رابطه دانشگاه و دستگاههای اجرائی و استفاده عملیاتی از نتایج پروژه های تحقیقاتی از مهمترین مقولاتی است که مسئولان دولتی باید توجه داشته باشند. می توان ادعا کرد که متاسفانه نتایج فعالیتهای تحقیقاتی در امور اجرائی و زندگی روزمره مردم در جامعه نفش چندان زیادی ندارد که این امر باعث تداوم روند امور اجرائی با روشهای سنتی شده که دائما" از تحولات عقب مانده و پاسخگوی شرایط جدید نیستند.
این امر در علوم انسانی بطور عام و پدیده های سیاسی بطور خاص از جمله در عرصه سیاست خارجی که پدیده های چند وجهی (منشوری) و چند علتی هستند و پروسه خلق و تولید فرصت و تهدید را توامان در بر دارند بسیار با اهمیت تر است. چه بسا پدیده ائی در لحظه واحد برای شخص و موضوع واحد بسته به شرایط محیطی و نوع عکس العمل آن شخص یا تاثیر و تاثر موضوع ، هم تهدید باشد و هم فرصت. هنر سیاست خارجی و طراحان و یا دست اندرکاران آن کاستن از غلظت تهدیدها و افزایش چگالی فرصتها از طریق مدیریت راهبردی تحولات در صحنه بین المللی است. از این منظر است که فقدان راهبرد سیاسی که متاسفانه در این چند سال اخیر سیاست خارجی ایران به شدت از آن رنج برده است نقش خود را در تحولات کشور در صحنه جهانی، روابط دوجانبه و روابط بین الملل نشان میدهد.
در جهان کنونی که مشخصه اصلی آن سرعت تغییر و نرخ افزایش آن و نه خود تغییر است و از طرف دیگر نیز سیاست خارجی کشورها عموما" تلفیقی از مفاهیم انتزاعی همچون آرمانها، ارزشها، اصول، اهداف و تعاریف خاص آن کشور از منافع و امنیت ملی، استقلال، جهتگیری سیاست خارجی اش و... از یک طرف که عموما" نیز تا حدی ثابت هستند و واقعیات عینی مانند تحولات عملی عرصه سیاسی و بین المللی که از متغیرهای با نرخ بالا از طرف دیگر است، استفاده از فرمول کاهش ریسک یا بیمه کردن طراحی های سیاست خارجی امری ضروری است که متاسفانه هم در ادبیات این حوزه وجود ندارد یعنی دانشگاهها به آن نپرداخته اند و هم دست اندرکاران سیاست خارجی به آن توجه نداشته و از خواص آن بهره برداری نکرده اند.
در بازارهای مالی اصطلاح کاهش ریسک و یا بیمه کردن به اقدام یا عملیات دوگانه مخالف هم گفته میشود که یک عنصر مالی ورود به بازار که زمان مناسب برای اتخاذ این موقعیت است انجام میدهد تا سیر حرکت بازار به هر طرف که برود آن عنصر از ضرر خود کاسته و فعالیت خود را به سود دهی برساند. با عاریت گرفتن از این اصطلاح و آوردن آن به صحنه روابط بین الملل و سیاست خارجی پیشنهاد میکنم که دست اندرکاران و طراحان سیاست خارجی ایران با توجه به مجموعه شرایط حاکم بر جهان، منطقه و کشور و به منظور استفاده بهینه از قدرت نرم و پتانسیل کشور و تاثیر آن بر تقویت منافع ملی این روش را مد نظر و در دستور کار خود قرار دهند.
سیاست ایمن سازی و یا کاهش ریسک در سیاست خارجی نباید با سیاست مهار، مهار دوگانه[2] ، توازن[3] و یا حتی درگیر و متعهد ساختن[4] که عموما" انتخابهای راهبردی مستقیمی هستند اشتباه شود. در سیاست مهار کشور مهار شده به موضع دفاعی و عکس العمل وادار میشود. سیاست توازن معمولا از سوی کشورهای کوچک دنبال میشود و نه قدرتهای بزرگ. ولی در مفهوم کاهش ریسک و ایمن سازی نوعی اطمینان بخشی از سوی دولتهائی که این راهبرد را در رابطه با یکدیگر برای گذر از یک مرحله به مرحله بعدی روابط انتخاب کرده اند وجود دارد. در راهبرد ایمن سازی روابط خارجی ترکیبی از راهبردهای مستقیم مهار و توازن بطور همزمان بکار گرفته میشود که این راهبرد اگر چه مهار و توازن را در دل خود دارد ولی ماهیتا" با آنها فرق زیادی دارد و حتی راهبرد درگیر و متعهد کردن را نیز در بر میگیرد.
چنانچه این مدل در طراحی و سیاستگذاریها در سیاست خارجی مورد استفاده قرار گیرد هر تحولی که در آن صحنه اتفاق افتد مقداری امتیاز به نفع روابط خارجی کشور کسب شده و موقعیت ما را در روابط بین المللی بالا خواهد برد. بعنوان مثال در صحنه تحولات سوریه تحرکات سیاسی ایران در این زمینه بطور عام و اقدامات ایران در کنار هم نشاندن مخالفین دولت با مسئولین دولتی بطور خاص یک سیاست ایمن سازی است. و یا سفر وزیر امور خارجه ایران به اردن و شروع فعالیت سیاسی با این کشور در زمینه مسائل سوریه یک اقدام ایمن سازی در مقابل سیاست مخالفت ایران با تحرکات غرب و همپیمانان منطقه ائی اش است که متاسفانه در زمان مناسبی اتخاذ نشد. یعنی عامل زمان در سیاست ایمن سازی نقش بسیار موثری دارد.
مردم ایران ظرف دو ماه اینده شاهد تغییر دولت هستند و دولت جدید باید و ناگزیر است گفتمانی جدید را در پیش بگیرد که بتواند مشکلات فراروی کشور را با کمترین هزینه حل و پشت سر گذارد. بخشی از این مشکلات به سیاست خارجی مربوط میشود که در مقالات بعدی به چند مورد آن اشاره میکنم و امیدوارم هم زمینه شروع اینگونه بحثها میان محافل سیاسی و دانشگاهی شود و هم نکات قابل استفاده آن مورد توجه طراحان و برنامه ریزان سیاست خارجی در آینده قرار گیرد. این مدل را در زمینه سیاست خارجی امریکا نسبت به ایران و روند روبه تزاید تحریمها علیه ایران را در مقاله بعد بطور کاربردی توضیح میدهم.
[1] Hedging in Foreign policy
[2] Dual Containment
[3] Balancing
[4] Engagement
نظر شما