می توان فرهنگ مردم را عوض کرد؟

هادی معیری نژاد:فرهنگ  علی رغم داشتن تعاریف گوناگون ، به مجموعه رفتارها و اعتقادات یک جامعه است که به شکل بطئی و اکتسابی در جامعه ریشه دوانده است.
در این محیط فرهنگی آن چیز که رفتارها و اعتقادات مشترک را شکل داده و یا تشدید می کند ارزشها و ضد ارزشهای جامعه است.فرهنگ ارزشها را مشخص می کند و جامعه بر اساس این ارزشها هنجارها و ناهنجاری های رفتاری را مشخص می کند.

از دل این هنجارها در طول زمان عرف و قانون سر بر می آورند که در اکثر جوامع همه اینها در دین و مذهب جامعه پایگاه محکمی دارد.

اما گاهی برخی از رفتارهای فرهنگی در برخی از جوامع باعث بروز مشکل می شود و یا بین بخش رسمی و غیر رسمی جامعه تضادفرهنگی به وجود می آید.در این حالت تلاشهایی برای تغییر آن جنبه مشکل ساز فرهنگ انجام می شود . اما همه این تلاشها مهندسی فرهنگ نیست.

مهندسی فرهنگ مجموعه رفتارهای نظام مند و اندیشیده شده توسط عناصری از داخل همان مجموعه فرهنگی برای تغییر یا بهبود برخی خلقیات و رفتارهای فرهنگی است که توسط بخش رسمی جامعه پذیرفته نیست. طبیعتا مهندسی فرهنگ توسط بخش رسمی جامعه حمایت می شود.

به عنوان مثال اگر فرهنگ رانندگی یک جامعه صحیح نباشد مجموعه رفتارهایی که توسط رسانه ها ،دانشگاهها ، شهرداری وغیره بر طبق یک طرح سراسری و هماهنگ برای رفع این رفتارها انجام شود مهندسی فرهنگ نامیده می شود.

اما پیچیده تر و دشوار تر از خود فرهنگ، مهندسی فرهنگ و مهندسی فرهنگی است. زیرا پدیده فرهنگ حقیقت ظریف و دقیق و لطیفی است که قابلیت رشد، تکامل، انعطاف، زوال و فرسایش و انحطاط را در شرایطو وضعیت های مختلف داراست. لذا مهندسی فرهنگی با این توصیف، امر حساس و خطیری خواهد بودکه کوچک ترین اشتباه و خطا مسیر و سرنوشت یک تمدن و جامعه ونظام فرهنگی (اعم از فرهنگ انسانی، فرهنگ اجتماعی، فرهنگ تاریخی) تغییر دهد.

گاهی نیز فعالیتهایی انجام می شود که در غالب مهندسی فرهنگ نمی گنجد اما برای رفع و حذف یک جنبه از فرهنگ در جامعه انجام می شود که معمولا اثرات منفی دارد.

به عنوان مثال برخورد با مراسم چهارشنبه سوری در سالیان پیش موجب تحول یک مراسم آتش بازی ساده در سالیان گذشته به انواع انفجارها ،مزاحمتها و رفتارهای ناهنجار اجتماعی در این پدیده فرهنگی شده است.
چند سال است که با پذیرش این مراسم و ایجاد آتش بازی در میادین سعی می شود تلاشهای جدیدی برای کنترل ناهنجاری های پیش آمده در این روز را به سر انجام برسانند.

این نمونه نشانگر مهم بودن بحث مهندسی فرهنگ است چرا که همانگونه که در تعریف فرهنگ ذکر شد این پدیده به صورت بطئی و در طی سالیان دراز به وجود آمده و حذف و یا تغییریک اعتقاد و یا یک رفتار نه تنها عمل ساده ای نیست بلکه با مشکلاتی چون مقاومت فرهنگی و غیره نیز مواجه می شود.

لذا در بحث مهندسی فرهنگ کلید اصلی نحوه پذیرش عملکرد متولیان فرهنگی توسط جمعیتیست که فرهنگشان در معرض مهندسی قرار گرفته است.

مهندسی فرهنگ با بحث ارزشها رو در روست بنابراین باید پذیرفت که مهندسی فرهنگ حتما باید پایگاه محکمی در تحقیقات اجتماعی و نظام دانشگاهی داشته باشد.
45301