به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در جریان جنگ جهانی دوم، ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود به عنوان پل ارتباطی برای تأمین تدارکات متفقین، در سال ۱۳۲۰ شمسی (۱۹۴۱ میلادی) توسط نیروهای بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی اشغال شد و بعدها نیروهای آمریکایی نیز به آن‌ها پیوستند. این اشغال، که به بهانه حفظ مسیرهای لجستیکی انجام شد، پیامدهای عمیقی بر زندگی مردم ایران گذاشت. اسناد وزارت پست و تلگراف، مورخ آبان ۱۳۲۲ شمسی (نوامبر ۱۹۴۳میلادی)، گواهی بر عمق این بحران‌ها هستند. این گزارش‌های تلگرافی از شهرهای مختلف ایران، از جمله سنگسر، تربت‌حیدریه، الیگودرز، خواف و قوچان، تصویری از ناامنی، غارت، کمبود مواد غذایی، شیوع بیماری و فروپاشی نظم اجتماعی ارائه می‌دهند که همگی از تبعات مستقیم و غیرمستقیم اشغال ایران توسط نیروهای متفقین بودند.
اسناد ارائه‌شده، گزارش‌های تلگرافی از وضعیت شهرهای مختلف ایران هستند که هریک گوشه‌ای از بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی ناشی از اشغال را به تصویر می‌کشند. این گزارش‌ها، که در آبان ۱۳۲۲ به ثبت رسیده‌اند، نشان‌دهنده وخامت اوضاع در مناطق مختلف کشور هستند:
۱. ناامنی و غارت در سنگسر: گزارش از سنگسر (نزدیک فیروزکوه) حکایت از حمله فردی به نام «سنگسری» به دهی در ۱۵ کیلومتری فیروزکوه دارد که طی آن، اهالی مورد ضرب و شتم قرار گرفته و اموال‌شان به ارزش حدود ده هزار ریال غارت شده است. این نشان‌دهنده فروپاشی نظم و امنیت در مناطق روستایی است که احتمالً به دلیل حضور نیروهای خارجی و تضعیف نهادهای محلی، فرصت را برای قانون‌شکنی و غارت فراهم کرده بود.
۲. جرایم و بی‌نظمی در تربت‌حیدریه: در تربت‌حیدریه، گزارش از سرقت شبانه توسط فردی به نام اسماعیل علی خبر می‌دهد که با نقب زدن به دکان یک قناد، توسط پاسبان دستگیر شده است. این گزارش همچنین به کمبود شدید نفت و افزایش قیمت آن اشاره دارد که نشان‌دهنده اختلال در زنجیره تأمین کالاهای اساسی است. اشغال ایران توسط متفقین، که بخش عمده منابع کشور را به مصارف نظامی اختصاص داده بودند، به کمبود کالاهای ضروری و افزایش قیمت‌ها دامن زده بود.
۳. بحران معیشتی در الیگودرز: در الیگودرز، علی‌رغم این‌که این منطقه محل تولید گندم بوده، وضعیت نان بسیار وخیم گزارش شده است. بسته شدن نانوایی‌ها توسط شهرداری و کمبود گوشت، اهالی را در تنگنای شدید معیشتی قرار داده بود. این وضعیت، نتیجه مستقیم اختصاص منابع غذایی به نیروهای متفقین و اختلال در سیستم توزیع داخلی بود که مردم عادی را در مضیقه قرار داده بود.
۴. شیوع بیماری در خواف: گزارش از خواف به شیوع بیماری آبله و نبود مایه (واکسن) در بهداری اشاره دارد که منجر به تلفات شده است. این بحران بهداشتی، احتمالا به دلیل کمبود منابع پزشکی و عدم توجه کافی مقامات به دلیل تمرکز بر نیازهای نیروهای اشغالگر، تشدید شده بود.
۵. خشونت و قتل در قوچان: در قوچان، گزارش از قتل یک جوان و کشف جسد او حکایت دارد. این، نشانه‌ای از افزایش خشونت و ناامنی در مناطق دورافتاده است که نظارت ضعیف نیروهای انتظامی و حضور نیروهای خارجی به آن دامن زده بود.
این اسناد، تصویری جامع از آشوب و هرج‌ومرج در ایران تحت اشغال متفقین ارائه می‌دهند. اشغال ایران، که به بهانه حفظ مسیرهای تدارکاتی انجام شد، نه‌تنها استقلال سیاسی کشور را خدشه‌دار کرد، بلکه نظم اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی را نیز مختل نمود. حضور نیروهای متفقین، با اختصاص منابع کشور به نیازهای نظامی آن‌ها، منجر به کمبود مواد غذایی، افزایش قیمت‌ها و تضعیف نهادهای محلی شد. این وضعیت، زمینه‌ساز افزایش جرایم، غارت و ناامنی شد، همان‌طور که در گزارش‌های سنگسر و قوچان دیده می‌شود. همچنین، کمبود امکانات پزشکی و شیوع بیماری‌هایی مانند آبله در خواف، نشان‌دهنده تأثیرات منفی اشغال بر زیرساخت‌های بهداشتی بود.
این گزارش‌ها همچنین ضعف حاکمیت مرکزی ایران در این دوره را آشکار می‌کنند. ادعاهای حکومت وقت مبنی بر اقتدار نظامی و توانایی مدیریت کشور، در برابر اشغال خارجی و ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه مردم رنگ باخت. نهادهای محلی، مانند شهربانی و ژاندارمری، به دلیل فقدان هماهنگی با نیروهای متفقین و کمبود منابع، قادر به حفظ نظم و امنیت نبودند. این اسناد، گواهی بر تحقیر و سرخوردگی ملت ایران در برابر نیروهای خارجی هستند که نه‌تنها منابع کشور را به تاراج بردند، بلکه با ایجاد بی‌نظمی، امنیت و کرامت مردم را به خطر انداختند.
وزارت پست و تلگراف
گزارش تلگرافی استان‌ها و شهرستان‌ها
سنگسری وارد ده فرد ۱۵ کیلومتری فیروزکوه شده چند نفر از اهالی را گرفته داغ و کتک‌کاری زیادی نموده از هر قبیل قریب ده هزار ریال اموال آن‌ها را به غارت برده‌اند. سعیدی
تربت‌حیدریه – شب ۲۲– دیشب موقعی که اسمعیل علی اهل منظر از گشت دکان محمد قناد زاده نقب زده و داخل می‌شود پاسبان اطلاع پس از شلیک یک تیر تفنگ سارق را دستگیر و به شهربانی می‌برد. چند روز است نفت در شهرستان تربت کمیاب و قیمت آن ترقی فاحش نموده. یغمایی
الیگودرز – ۲۰- ۸ – (واصله شب ۲۲ آبان) با آن‌که وضعیت نان در الیگودرز که محل گندم است خیلی بد دیروز هم از طرف شهرداری یکی دو تا از دکان‌های نانوایی بسته شده اهالی فوق‌العاده در مضیقه می‌باشند. دیروز گوشت‌فروشان اساس هیچ کشتار ننموده و اغلب روزها هم گوشت پیدا نمی‌شود. بشارتی
خواف – شب ۲۲- ۸- از قرار مسموع مرض آبله در خواف شیوع و تلفات هم داده بهداری هم مایه نو ندارد. غلامعلی رستمی
قوچان – ۱۹- ۸ (واصله شب ۲۲آبان) بین قریه جعفرآباد و جاجی رسول سه فرسنگ قوچان یک نفر جوان [...] وارد را برده‌اند امروز نعش جوان مزبور را را به ژاندارمری آورده پس از معاینه دفن نموده‌اند.
۲۵۹
نظر شما