گروه اندیشه: دکتر محمد جواد غلامرضاکاشی در یادداشتی به ویژگی های مهم همبستگی برای ستیز و همبستگی برای صلح پرداخته است. این یادداشت که در کانال نویسنده منتشر شده در زیر از نظرتان می گذرد:
****
همبسـتگی گـاهـی مـانـع اسـت گـاه جـامـع. همبسـتگی مـانـع، رویـاروی دیـگری اسـت. نـحوی ائـتلاف اسـت بـرای سـتیز بـا دیـگری. تجـربـه حـیات سـیاسـی بـه طـور طـبیعی ایـن سـنخ از همبسـتگی را طـلب مـی کـند. عـرصـه سـیاسـت مسـتعد سـتیز و رویـارویـی اسـت و هـر دو طـرف سـتیز، نـیازمـند آنـکه بـا کـسانـی ائـتلاف کـنند تـا در عـرصـه مـنازعـه غـلبه کـنند. همبسـتگی مـانـع اجـتناب نـاپـذیـر اسـت، امـا مـشکل از جـایـی آغـاز مـی شـود کـه بـه یـک عـادت واره تـبدیـل شـود، بـه مـثابـه یـک سـاخـتار بـر رفـتار و گـفتار یـک دوره یـا جـریـان سیاسی غلبه کند.
فـقط مـفاهـیم و ایـدئـولـوژی هـا مـی تـوانـند همبسـتگی مـانـع را بـه یـک عـادت واره تـبدیـل کـنند. ایـدئـولـوژی هـا حــیات ســیاســی را مــعطوف بــه غــایــات دور و مــقدس مــی کــنند. غــایــات مــقدس مــثل عــدالــت و آزادی بــه فـرداهـای دور تـعلیق مـی شـونـد چـرا کـه گـذشـته و لحـظه حـال، در مـعرض مـخاطـره کـسانـی اسـت کـه بـا ایـن غـایـات مـقدس سـر سـتیز دارنـد. بـنابـرایـن بـایـد زنـدگـی پـارتـیزانـی اخـتیار کـرد، بـه یـک همبسـتگی مــقدس رســید تــا از طــریــق آن، دشــمنان آن غــایــات، نیســت و نــابــود شــونــد. مــی تــوان همبســتگی مــانــع عادت شده را به همبستگی برای ستیز تعبیر کرد.
بسـتر تـاریـخی مـا عـرصـه تجـربـه صـور مـتعددی از همبسـتگی بـرای سـتیز اسـت. مـا بـه همبسـتگی بـرای سـتیز عـادت داریـم. بـه طـوری کـه هـر نـیروی سـیاسـی مـی دانـد بـرای ایـجاد بـسیج نـیازمـند همبسـتگی بـرای سـتیز اسـت. از صـحنه جـنگ و جـدال بـا نـیروی خـارجـی گـرفـته تـا همبسـتگی بـرای مـشارکـت در یک انتخابات ساده. شــکل دیــگری از همبســتگی هــم قــابــل تــصور اســت. مــی تــوانــیم آن را همبســتگی جــامــع یــا همبســتگی بــرای صــلح بــنامــیم. بــدیــهی اســت بــه صــورت عــادت شــده همبســتگی نــظر داریــم. و الا هــر دو شــکل همبسـتگی در بـطن زنـدگـی وجـود دارنـد و مـقتضی یـکدیـگرنـد. همبسـتگی جـامـع، یـا همبسـتگی بـرای صـلح، نـه بـرای تـامـین غـایـتی مـقدس در فـرداهـای دور، بـلکه بـرای حـراسـت از داشـته هـای مـوجـود بـنیان گـذاشـته مـی شـود. نـه تـنها مسـتعد پـذیـرش خـطر نیسـت، بـلکه بـه خـاطـر وجـود مـخاطـراتـی کـه مـمکن اسـت امــروز یــا فــرداهــای دور حــادث شــونــد، مــنعقد مــی شــود.
همبســتگی بــرای صــلح، نــه تــنها غــیر ســتیز نیســت، بــلکه کــاســتن از بــار خــطر را، در شــمولــیت خــود مــی جــویــد. پــرونــده گــشوده ای دارد بــرای پــذیــرش اغیار. به فراست دریافته هر چه دایره شمولش گسترده تر باشد، از مخاطرات کاسته خواهد شد.همبسـتگی بـرای سـتیز خـودویـرانـگر اسـت. هـیچ کـس هـیچ گـاه نـمی تـوانـد مـرز دقـیق خـود و غـیر را مـعین کـند. گـذر زمـان مسـتمراً دایـره خـودی هـا را تـنگ تـر مـی کـند. ایـن چـیزی اسـت کـه تجـربـه بشـری بـیانـگر آن اسـت. غـیری کـه بـایـد انـکار شـود هـر روز بیشـتر مـی شـود. ایـن اتـفاقـی اسـت کـه لاجـرم در نـتیجه تـمایـز مـیان خـودی هـای صـادق و نـاصـادق بـه وجـود مـی آیـد. خـودی هـایـی کـه حـقیقتا سـتیزنـده انـد، بـرجسـته مـی شـونـد و ایـن آغـاز رونـدی اسـت کـه در دایـره خـودی هـا سـلسله مـراتـبی بـه وجـود مـی آورد.
هـر کـس کـه نـماد تـام و تـمام سـتیز بـا غـیر نیسـت، در مـرز مـیان خـود و غـیر قـرار مـی گـیرد و هـر آن مـمکن اسـت در شـمار اغـیار نـشانـده شـود و در مـعرض بـدگـمانـی و سـتیز خـودی هـا. همبسـتگی بـرای سـتیز، بـه تـدریـج لاغر می شود، زوال پیدا می کند و به سمت ویرانی حرکت می کند. همبسـتگی بـرای صـلح نـیز مـرز دارد. تـعیین مـرز دقـیق مـیان کـسانـی کـه در دایـره همبسـته هسـتند و کــسانــی کــه نیســتند، دشــوار اســت. مــثل همبســتگی بــرای ســتیز ایــنجا هــم تــعیین مــرز دقــیق مــمکن نیســت. مــرز مــبهمی وجــود دارد. امــا بــه خــلاف همبســتگی بــرای ســتیز، مــرز مــبهم و نــادقــیق، مــوجــب گسـترش دایـره صـلح اسـت. همبسـتگی عـادت شـده بـرای صـلح، قـلمروی را کـه از دایـره شـمولـش بـیرون مـانـده یـک خـطر بـالـقوه مـی پـندارد تـلاش مـی کـند آن قـلمرو را بـه دایـره شـمول خـود بـیافـزایـد.
تـشنه جـذب دیگری است که بیرون از دایره صلح مانده است. بـدیـهی اسـت هـیچ گـاه هـمه بشـریـت در قـلمرو همبسـتگی بـرای صـلح نـخواهـند گـنجید. شـمولـیت عـموم بشــری همبســتگی بــرای صــلح، یــک رویــای رمــانــتیک اســت کــه بــا واقــعیت حــیات ســیاســی ســازگــاری نـدارد. امـا سـخن از آن اسـت کـه کـدام یـک بـه صـورت عـادت واره بـنیادی عـمل مـی کـند. همبسـتگی بـرای صـــلح، نـــمی تـــوانـــد ضـــرورت همبســـتگی بـــرای ســـتیز را بـــه کـــلی از مـــیان بـــردارد. امـــا هـــنگامـــی کـــه همبسـتگی بـرای صـلح اولـویـت پـیدا کـند، مـردم عـادت مـی کـنند، حـتی الامـکان مـعضلات خـود را بـه طـرق صـلح آمـیز پـیش بـبرنـد. مـمکن اسـت الـبته مـوفـق نـشوند و کـار بـه سـتیز و جـنگ بکشـد. امـا همبسـتگی بــرای ســتیز، نســبت بــه امــکان هــای پیشــبرد امــور از طــریــق صــلح آمــیز کــور اســت. حــتی اگــر بــینا هــم بـاشـد، از الـگوهـای صـلح آمـیز حـل مـنازعـه احـساس بـی مـعنایـی و گسسـت مـی کـند.
اسـتعداد فـراوانـی دارد برای آنکه همه چیز را به موضوعی برای منازعه تبدیل کند. همبســتگی بــرای ســتیز، از ســتیز تــغذیــه مــی کــند. امــا همبســتگی بــرای صــلح، از ســنخ زنــدگــی اســت بیشـتر بـه بـاروری و بـقاء مـی انـدیشـد. جـانـمایـه همبسـتگی بـرای سـتیز، وجـود غـیری اسـت کـه وجـودش مـانـع اسـت. جـانـمایـه همبسـتگی بـرای صـلح، غـیری اسـت کـه بـر غـنای وجـود مـن مـی افـزایـد. زنـدگـی اگــرچــه از هــر دو شــکل همبســتگی بهــره دارد، امــا آنــچه حــیات بشــری را تــداوم تــاریــخی بــخشیده، همبستگی برای صلح است.
همبسـتگی بـرای صـلح، نـیرومـندتـریـن شـکل همبسـتگی بـرای مـبارزه بـا شـرارت هـای دامنگسـتر سـیاسـی اسـت. بـه جـای آنـکه فـقط رویـاروی شـر بـایسـتد و بـه تـدریـج هـمسنخ و هـمشکل آن شـود، تـلاش مـی کـند بـا اصـلی تـازه، بـه اسـتهلاک و بـی مـعنا شـدن شـر مـدد بـرسـانـد. همبسـتگی بـرای صـلح یـک اتـفاق تـازه در فـضای سـیاسـی مـا و شـایـد یـک اتـفاق تـازه در جـهان امـروز بـاشـد. جـهان بـه ویـژه در ایـن سـوی عالم از جنگ و ستیز خسته است. بخت خود را در مسیری تازه می جوید.
*محمد جواد غلامرضاکاشی، استاد دانشگاه
۲۱۶۲۱۶
نظر شما