یادی از شهدای هویزه در عملیات نصر

از روزی که ارتش عراق به خاک ایران حمله کرد،مسئولین کشور و قوای جمهوری اسلامی به فکر جلوگیری از پیشروی نیروهای بعثی و بیرون راندن ارتش متجاوز از خاک میهن بودند. در روزهای آغازین جنگ، تصور بسیاری از مردم و تصمیم گیرندگان بر این بود که ارتش ایران آن قدر توانا و قوی هست که بتواند علیه قوای بعثی تهاجم کرده و آنها را از اراضی اشغالی بیرون کند. بنابراین تمام توجه فرماندة کل قوا که رئیس جمهور وقت بود برای مقابله با تهاجم ارتش عراق بر ظرفیت و اقدامات ارتش معطوف بود. بر همین اساس از همان ماه اول جنگ تلاش و کوشش بنی صدر بر آن بود تا نیروی زمینی ارتش به مواضع ارتش عراق حمله کرده و آنها را به سرعت تار و مار نماید. با این نگرش بود که در 23 مهر ماه 1359 به لشکر 21 حمزه که به تازگی از ادغام دو لشکر گارد تشکیل شده بود دستور داده شد تا عملیاتی را در پل نادری در غرب شهر دزفول انجام دهد. این عملیات که بسیار عجولانه و بدون انجام شناسایی های لازم از آرایش قوای دشمن طرح ریزی شد قرین موفقیت نگردید و این لشکر در اثنای عملیات بخشی از تجهیزات خود از جمله تعدادی تانک و نفربر را از دست داد. مدتی بعد در سوم آبان 1359 به یک گردان از لشکر77 و یک گردان از ژاندارمری دستور داده شد تا جادة ماهشهر به آبادان را که به تصرف ارتش عراق درآمده بود آزاد نماید و از محاصرة کامل آبادان جلوگیری کند. این عملیات هم ناکام ماند و 15 دستگاه تانک ارتش در جریان آن منهدم گردید. این عملیات هم بر اساس اصول جنگ طراحی نشده بود و در نتیجه حاصل چندانی نداشت. پس از انجام این دو عملیات، عملیات سوم ارتش به اسم نصر یا کرخه کور در روز 15 دی ماه 1359 توسط تیمسار ولی الله فلاحی جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش طرح ریزی و با بکارگیری دو تیپ از لشکر 16 زرهی قزوین به همراه استعدادی در حدود 2 گردان از نیروهای سپاه خوزستان انجام شد.این روز مصادف با 28 صفر سال 1401 هجری قمری و سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) بود.

در آن زمان، ارتش با این سؤال مواجه بود که چرا خیال تکان خوردن ندارد و پس از گذشت بیش از 3 ماه از جنگ به مواضع دشمن حمله نمی کند. در اوایل دی ماه بنی صدر به جبهه جنوب آمد و به جانشین رئیس ستاد مشترک و فرمانده نیروی زمینی ارتش گفت: فوراً یک جایی حمله کنید، همین روزهاست که در شهر راهپیمایی شود که ارتش چرا خوابیده است؟ یک هفته به شما فرصت می دهم تا در یک جایی به مواضع ارتش عراق حمله کنید. بر این اساس، طرح عملیات نصر در منطقه هویزه در جنوب غربی شهر سوسنگرد شکل گرفت. در طرح این عملیات، تصرف پادگان حمید،ایستگاه حسینیه و در نهایت فتح خرمشهر در نظر گرفته شده بود و در صورت موفقیت قرار بود پیشروی ها حتی تا روستای تنومه در خاک عراق ادامه یابد. طبق دستور سرتیپ ظهیرنژاد فرماندة نیروی زمینی، نیروهای تک ور پس از تصرف پادگان حمید باید تک را به سمت مرز ادامه داده و نبرد را به داخل خاک دشمن می کشاندند و در ادامه، تک را تا خط مرز و بنا به دستور تا کرانة شرقی رودخانة دجله ادامه می دادند. با شروع عملیات در ساعت 10 صبح ، لشکر 16 به فرماندهی سرهنگ سیرس لطفی با دو تیپ از فاصلة خالی 10 کیلومتری بین دو لشکر5 و 9 ارتش عراق در شرق هویزه استفاده نمود و به مواضع ارتش عراق در روشنایی روز حمله کرد . تیپ 2 این لشکر، احتیاط نیروی زمینی در منطقة دوکوهه یعنی در گلوگاه حیاتی خوزستان بود و وارد عمل نشد. در طرح عملیات پیش بینی شده بود که با توجه به سابقه و تمرین عبور از رودخانة کارون توسط ارتش، لشکر 92 هم با 2 تیپ از رودخانه کارون در فارسیات مقابل پادگان حمید عبور کرده و با لشکر 16 درجفیر الحاق نماید.

با شروع عملیات، لشکر 16 با یک مانور دورانی زرهی تا حدود 30 کیلومتر به سمت منطقه جفیر پیشروی نمود و یک تیپ ارتش عراق از لشکر 5 مکانیزة ارتش عراق را به تله انداخت و تا ساعت 4 بعد از ظهر حدود 800 نظامی دشمن را اسیر کرد. به این ترتیب مرحلة اول عملیات با موفقیت انجام شد و بنی صدر طی پیامی به امام خمینی اظهار امیدواری کرد که مراحل بعدی نیز با پیروزی کامل به انجام برسد. امام خمینی در پاسخ به نامه رئیس جمهور در 15/10/1359 فرمودند:"امیدوارم خبر پیروزی نهایی را به خواست خداوند تعالی به زودی دریافت دارم ". روز اول عملیات نصر روز شادی و نشاط و خوشحالی برای همة رزمندگان اسلام بود. اما از روز دوم پاتک های سنگین ارتش عراق، با استفاده از تیپ 10 زرهی و با همکاری تیپ 43 زرهی از لشکر 9 آغاز شد. تیپ 10 زرهی مجهز به تانک های T – 72 ساخت شوروی بود که از نظر سرعت گلوله گذاری و نواخت تیر نسبت به تانک های ایرانی برتری داشتند. با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش عراق و نیز به کارگیری موشک های ضد تانک مالیوتکا ، موفقیت های قوای خودی ادامه نیافت و لشکر 16 با برجای گذاشتن حدود 130 تانک و نفربر از جمله 87 تانک چیفتن به مواضع اولیه خود در شمال رودخانه کرخه بازگشت . در چنین شرایطی ارتش عراق موفق شد تانک های رها شدة خود را که در این عملیات از دست داده بود بازپس بگیرد.

به هر حال گرچه قرار بود با اجرای این عملیات، سرزمین های جنوب اهواز، آزاد گردد ولی در پایان عملیات،قوای ایران بخشی از مواضع قبلی خود را نیز از دست دادند. در این عملیات تعدادی در حدود 350 نفر از نیروهای سپاه و بسیج نیز که در قالب سه گردان سازماندهی شده بودند در محور جنوب هویزه به همراه لشکر 16 زرهی قزوین، شرکت کردند. هر گردان بین 100 تا 150 رزمنده در اختیار داشت. فرماندة یکی از این گردان ها که در محور سوسنگرد- هویزه به همراه تیپ 1 لشکر 16 عمل می کرد بر عهدة حسین علم الهدی بود . عدم برنامه ریزی درست برای رزمندگان سپاه و نیز ناهماهنگی در عقب نشینی نیروها در حالی که بیش از 1500 متر جلوتر از نیروهای ارتش مشغول نبرد با قوای ارتش عراق بودند و نیز بی تجربگی و همچنین تهاجم قوای دشمن، موجب وارد آمدن تلفات سنگین به نیروهای خودی شد. در این عملیات تعداد 160 نفر از رزمندگان از جمله تعدادی از دانشجویان پیرو خط امام و نیز حسین علم الهدی و حسین خوشنویسان فرماندة رزمندگان مهندسی رزمی جهاد مستقر در سوسنگرد به شهادت رسیدند و بیش از 400 نفر هم زخمی شدند .بدین ترتیب روز دوم عملیات نصر، روز غم و اندوه و افسوس برای رزمندگان گردید. نیروی هوایی ارتش هم در پشتیبانی از عملیات نصر 145 بمباران هوایی انجام داد و 318222 پوند مهمات هوایی مصرف کرد. علاوه بر خسارات وارد شده به لشکر 16 و تلفات زیاد نیروهای داوطلب، در جریان این عملیات تعداد 3 فروند هواپیمای F-4,F-5 و C-130 منهدم گردید و 6 خلبان آنها نیز به شهادت رسیدند . در مجموع می توان گفت که عملیات نصر یک عملیات آفندی زرهی موفق بود که به علت عدم تعادل در توازن رزمی با قوای دشمن، در مواجهه با پاتک زرهی ارتش عراق، ناکام گردید.عقب نشینی سریع واحدهای لشکر 16 در این عملیات، آسیب روحی زیادی به رزمندگان وارد نمود وآنها را دچار یأس و سردرگمی کرد.در عوض عراق بهره تبلیغاتی فراوانی را از انجام این عملیات برد و به تعدادی از فرماندهان عراقی نشان افتخار داده شد. این عملیات تجربیات و درس های خوبی هم برای رزمندگان در پی داشت. از جمله این که مشخص شد بکارگیری واحدهای زرهی- مکانیزه بدون همراهی تعداد کافی نیروهای پیاده در منطقة مسطح دشت خوزستان، قرین موفقیت نخواهد بود.

درس دیگر این بود که در این عملیات برای اولین بار رزمندگان ایرانی موفق شدند تا در عمق مواضع نیروهای عراقی پیش رفته و استحکامات و انواع سنگرهای و عقبة آنها را ببینند. از همین هنگام بود که نیروهای مهندسی جنگ جهاد سازندگی توانستند شیوة احداث سنگرهای انفرادی، سنگرهای اجتماعی و خاکریزهای نعل اسبی و احداث مواضع تانک را از دشمن بیاموزند . با ناکام ماندن عملیات نصر، ارتش عراق به عقب راندن و تعقیب نیروهای ایرانی ادامه داد و توانست در 17/10/1359 جادة هویزه به سمت سوسنگرد را به تصرف خود درآورد. با این اقدام، عقبة نیروهای رزمندة مستقر در هویزه بسته شد.در چنین شرایطی باقیماندة نیروهای سپاه در هویزه که در حدود 40 نفر بودند به سمت سوسنگرد عقب نشینی کردند. سپس ارتش عراق،شهر هویزه را به اشغال خود درآورد. این شهر در اشغال ارتش عراق باقی ماند تا آن که در اواخر اردیبهشت ماه 1361 در جریان عملیات بیت المقدس آزاد گردید.به هر حال دوران جنگ تحمیلی سرشار از حماسه آفرینی ها و رشادت ها و مظلومیت های رزمندگانی است که با اخلاص و برای قرب به درگاه الهی در جبهه ها حضور یافتند.