ائمه اطهار (ع) تنها به بیان احکام شرعی بسنده نکردند. رویکرد آنان فرهنگی، تربیتی و عقل‌محور بود. امام رضا (ع) دینداری را صرفاً در التزام به ظاهر شریعت خلاصه نمی‌دانست.
عقل، معیار اصلی ایمان و دینداری
امام رضا (ع) در حدیثی فرمودند: «صَدیقُ کُلِّ امرِئٍ عقلُهُ و عدوُّهُ جَهلُهُ». بنابراین، ملاک صداقت و ایمان، خرد است نه ظاهر یا احساسات. روایت دیگر در کافی می‌گوید: «به دینداران بی‌عقل اعتنایی نمی‌شود». منظور از بی‌عقلی، جنون نیست؛ بلکه ناتوانی در تحلیل و تدبیر دینی و اجتماعی است.
ولایت بدون عقل، کافی نیست
در گفت‌وگویی با امام رضا (ع)، مطرح شد که برخی شیعیان ولایت را پذیرفته‌اند اما عقل کامل ندارند. امام فرمودند: شیعه بودن تنها شرط کافی نیست؛ اگر عقل همراه نباشد، ولایت هم به تنهایی نجات‌بخش نخواهد بود.
عقل، محبوب‌ترین مخلوق الهی
طبق حدیثی از امام رضا (ع)، خداوند پس از آفرینش عقل فرمود: «ما چیزی برتر از تو نیافریدم؛ به واسطه تو می‌دهم و به واسطه تو می‌گیرم». این روایت نشان می‌دهد که پذیرش مسئولیت‌های دینی و اجتماعی، بر پایه عقل استوار است.
مشورت؛ نشانه کمال عقل
امام رضا (ع) در وصف امام کاظم (ع) فرمودند: «عقل او با هیچ عقلی قابل مقایسه نبود»، با این حال با غلامان خود مشورت می‌کرد. از نگاه اهل‌بیت (ع)، استفاده از عقل دیگران نشانه کمال عقل است، نه ضعف آن.
حجت الهی امروز: عقل
در گفت‌وگوی ابن سکّیت با امام رضا (ع)، وقتی پرسید: «حجت خدا بر مردم در این زمان چیست؟» حضرت فرمودند: «عقل». بدین معنا که در روزگار غیبت، عقل راهنمای اصلی بشر برای تشخیص حق از باطل است.
جمع‌بندی
از دیدگاه امام رضا (ع)، دینداری حقیقی بر پایه خرد و تدبیر بنا شده است. بازگشت به عقلانیت رضوی، نیاز امروز جامعه شیعه است؛ چه در فهم دین، چه در تحلیل سیاسی و چه در سبک زندگی. در ایام شهادت امام رضا (ع)، شایسته است پیام‌ها و مراسم ما حامل این معارف عمیق باشد، نه صرفاً شعارهای عاطفی و احساسی.
نظر شما