مهدی خاکی‌فیروز: گزارش 2008 سازمان ملل می‌گوید که ایران بیشترین مصرف سرانه مواد مخدر در جهان را دارد. گزارش‌های دیگری وجود دارد که پایین‌ترین سن آغاز اعتیاد را نیز ویژه ایران می‌داند. نتایج یک تحقیق علمی در زمینه مبارزه با مواد مخدر نشان می‌دهد که مدارس راهنمایی و دبیرستان، یکی از محیط‌های اصلی برای شروع استفاده از مواد مخدر است. این تحقیق علمی که زیر نظر دکتر غلامعلی افروز صورت گرفته، تأکید می‌کند: برخی روش‌های سنتی جلوگیری از اعتیاد، نتایج معکوس دارند. چون استرس ناشی از خطرهای مصرف می‌تواند برخی طالبان هیجان را به خود جلب کند یا منجر به شعله‌ور شدن کنجکاوی برای یک بار امتحان کردن مواد شود.
آنطور که مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر اذعان دارند، رواج مواد مخدر در میان دانش‌آموزان مدارس به ویژه در حاشیه شهر، به وضعیت نگران‌کننده‌ای رسیده است.
طاها طاهری جانشین دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر در این خصوص می‌گوید: براساس بررسی‌های صورت گرفته، در برخی مدارس حاشیه‌ای نقاط آسیب‌پذیر دانش‌آموزان به مصرف‌کننده مواد مخدر تبدیل شده‌اند. باتوجه به شرایط یاد شده، زنگ‌‌های خطر در خصوص رواج مواد مخدر در میان دانش‌آموزان مدارس این مناطق به صدا در آمده است.
تذکری که جدی گرفته نشد
دو سال پیش اکبر اعلمی نماینده جنجالی مردم تبریز در مجلس، خطاب به وزیر وقت آموزش و پرورش سؤالاتی را درخصوص معضلات اجتماعی مطرح کرد که دانش‌آموزان را در مدارس تهدید می‌کند. در سؤال او از تغییر الگوی مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان از تریاک و هروئین به مواد جدیدی همچون شیشه و کراک سخن گفته شد. موادی که چندین برابر مواد مخدر سنتی خطر دارند. وی از وزیر آموزش و پرورش خواست که تدابیر اندیشیده شده در این وزارتخانه برای مهار اعتیاد در دانش‌آموزان مدارس را تشریح کند.
اما وزیر وقت سکوت کرد. سکوتی که نشان می‌دهد این وزارتخانه تدبیر جدی برای مقابله با ترویج مواد مخدر در مدارس ندارد.
یک مقام آگاه در وزارت آموزش و پرورش در این خصوص به خبر می‌گوید تنها برنامه وزارت آموزش و پرورش برای دانش‌آموزان معتاد، اخراج تدریجی آنها است.
بدین ترتیب در دو مرحله، مشاور مدرسه و هسته مشاوران اداره آموزش و پرورش منطقه دعوت میشوند و اگر توصیه‌ها مؤثر نباشد، دانش‌آموز معتاد به مدرسه جدید منتقل می‌شود تا در فرصتی دو ماهه اعتیاد خود را ترک کند. پس از آن نیز حکم اخراج صادر می‌شود.
البته در عمل کمتر حکم اخراج برای دانش‌آموز معتاد صادر می‌شود و به گونه‌ای رفتار می‌شود تا سال تحصیلی پایان یابد و از ثبت‌نام دانش‌آموز معتاد در سال آینده خودداری می‌شود».
این مقام آگاه ادامه می‌دهد: «در سطح مدارس و آموزش و پرورش، روش رسمی مناسبی برای ترک اعتیاد دانش‌آموزان وجود ندارد هر چند برخی مشاوران با ابتکار عمل شخصی خود، دانش‌آموزان معتاد را به پزشکان متخصص ترک اعتیاد هدایت می‌کنند. متأسفانه در مراکز ترک‌اعتیاد خصوصی و وابسته به وزارت بهداشت، مشاور ویژه دانش‌آموز معتاد کمتر به چشم می‌خورد و محیط این مراکز برای نوجوانان مدارس راهنمایی و دبیرستان، مناسب به نظر نمی‌رسد.
صورت مسئله را پاک نکنیم
علیرضا سلیمی عضو کمیسیون آموزش مجلس به «خبر» می‌گوید: متأسفانه سن اعتیاد در کشور پایین آمده است. اگر این واقعیت تلخ را پنهان کنیم، مشکل حل نمی‌شود. با پاک کردن صورت مسئله نمی‌توان مانع از گسترش یا تخریب‌های اعتیاد در نسل جوانشد. این در حالی است که مافیای بزرگی در این زمینه فعالیت می‌کند و به صورت تشکیلاتی برای گسترش اعتیاد در بین جوانان ما تلاش می‌کنند. در مناطق تحت کنترل آمریکا در افغانستان، سالانه هزاران تن تریاک، هروئین، شیشه و کریستال تولید و به سوی مرزهای ایران هدایت میشوند.
به نظر می‌رسد مسئولان آموزش و پرورش از جدیت لازم برای کاهش آمار اعتیاد در مدارس برخودار نیستند و ترجیح میدهند با منتشر نکردن آمار دقیق، صورت مسئله را پاک کنند. مدیرکل دفتر سلامت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی این وزارتخانه با لحنی صریح می‌گوید: درمان دانش‌آموزان معتاد، وظیفه ما نیست. آموزش و پرورش با توزیع جزوه‌های آموزشی، در زمینه پیشگیری فعالیت می‌کند.»
وقتی آموزش و پرورش از مسئولیت درمان شانه خالی می‌کند، کدام نهاد باید برای ترک اعتیاد دانش‌آموزان معتاد پیشقدم شود؟ علیرضا سلیمی عضو کمیسیون آموزش مجلس می‌گوید: برای کنترل اعتیاد نباید به زندان و برخوردهای قضایی اکتفا کرد. متأسفانه هنوز خیلی‌‌ها از ما نمی‌دانند اعتیاد جرم است یا بیماری.
مدت‌هاست برخی مسئولان بین بیماری یا جرم بودن اعتیاد در حال سعی بین صفا و مروه هستند. اقدام‌های پیشگیرانه متناسب با نیازهای جامعه وجود ندارد و عوارض این وضعیت، در مدارس به خوبی نمایان است.
سلیمی می‌گوید: برای مبارزه با پدیده شوم اعتیاد به مواد مخدر هنوز نتوانسته‌ایم مطالب جدی و مؤثری را وارد کتاب‌های درسی کنیم. با چند فیلم سطحی نمی‌توان انتظار داشت نسل جوان از اعتیاد مصون بمانند. کتاب‌های درسی ایران در مورد آسیب‌های اجتماعی رایج، سکوت کرده‌اند.
این عضو کمیسیون آموزش مجلس ادامه می‌دهد: مشاور روانشناس تخصصی به تعداد کافی در مدارس وجود ندارد فضای سیاسی، ما را از آسیب‌های اجتماعی غافل کرده است.
دانش‌آموزان از روحیه تنوع‌طلبی برخوردارند ولی زیرساخت‌هایی برای پاسخگویی به این نیازها به میزان کافی در مدارس و سطح جامعه وجود ندارد. توسعه فضاهای ورزشی و اوقات فراغت، می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده، از گسترش اعتیاد در بین نوجوانان جلوگیری کند. این در حالی است که عمده اعتبار‌های ورزشی کشور به ورزش حرفه‌ای اختصاص می‌یابد و در زمینه ورزش همگانی، فاصله عمیقی با وضعیت مطلوب داریم.
معلمانی که با دانش‌آموزان قهر هستند
کاهش روابط عاطفی بین دانش‌آموزان و اولیای مدارس، یکی از دلایل ترویج شدید موادمخدر در بین دانش‌آموزان است.
دکتر علیرضا شایان‌مهر جامعه‌شناس در این خصوص می‌گوید: «متأسفانه امروزه کمتر شاهد روابط عاطفی بین معلمان و دانش‌آموزان هستیم. غلبه نگرش اقتصادی در میان دست‌اندرکاران آموزشی، موجب غفلت آنها از مسئولیت‌های تربیتی‌شان شده است. البته این عملکرد معلمان، غیرطبیعی و غیرمسئولانه نیست زیرا آنان به عنوان عضوی از این جامعه با مشکلات فراوانی دست به گریبان هستند.»
دکتر علیرضا سلیمی نیز می‌گوید: ارتباطات عاطفی بین دانش‌آموزان و معلمان قوی نیست. در حالی که روابط دوستانه، رمز موفقیت در اهداف تربیتی است. این که با دانش‌آموز معتاد بی‌مهری کنیم و او را از سیستم آموزشی طرد کنیم، مشکلی را حل نمی‌کند. با اخراج دانش‌آموزان معتاد، آنها را در معرض تبدیل شدن به افراد پرخطر قرار می‌دهیم. بازیابی این افراد باید درون اجتماع و با کمک گرفتن از روش‌های عاطفی صورت گیرد تا قرین موفقیت باشد. البته در مورد دانشآموزانی که گرفتار اعتیاد پیشرفته شده‌اند، می‌توان مراکز ویژه آموزش و بازپروری را با کمک سازمان بهزیستی و دیگر مراکز حمایتی تأسیس کرد.
غفلت سازمان ملی جوانان
علیرضا شایان‌مهر درباره پایین آمدن سن اعتیاد در کشور می‌گوید: ایران در زمینه اعتیاد به نسبت جمعیت و اعتیاد از نوع تزریقی، رتبه اول را در جهان دارد. این مسئله به گونه‌ای است که امروز شاهد پایین آمدن سن اعتیاد و راهیابی آن به مدارس راهنمایی و دبیرستان هستیم.
علیرضا سلیمی نیز در این خصوص می‌گوید: برخی سازمان‌های دولتی به ویژه سازمان ملی جوانان نسبت به مسئله گسترش اعتیاد در میان نوجوانان و جوانان کم‌توجهی می‌کنند. بالاخره مسئول و تصمیم‌گیرنده در مورد جوانان کدام نهاد است؟ اگر سازمان ملی جوانان می‌گوید نقش اجرایی ندارد و فقط سیاست‌گزار است، پس چرا هر وزارتخانه دولتی ساز خودش را می‌زند؟
سازمان ملی جوانان باید همه مشکلات جوانان را به صورت عمومی پیگیری کند. این در حالی است که سازمان ملی جوانان با جوانان بیگانه است و در بین جوانان شناخته شده نیست.
اصلاح روش‌های پلیس
نسل چهارم موادمخدر، با عنوان قرص‌‌های زیرزبانی در بسته‌هایی شبیه آدامس و با قیمت بسیار ارزان وارد کشور شده است. در چین شرایطی روش‌های کنترل پلیسی نمی‌تواند روش مناسبی برای جلوگیری از شیوع موادمخدر در مدرسه‌ها باشد. هر چند مدیران برخی مدارس، گاهی به روش‌هایی همچون بازرسی کیف دانش‌آموزان روی می‌آورند. ولی به نظر می‌رسد مسئولان نیروی انتظامی در این زمینه از ناکارآمدی چنین روش‌هایی مطلع هستند.
سرهنگ جواد کشفی رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ در این خصوص می‌گوید: حضور مأموران پلیس مواد مخدر در مدارس جنبه آموزشی دارد و با اهداف آموزشی صورت می‌گیرد. مأموران پلیس مبارزه با موادمخدر و کارشناسانی که از سوی پلیس آموزش‌های لازم را دیده‌اند، هر ماه حدوداً به پانزده هزار دانش‌آموز، مضرات و راه‌های پیشگیری از موادمخدر را آموزش میدهند.
به گفته وی، اولویت این آموزش‌ها دبیرستان‌های پسرانه است و در مراحل بعد، مدارس راهنمایی پسرانه هم تحت پوشش آموزش مبارزه با مواد مخدر قرار می‌گیرند.
آیا این آموزش‌ها از کارآمدی لازم برخوردار است؟ دانشآموزانی که در دوره‌های ویژه موادمخدر حضور یافته‌اند، مسائل مطرح شده در این کلاس‌ها را حاوی نکات جالب و متفاوت از توصیه‌های تکراری می‌دانند.
سردار مهدی ایوبی رئیس مرکز مبارزه با مواد مخدر نیروی انتظامی در این خصوص می‌گوید: متأسفانه به علت نارسا بودن نحوه بیان هشدارها، حس کنجکاوی جوان و نوجوان تحریک شده و به سوی استعمال موادمخدر گام بر می‌دارد. هشدارهای قدیمی به علت نارسا بودن در نحوه بیان جملات و محتوای گفتار، معمولاً نتیجه عکس دارد. بنابراین باید به نوآوری آموزش‌های مرتبط با موادمخدر روی آورد.
وی درباره گرایش نوجوانان به اعتیاد موادمخدر تأکید می‌کند: مهم‌ترین قشر جامعه از لحاظ سنی که در معرض خطر اعتیاد قرار دارد، قشر جوان و نوجوان است. این مسئله در حالی است که نمی‌توان صرفاً به مراقبت همه‌جانبه و همراه با آموزش، توجیه و اطلاع‌رسانی و ارائه هشدار از سوی معلمان و خانواده اکتفا کرد.
کلید پیشگیری در دست والدین
نقش والدین در پیشگیری از اعتیاد فرزندان کلیدی است به طوری که تنها والدین هستند که بر رفتارهای پر خطر جوانان و نوجوانان خود نظارت کامل دارند و با توجه به تغییرات حالات رفتاری پی به مصرف مواد مخدر در آنها می‌برند. این در حالی است که اولیای مدارس به دلیل دغدغه‌های متنوعی که دارند، از فرصت کافی برای توجه به تغییرات رفتاری تک تک دانش‌آموزان برخوردار نیستند.
دکتر احسان مسعودی روانپزشک در این خصوص می‌گوید: همه والدین از خطرهای در کمین نشسته فرزندانشان نگرانند. اگر والدین به نشانه‌های هشدار‌دهنده سوء مصرف مواد در جوانان توجه کنند از اعتیاد پیشگیری می‌شود.
وی می‌افزاید: بسیاری از جوانان هدف از مصرف مواد اعتیادآور را گریز از مشکلات و خودداری از روبه‌رو شدن با ناراحتی‌ها، کاهش عصبانیت، ایجاد حس اعتماد به نفس و قدرت، تنش و تسکین درد، از بین بردن افسردگی و فرار از مشکلات روحی روانی افراد خانواده و جامعه عنوان می‌کنند.
این روانپزشک تصریح می‌کند: برخی والدین نشانه‌های مصرف مواد را به عنوان رفتار عادی دوره نوجوانی نادیده می‌گیرند اما دمدمی‌مزاجی، پرخاشگری، توجه نکردن به گفته‌های والدین، دوستی با افراد ناباب از اثرات مصرف مواد و تغییرات رفتاری دوره نوجوانی است.
وی درمورد نشانه‌های غیرمستقیم احتمال مصرف مواد مخدر در نوجوانان می‌گوید: رفتارهای غیر قابل پیش‌بینی، عدم همکاری در خانه، رفتار فریب کارانه، تغییر ظاهر، نداشتن تمرکز، فراموشی و بی‌نظمی، فرار و امتناع از روبه‌رو شدن با مسائل مورد علاقه والدین و بی‌علاقگی به درس خواندن از جمله نشانه‌های غیرمستقیم است که باید توجه خاصی به آنها شود.
وی در زمینه‌های شیوه رفتار والدین در برابر مشاهده نشانه‌های اعتیاد فرزندان تصریح می‌کند: در مقابل سؤال نوجوان که درباره مصرف مواد از والدین پرسیده می‌شود نباید با حالت خصمانه و پرخاش جواب داد. مشاوره گرفتن از یک روانشناس، ابراز محبت به نوجوان و یادآوری جنبه‌های مثبت جوانان می‌تواند در پیشگیری از مصرف مواد در فرزندان مؤثر باشد.
نظر شما