ورود سیاست به هدفمندکردن یارانه‌ها ممنوع!

هر طرح نویی که در انداخته می‌شود، آثار و پیامدهای مثبت و منفی خواهد داشت، اما آثار یک طرح به نسبت عظمت آن قابل بررسی است. روزهایی که بر اقتصاد ایران می‌گذرد، روزهایی حساس و تعیین کننده‌ای است، چه آنکه قرار است طرحی نو در انداخته شود و کشتی اقتصاد ایران به ساحلی رود که مشخص نیست، ساحل امن است یا ساحل طوفان و خطر.

برای مشخص شدن اهمیت این موضوع توجه به این نکته ضروری است که مجموع تولید نفت و گاز روزانه کشور معادل 5/6 میلیون بشکه است که از این میزان تنها 5/2 میلیون بشکه صادر و تمامی وابستگی کشور به ارز ناشی از همین میزان صادرات است که60 درصد ذخایر ارزی مورد نیاز بودجه سالانه کشور را نیز دربر می‌گیرد.

در این شرایط تولید 4 میلیون بشکه روزانه نفت و گاز ایران به حاشیه رانده شده و نقشی در ساماندهی اقتصادی کشور ندارد بنابراین، اهمیت پرداخت هدفمند کردن یارانه‌ها از ساماندهی دو سوم درآمد ارزی کشور نشأت می‌گیرد. نکته دیگر تأثیر این امر تنها در زمینه هدفمند کردن یارانه حامل‌های انرژی بر مردم، بخش تولید، ایجاد تعادل اقتصادی، سرمایه‌گذاری عمران، فناوری، بهره‌وری و... است.

با توجه به شرایط کنونی اقتصادی کشور پرداخت هدفمند یارانه‌ها از حالت اختیار خارج شده و جنبه اجبار به‌خود گرفته است چرا که به نرخ امروز اکنون 100 میلیارد دلار یارانه پرداخت می‌کنیم و امکان تأمین این رقم در قالب بودجه وجود ندارد یا باید درآمدهای مالیاتی را به میزان قابل توجهی افزایش دهیم و یا با توقف پروژه‌های عمرانی این اعتبار را تأمین کنیم. عدم‌تعادل موجود در بودجه کنونی کشور نیز از همین امر نشأت می‌گیرد.

با این شرایط دولت کنونی در واقع با استفاده از نتایج مطالعات 20 سال گذشته نهادهای مختلف قصد اجرای این طرح را دارد. همچنین با توجه به شکل‌گیری همدلی در مجلس، دولت، نخبگان و همه آحاد تصمیم‌گیرنده و سیاستگذار و اعلام آمادگی دولت برای پذیرش بازتاب‌ها و خسارت‌های پرداخت هدفمند یارانه‌ها، به‌نظر می‌رسد اکنون فرصت تاریخی برای تحقق این هدف فراهم شده است.

به‌رغم ضرورت‌های پرداخت هدفمند یارانه‌ها، نکته حائز اهمیت آن است که هدفمند کردن یارانه‌ها با کدام نگرش، اولویت، به دست کدام مجری و با کدام نظام‌ها باید محقق شود؟ چگونگی دریافت و جهت‌دهی یارانه‌ها و مباحث قیمت‌گذاری، رعایت عدالت اجتماعی و جلوگیری از ضایعات احتمالی در بخش تولید از جمله چالش‌های پیش روی اجرای طرح مذکور است.

همچنین چگونگی باز توزیع درآمدهای حاصل از اجرای این طرح از دیگر مباحث مطرح است؛ گرچه برای کاهش آثار شوک‌های احتمالی ناشی از اجرای این طرح نیز اجرای 5ساله آن مورد توجه قرار گرفته اما باید توجه کرد که در زمینه واقعی کردن نرخ حامل‌های انرژی باید حداقل آسیب‌ها به دهک‌های پایین درآمدی وارد شود و از سوی دیگر، قدرت مانور لازم برای تغییرات احتمالی برای اجرای این طرح به دولت داده شود.

دورنمای کلی بازپرداخت یارانه‌ها نیز از پرداخت حدود 60درصد درآمدها در بخش حمایتی و 40درصد باقیمانده بین بخش تولید و تأمین منابع دولت حکایت دارد. از آنجا که پرداخت هدفمند یارانه‌ها قطعاً هزینه‌بر خواهد بود، باید امکان اصلاح و تغییرات احتمالی به دولت نیز داده شود؛ چرا که در غیر این‌صورت دولت در اجرای این طرح با مشکل مواجه خواهد شد. بر این اساس نمی‌توان طرح مذکور را از قبل و به‌طور کامل چارچوب‌بندی کرد. همچنین باید سازمانی متمرکز متولی اجرای این طرح باشد تا ضمن نظارت بر حسن اجرای آن از قابلیت اصلاح طرح و بازخواست نیز برخوردار باشد. ایجاد زمینه مطالبات غیرواقعی در مردم و جلوگیری از بزرگ‌نمایی مشکلات ناشی از پرداخت هدفمند یارانه‌ها یا عواید حاصل از اجرای این طرح نیز ضروری است.

در این اثنا که کشور در شرایط‌گذار اقتصادی به سر می‌برد، افرادی که در باشگاه‌های سیاسی توپ می‌زنند، نباید با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها برخورد سیاسی کنند. فعالان سیاسی نباید از طرح هدفمند کردن یارانه‌ها به عنوان سکوی تقابل استفاده کنند. باید توجه داشت که این طرح جزو خطوط قرمز نظام محسوب می‌شود، بنابراین نباید در روند اجرای آن خللی وارد کرد. سیاسیون ما نقاط ضعف اجرای طرح تحول را سکوی تقابل قرار دهند، به طور قطع اجرای این طرح ضرر بلاشک است.

به نظر می‌رسد اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها نیازمند ایجاد یک سامانه مدیریتی ویژه است، برای اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها باید یک سازمان خاص تشکیل شود تا طرح هدفمند کردن یارانه‌ها را در تمامی مراحل اجرا، مورد بررسی قرار دهد. اما به حتم ایراداتی هم بر آن مترتب است، که از جمله آن می‌توان به افزایش تورم، رشد نقدینگی و به روز نبودن دستگاه‌های بخش تولید اشاره کرد که به اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها وارد می‌شود.

در حال حاضر، دهک‌های پایین جامعه 75 درصد از درآمد خود را در بخش مسکن، بهداشت، تغذیه و آموزش صرف می‌کنند، بنابراین باید طرح هدفمند کردن یارانه‌ها و بازتوزیع درآمدهای آن به گونه‌ای باشد که منجر به افزایش فشارهای اقتصادی بر روی اقشار آسیب‌پذیر نشود. درآمدهای حاصل از اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها نباید به شکل نقدی وارد جامعه شود زیرا افزایش نقدینگی به رشد نرخ تورم دامن می‌زند.

رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران