محمد رضا اسدزاده - مرحوم دکتر محمد ارکون، متفکر و اسلام شناس پرحاشیه الجزائری با اندیشه های انتقادی اش در جهان اسلام شناخته می شود. پر حاشیه به این دلیل که او در دوران زندگی اش هم در جهان عرب و هم در ایران حاشیه های فکری و سیاسی بسیاری به وجود آورد. به اسلام گرایی و تفکر احیایی انتقاد داشت و لیبرال بود و از این جهت اندیشه هایش در ایران از سوی گروه روشنفکران مورد استقبال و از سوی اندیشمندان حوزوی مورد انتقاد قرار گرفته است.
حدود سه سال با او مراوده و معاشرت داشتم
دکتر صادق خرازی از جمله چهره هایی است که به دلیل حضورش در فرانسه با این اندیشمند مسلمان الجزائری مقیم پاریس، مراوده و گفت وگو های متعددی داشته است و معتقد است مرحوم محمد ارکون، اسلام شناسی است که با اندیشه های انتقادی برای فهم تجدد و توسعه در تفکر اسلامی به تشیع و اسلام ایرانی توجه جدی داشته است. خرازی می گوید:" "من در مدت مسئولیت سفارت ایران در فرانسه در طول حدود سه سال با او مراوده و معاشرت داشتم و گاه می شد که چندین ساعت با یکدیگر درباره مسائل جهان اسلام و مناسبات با غرب و مسائل اصلی تفکر مدرن و نسبت میان تجدد و سنت گفت و گو می کردیم که این گفت وگو ها ترجمه و مدون شده است ."
او می خواست مفهوم تجدد و توسعه را در تفکر اسلامی، تشیع و اسلام ایرانی بشناسد
سفیر سابق کشورمان در فرانسه می گوید: "محمد ارکون، متفکر و اسلام شناس برجسته الجزائری برای فهم تجدد و توسعه در تفکر اسلامی به تشیع و اسلام ایرانی توجه جدی داشت. بخشی از گفتگوهای منظم من با ارکون در همین حوزه بود و او آخرین نظرات و آرای خود را در این باره بیان می کرد. او معتقد بود که اسلام کلاسیک عصر اجتهاد و نوآوری و توجه به مقوله عقل بوده است. او اوج این دوران را عصر آل بویه می دانست. او ظهور سلاجقه در بغداد و پایان یافتن دولت آل بویه را آغاز ظهور جزمیت گرایی و اندیشه تقلیدی و افول اجتهاد و خردباوری در تمدن اسلامی می دانست و تحلیل تاریخی دقیقی از این موضوع به دست می داد. من درباره این مقولات با ارکون گفت و گو کرده ام."
هیچگاه به ناسیونالیزم عربی یا گرایشات سوسیالیستی دل نبست
وی می گوید: " ارکون تفکر انتقادی رادیکالی داشت. در مواجهه با مخاطبانش استوار و با حرارتی بسیار سخن می گفت و به آنچه می گفت اعتقادی عمیق داشت و در بیان افکارش ولو اگر کار به تکرار می کشید، خستگی نداشت. به اسلام گرایی و تفکر احیایی انتقاد داشت، اما در عین حال هیچگاه به ناسیونالیزم عربی و یا گرایشات سوسیالیستی دل نبست. او یک لیبرال تمام عیار بود. در سالهای اخیر در برخی مناقشات مربوط به جامعه مسلمانان فرانسه سهمی داشت، و عضو کمیته استازی که همان کمیته بررسی لایسیته فرانوس بود، شد. اما با این وصف هیچگاه داخل سیاست نشد."
رویارویی چهره های دانشگاهی و حوزوی ایران و انتقاد های جدی به اندیشه های ارکون
خرازی در پاسخ به این پرسش خبرآنلاین که نظرتان درباره انتقادهای جدی ای به نظرات ارکون خصوصا درباره قرآن، تشیع و اسلامگرائی از سوی چهره های دانشگاهی و حوزوی ایران چیست؟، گفت:" ارکون خود علاقمند بود تا به دور از هیاهوی سیاست و گاه اتهاماتی که در دنیای عرب متوجه او می شد، بن مایه تفکر انتقادی خود را به دست مخاطبان مسلمان در کشورهای مختلف برساند. بر افکار او البته انتقاد بسیار هست و بر او نقدهایی هم نوشته شده است؛ با این وصف نمی توان منکر آن شد که محمد ارکون مرحله ای از نضج و ظهور نو اندیشی اسلامی را نمایندگی می کرد که از این پس نمی توان آن را نادیده گرفت. اگرچه محمد ارکون فارغ از برداشت های اعتقادی یک روشنفکر و سکولار رشد یافته در بستر لایسیته فرانسوی بود ولی باید به سخنان او گوش فرا داد و البته با رویکردی انتقادی آموزه های او را با عیار نقد سنجید. پس ما هم همین طور باید به دور از هیاهوی سیاست و اتهام ها اندیشه های او را در ایران بررسی کنیم. "
کتاب صادق خرازی، سیاسی است یا فکری و فلسفی؟
وی درباره کتاب جدیدش گفت: " در این مجموعه علاوه بر ارکون با آدونیس شاعر معروف عرب و رشدی راشد استاد ممتاز تاریخ علم در مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه نیز گفت و گوهایی صورت گرفته است. موضوعاتی که در این گفت و گوها، مورد توجه بوده، متنوع و گوناگون هستند. موضوعاتی چون فلسفه، مسائل اجتماعی، تاریخ و دین مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند."
وی در پاسخ به این سؤال که آیا در این گفت و گوها، حوزه‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل که تخصص اصلی شما به شمار می‌رود نیز مورد توجه بوده اظهار داشت: "خیر. این موضوعات مورد بحث نبوده و موضوعات کلی و متنوع محور و موضوع بحث و گفت و گو با این اندیشمندان و متفکران بوده است."
♦ توضیح: گفت وگوی بالا سال گذشته در حاشیه حضور دکتر خرازی در شهر کتاب مرکزی تهیه شدکه ایشان برای تکمیل نکات بیان شده ما را به مقاله خودشان با عنوان "نوسازی تفکر دینی" که در مجله آئین منتشر شده بود،ارجاع دادند.
> محمد ارکون، رساله دکترایش را درباره "ابن مسکویه، فیلسوف و تاریخ‌نگار ایرانی" نوشت 
محمد ارکون اندیشمند معاصر الجزایر سه شنبه15 سپتامبر 2010 در فرانسه در 82 سالگی بعد از یک نبرد طولانی با بیماری درگذشت. آرکون در طول بیش از پنج دهه عمر دانشگاهی خود، یکی از محققان و منتقدان در مسایل موجود در حوزه‌ی مطالعات اسلامی بود. وی متفکری متهور در حیطه‌ی عمومی بود که ندایی قوی در مباحث اغلب مجادله‌ای درباره‌ی مدرنیت و انسان‌گرایی (اومانیسم) اسلامی به شمار می‌آمد.
رشتهٔ تحصیلی ارکون زبان و ادبیات عرب بود، ولی او تصمیم گرفت راهی نامعمول پیش گیرد؛ در درس‌های مختلف مردم‌شناسی، فلسفه و جامعه‌شناسی در مدرسهٔ عملی مطالعات عالی حاضر می‌شد. ارکونِ جوان، فرهنگ و فکر عربی-اسلامی را از دریچه‌هایی نگریست که پیش از آن دیده نشده بودند؛ در گسترهٔ مردم‌شناسی، فردینان برودل، پیر بوردیو و لو روا لدوری بیش از دیگران بر او اثر گذاشتند. سرانجام در دانشگاه سوربن استاد کرسی تاریخ اندیشهٔ اسلامی شد و بیش از بیست سال در آن‌جا تدریس کرد.
ارکون نخست تصمیم داشت رسالهٔ دکترای خود را دربارهٔ رفتار دینی در کبیلی، زادگاهش، بنویسد، اما وقایع خون‌بار در الجزایر مانع از سفر و پژوهش میدانی شد. رژی بلاشر از او خواست موضوع دیگری را انتخاب کند و او ابن مسکویه، فیلسوف و تاریخ‌نگار ایرانی را برگزید
توجه به ارکون در ایران
گفتنی است در ایران دست کم از یک دهه پیش برخی از آثار و اندیشه های ارکون به فارسی ترجمه شده و مورد اقبال طبقه روشنفکر دینی قرار گرفته است و حتی یکی دو مجله فکری در قم نیز در این زمینه مننتشر شده است. برای نقد اندیشه های این متفکر مسلمان می توانید به گفت وگوی دیگری با عنوان "جایگاه علوم عقلی در جهان عرب معاصر" که در پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت وجود دارد مراجعه کنید. همچنین مقاله دیگری نیز با عنوان "اندیشه های شرقی در ضیافت تجدد غربی" در نقد ارکون در سایت باشگاه اندیشه منتشر شده که به تفاوت ها و شباهت های اندیشه ارکون با داریوش شایگان پرداخته است.
اولین ترجمه های آثار ارکون در ایران 
> دکتر غلامعباس توسلی > دکتر حامد فولادوند
اولین کتابی که از ارکون در ایران منتشر شد در سال 1362 توسط انتشارات عطائی با عنوان "چگونه قرآن بخوانیم" ترجمه دکتر حامد فولادوند بود. دومین کتاب این فیلسوف الجزائری در سال 1369 با عنوان "اسلام: دیروز و امروز" با ترجمه دکتر غلامعباس توسلی توسط "دفتر نشر فرهنگ اسلامی" منتشر شد. این کتاب البته در آن دوره بسیار مورد استقبال روشنفکران مسلمان انقلابی قرار گرفت.
از دیگر کتاب هایی محمد ارکون که به فارسی منتشر شده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسلام: دیروز-فردا، مترجم: محمدعلی اخوان، تهران: انتشارات سمر، 1370(چاپ دوم:تهران: انتشارات اخوان خراسانی، 1391
- اسلام؛ اصلاح یا براندازی؟، لندن: انتشارات ساقی، 2006
- نقد عقل اسلامی، (مترجم:) محمدمهدی خلجی، تهران: انتشارات ایده، 1379
- اعادهٔ اعتبار به اندیشهٔ دینی: گفت‌وگوی بلند، (مصاحبه‌گر:) هاشم صالح، (مترجم:) محمد جواهرکلام، تهران: انتشارات نگاه معاصر، 1389
- تاریخمندی اندیشهٔ عربی-اسلامی، (مترجم:) رحیم حمداوی، تهران: انتشارات سوین، 1389
- دانش اسلامی: قرائتی بر مبنای علوم انسانی، (مترجم:) عبداقادر سواری، تهران: انتشارات نسل آفتاب، 1390
- مبانی قرآن‌شناسی ارکون: مهم‌ترین متون قرآن‌شناسی محمد ارکون (3 جلد) (گردآوری و ترجمه:) محمدمهدی خلجی
- ارکون، محمد و لویی گارده. اسلام: دیروز-فردا. ترجمهٔ محمدعلی اخوان. تهران: انتشارات سمر، 1370
/6262
نظر شما