به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، دهه کرامت، زمان ویژه‌ای است که به مناسبت ولادت با سعادت حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع) بزرگ داشته می‌شود و فرصتی است تا با نگاهی نو به اهمیت آیین‌های مذهبی، نقش آنها را در ایجاد شادی‌های حلال و نشاط معنوی در جامعه مورد بررسی قرار دهیم. در دنیای امروز که بسیاری از افراد به دنبال آرامش و شادی هستند، آیین‌های مذهبی می‌توانند به عنوان یک منبع غنی برای ترویج فرهنگ شادی و امید در میان مردم عمل کنند. این مراسم نه تنها به تقویت پیوندهای اجتماعی و معنوی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان فرصتی برای ارتقای روحیه جمعی و ایجاد فضای مثبت در جامعه تلقی شوند.
بنا به روایت ایکنا، در این زمینه با تهمینه شاوردی، دکترای جامعه‌شناسی و دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
آیین‌ها و سنت‌های ملی و مذهبی چه تأثیری بر ایجاد نشاط و شادابی در جامعه دارند؟
آیین‌ها، سنت‌ها و آداب و رسوم هر جامعه، عناصر فرهنگی آن جامعه را تشکیل می‌دهند و به عنوان بخشی از فرهنگ و هویت یک جامعه، نقش مهمی در ایجاد نشاط و شادابی ایفا می‌کنند؛ بنابراین به هر میزان مؤلفه‌های فرهنگی متنوع و متعددتر باشند، غنای فرهنگی آن جامعه بیشتر است. آیین‌ها و مناسک فرهنگی در هر تمدن با توجه به کاربرد و زمینه‌های بروزشان، شاد یا غمگین هستند، بنابراین نمی‌توان آنها را مرزبندی کرد.
به نظر می‌رسد عمده آیین‌ها و سنت‌های ملی جنبه جشن و شادی داشته‌اند؛ کمااینکه به نام هر ماه نیز با شرایطی جشن خاصی برگزار می‌شد. این جشن‌ها صرف‌نظر از جشن‌هایی که ادیان مختلف برگزار می‌کردند، در میان اقوام مختلف ایرانی نیز رایج بود. ضمن اینکه هر قوم مراسم و آیین‌های شادی در چهارچوب باورها و اعتقادات مختص به خود داشته است؛ بنابراین به جرئت می‌توان گفت ایران از جمله کشورهایی است که آیین‌ها و سنت‌های ملی و مذهبی آن نه تنها به تقویت روابط اجتماعی کمک می‌کنند، بلکه با ایجاد خاطرات مثبت، انتقال ارزش‌های فرهنگی و تنوع بخشیدن به زندگی، به افزایش شادی و رضایت افراد از زندگی کمک می‌کنند. حفظ و ترویج این آیین‌ها می‌تواند به ایجاد جامعه‌ای شاد، پویا و متعادل منجر شود.
چگونه می‌توان آیین‌های سنتی را با زندگی مدرن تلفیق کرد تا هم حفظ شوند و هم جذابیت خود را برای نسل جوان داشته باشند؟
از ویژگی‌های فرهنگ متغیر بودن آن است. تغییری که نمی‌توان آن را احساس کرد، مگر در یک طیف زمانی مشخص. آیین‌ها و مناسک فرهنگی به مرور تغییر و خود را با تحولات اجتماعی – فرهنگی همسو می‌کنند. بدیهی است که در نهایت سمت و سوی این تحولات به سوی زندگی مدرن خواهد بود. در فرایند این تغییر، مؤلفه‌هایی به فرهنگ افزوده یا از آن کاسته می‌شود. هر آنچه در سطح جامعه کارآیی داشته باشد، جامعه آن را جذب و ناخودآگاه تغییرات لازم را در آن ایجاد می‌کند. همین ویژگی است که آیین‌ها و سنت‌های فرهنگی را در قالب جدید زندگی مدرن وارد و حفظ می‌کند.
در فرایند و گذار جامعه به سوی جامعه مدرن، سنت‌ها و آیین‌ها از بین نمی‌روند، بلکه همسو با نیازها و فرهنگ جامعه مدرن، تغییراتی در آنها ایجاد می‌شود. برای تلفیق آیین‌های سنتی با زندگی مدرن و حفظ جذابیت آنها برای نسل جوان، می‌توان از روش‌هایی مانند استفاده از فناوری‌های دیجیتال مانند شبکه‌های اجتماعی، اپلیکیشن‌ها و واقعیت مجازی، ایجاد محتوای خلاقانه، برگزاری مراسم به شیوه‌های نوین و مشارکت دادن جوانان در طراحی و اجرای این آیین‌ها استفاده کرد. این رویکردها باعث می‌شوند آیین‌های سنتی هم حفظ شوند و هم برای نسل جوان جذاب باقی بمانند.
نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در معرفی و ترویج آیین‌ها و سنت‌های ملی و مذهبی چیست؟
آنچه در گذشته باعث گسترش و ترویج فرهنگ می‌شود، در ارتباطات چهره به چهره و بیان خاطرات و به اصطلاح انتقال سینه به سینه آیین‌ها و رفتارهای فرهنگی شکل می‌گرفت. با توسعه فناوری، رسانه‌های مدرن ظهور یافتند و از نقش‌هایی متنوعی برخوردار شدند. همچنین در دهه‌های اخیر شاهد پیچیده شدن نقش رسانه‌ها در انتقال و آموزش ابعاد مختلف فرهنگی از جمله آیین‌ها و سنت‌ها بودیم. این جایگاه جدید نه تنها فرهنگ جامعه را به صورت نسل به نسل منتقل می‌کند، بلکه به عنوان پلی در انتقال فرهنگ جوامع مختلف نیز نقش ایفا می‌کند. کاربران با وب‌گردی با فرهنگ‌های دیگر هم در درون مرزهای کشور خود و هم سایر کشورها آشنا می‌شوند. این امر در معرفی و ترویج فرهنگ در جامعه جهانی بسیار اهمیت دارد. برخی از این مؤلفه‌ها و رفنارهای فرهنگی نیز از فضای مجازی در دیگر جوامع به عنوان الگو قرار می‌گیرد.
رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز در تولید و انتشار محتوای جذاب، تعاملی و خلاقانه در رابطه با آیین‌ها و سنت‌های ملی، می‌توانند نقش مهمی در معرفی و ترویج این فرهنگ‌ها ایفا کنند. همچنین، رسانه‌ها با پوشش گسترده مراسم سنتی و ایجاد کمپین‌های فرهنگی، می‌توانند آگاهی عمومی را افزایش داده و حس تعلق و مشارکت در این آیین‌ها را تقویت کنند.
چگونه می‌توان از آیین‌ها و سنت‌ها به عنوان ابزاری برای تقویت هویت فرهنگی و ملی استفاده کرد؟
آیین‌ها و سنت‌ها به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی یک جامعه، ریشه در نیازها، باورها و اعتقادات مردمی دارد و به صورت تصادفی شکل نگرفته‌اند و حامل پیام هستند که با حفظ و ترویج این آیین‌ها، می‌توان حس تعلق و غرور ملی را در افراد جامعه تقویت کرد. مثلاً جشن مهرگان، حامل پیام مهربانی و مودت ایرانیان است. در کنار آن جشن‌های نوروز و شب یلدا در ایران و همچنین روزهای مذهبی مثل عید فطر و قربان در اسلام، مراسم و مناسک سنتی در عروسی‌ها و عزاداری‌ها در فرهنگ‌های مختلف و... که از آیین‌های سنتی محسوب می‌شوند، همگی تقویت‌کننده اعتقادات و اشتراکات مذهبی و تقویت‌کننده همبستگی اجتماعی هستند. معرفی این مراسم و آیین‌ها از طریق رسانه‌های فراگیر و رسانه‌های اجتماعی می‌تواند بر تقویت روح جمعی، هویت فرهنگی و هویت ملی تأثیر بگذارد.
آموزش‌های رسمی و غیررسمی از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها، برنامه‌های گردشگری و ... نیز می‌تواند سنت‌ها و آیین‌های ملی، قومی و دینی را تقویت کند. درواقع استفاده از آیین‌ها و سنت‌ها در آموزش و پرورش، رسانه‌ها و فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی کمک کند. برای مثال، گنجاندن آموزش درباره آیین‌های ملی در برنامه‌های درسی مدارس، تولید فیلم‌ها و سریال‌هایی با محوریت سنت‌های محلی و برگزاری جشنواره‌های فرهنگی می‌تواند این مفاهیم را به شکلی مؤثر به نسل‌های مختلف منتقل کند. این اقدامات نه تنها باعث حفظ و احیای فرهنگ ملی می‌شوند، بلکه به ایجاد جامعه‌ای منسجم و همبسته کمک می‌کنند که در آن افراد به هویت فرهنگی خود افتخار می‌کنند.
چالش‌های اصلی در حفظ و انتقال صحیح آیین‌ها و سنت‌ها به نسل‌های آینده چیست و چگونه می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد؟
سنت و آیینی که بتواند سالیان طولانی در مقابل تحولات و تغییرات زمان خود تغییر نکند و کماکان مورد توجه جامعه قرار گیرد، نشان می‌دهد که کارکردهای ایجاد همبستگی و هویت بخش مردمی خود را حفظ کرده است. چنین مناسکی لازم است هم از سوی جامعه و هم حاکمیت تقویت شوند تا انسجام اجتماعی را که از ستون‌های پایداری هر جامعه است، حفظ کنند. این امر فرایندی چند هزار ساله است که به هویت جمعی منجر شده است؛ بنابراین حفظ این مؤلفه‌های فرهنگی و مدیریت آنها می‌تواند همبستگی اجتماعی را حفظ و تقویت کند.
جامعه ایرانی، اقوام مختلفی با فرهنگ‌های متنوع را دربردارد؛ لذا طبیعی است که از آیین‌ها و مراسم گوناگونی برخوردار باشد. یک جامعه ریشه در فرهنگ خود دارد و فرهنگ یک کشور براساس تمایلات و نیازهای افراد جامعه شکل می‌گیرد و متحول می‌شود. فرهنگ، هویت ملی یک جامعه است و همبستگی جمعی از مهمترین کارکردهای فرهنگ مشترک یک جامعه محسوب می‌شود. آیین‌ها و مراسم ملی مشترک تقویت‌کننده وحدت ملی افراد جامعه بوده و هر تلاشی برای حذف و نادیده‌انگاری آیین‌های ملی و مردمی، وحدت ملی و به دنبال آن سرمایه اجتماعی جامعه را متزلزل می‌کند و جامعه‌ای که از سرمایه اجتماعی و همبستگی مردمی تهی شود، از درون فرو می‌پاشد.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
نظر شما