مرکز بین المللی مطالعات صلح: چندی پیش منابع خبری ترکیه اعلام کردند این کشور نمایندگی سیاسی خود را در نزد تشکیلات خودگردان فلسطین تا سطح سفیر ارتقا می دهد و تلاش میکند نخستین کشور خارجی باشد که در فلسطین سفارتخانه ایجاد می کند. در ادامه این رویکرد نیز در سفر اخیر محمود عباس به ترکیه عبدالله گل، رئیس جمهوری ترکیه میزبان وی بود و با وی رئیس حکومت خودگردان فلسطینی درباره آشتی فلسطینی ها میان فتح و حماس پشت درهای بسته مذاکره کرد و گزراشهای بسیاری نیز در مورد احتمال سفر اردوغان به فلسطین به گوش میرسد. در این حال برای بررسی بیشستر رویکرد نوین و گام هایی اردوغان وترکیه در مورد فلسطین و اهداف و چشم انداز رویکرد ترکیه در فلسطین گفتگویی با دکتر حسین علایی تحلیل گر و کارشناس مسائل استراتزیک داشته ایم:
با توجه به پیوندهای فکری حماس با حزب عدالت و توسعه اخوان‌المسلمین ترکیه یا حزب عدالت و توسعه ( هر دو دارای ساختار و مبانی مشترک فراوانی با دیگر گروههای اخوانی در منطقه بوده و ریشه ها و ساختارهای آن به گرایش کلی اخوان در منطقه نزدیک است.)آیا این امر توانسته است نقش ترکیه را در فلسطین افزایش دهد؟
بله، از ابتدای روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، دولت ترکیه نگاه متفاوتی از آنچه آمریکا و اسرائیل و حتی بعضی از کشورهای عربی دارند نسبت به حماس داشته است. آمریکا و اسرائیل گروه حماس را تروریست می نامند ولی دولت ترکیه، حماس را به عنوان یک گروه فلسطینی می داند که برای حفظ و آزادی سرزمین های فلسطینی جهاد می کند. دولت ترکیه سعی کرده است تا با به طور مرتب با حماس در تماس باشد و برای رفع محاصره نوار غزه به صورت مسالمت آمیز و تبلیغاتی تلاش کرده است. توافق برای اعزام کشتی کمک رسانی مرمره به ساحل غزه نمونه ای از این همراهی است. از آنجا که بسیاری از کشورهای عربی از جمله عربستان سعی کرده اند تا با تشکیلات خودگردان فلسطینی روابط رسمی داشته باشند، بنابراین ارتباط دولت ترکیه با جریان حماس موجب افزایش وزن این گروه در بین کشورهای عربی شده است و به تقویت سیاسی و تبلیغاتی حماس کمک کرده است.
در دو سال گذشته نوعی همسویی سیاسی بین حماس و حزب عدالت و توسعه ترکیه شکل گرفته است. در این چارچوب با توجه به قدرت گیری منطقه ای جریان اخوان و نقش افزون قطر رویکرد قدرت های منطقه ای( عربستان، و مصر) نسبت به بازیگری ترکیه در فلسطین چیست؟
آمریکا همواره از ارتباط کشورهای همسو با خود مثل ترکیه با جریانات فلسطینی جهادی استقبال کرده و آن را به نفع تغییر دیدگاه این گروه ها ارزیابی کرده است. از سوی دیگر ترکیه سعی دارد تا به یک بازیگر فعال در صحنه خاورمیانه تبدیل شود. برای ایفای نقش یک بازیگر فعال و پر تحرک، ترکیه نیاز دارد تا با گروه های فلسطینی از جمله حماس در ارتباط باشد تا بتواند بر رفتار آنها تأثیرگذار باشد. از سوی دیگر این امر نیازمند حفظ روابط خوب با آمریکا و داشتن رابطه سیاسی با اسرائیل است تا بتواند به عنوان یک میانجی عمل کند. البته باید توجه داشت که آمریکا از پول عربستان و قطر برای تغییر رفتار گروه های جهادی و به کنترل درآوردن رفتار آنها بهره می برد ولی به الگوی ترکیه در جهان اسلام علاقه بیشتری نشان می دهد. البته خلاء جمهوری اسلامی ایران در معادلات سیاسی منطقه و دشمنی آمریکا با ایران هم فرصت مناسبی را برای ترکیه به وجود آرده است تا بتواند نقشی فراتر از ظرفیت تاریخی خود در حوادث خاورمیانه بیابد.
آیا ترکیه درصدد میانجی گری و رفع اختلاف بین حماس و تشکیلات خودگردان است؟
ترکیه تلاش می کند تا حماس را به مسیر سیاسی تشکیلات خودگردان فلسطینی بکشاند و راه گفتگوی اسرائیل با حماس را باز نماید. بنابراین ترکیه بر آن است تا علاوه بر تشکیلات خودگردان با حماس نیز روابط مناسب و گسترده ای برقرار کند تا امکان ایفای نقش میانجیگری برای این کشور فراهم شود.
قبلا عباس به دنبال شناسایی موقعیت دولت فلسطین به عنوان ناظر غیرعضو در سازمان ملل متحد، نخستین سفرش را به عنوان رییس دولت فلسطین به ترکیه انجام داد ، در چهاردهم ماه آوریل، سرکنسول ترکیه در قدس استوارنامه خود را تقدیم محمود عباس کرد آیا آنکارا امیدوار است با نفوذ متناسب خود در بین فتح ، تشکیلات خودگردان و حماس زمین هایی آشتی و همگرایی بین دو جنبش عمده فلسطین را هموار کند؟
ترکیه معتقد است که دولت خودگردان باید در کنار اسرائیل زندگی کند و مسائل خود را با رژیم صهیونیستی حل کند. همچنین ترکیه معتقد است که اسرائیل یک واقعیت است که حماس نمی تواند آن را نادیده بگیرد و لازم است تا آن را به رسمیت بشناسد. ترکیه به ظلم های اسرائیل علیه فلسطینیان معترض است اما به اشغال سرزمین های فلسطینی توسط اسرائیل اهمیتی نمی دهد و بنا دارد که به تشکیل دو دولت که سیاست آمریکاست کمک کند. بنابراین تشکیل دو دولت بدون توافق حماس امکان پذیر نیست و ترکیه می خواهد تا با همگرایی بین حماس و جنبش فتح به این هدف نائل آید.
با توجه به رویکرد نوین سیاست خارجی امریکا در منطقه و میانجی گری و رفع اختلاف بین فلسطین و اسرائیل امریکا تا چه میزانی از نقش جدید ترکیه در فلسطین حمایت میکنند؟
آمریکا به طور کامل از فعال شدن ترکیه در مسائل مربوط به فلسطین و اسرائیل حمایت می کند زیرا گسترده ترین روابط بین اسرائیل با کشورهای اسلامی را روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی دارد که اهمیت زیادی دارد.
با توجه به واکنشهای اسرائیلی ها آیا تل آویو از افزایش نقش ترکیه در معادله فلسطین راضی است؟
اخیرا اسرائیل مشکلات خود با ترکیه را که بر سر کشتار کشتی مرمره ایجاد شده بود، حل کرد و موجب توسعه روابط با ترکیه شد. آمریکا هم از گسترش روابط ترکیه و اسرائیل استقبال کرد و برای تثبیت آن تلاش نمود. مقامات اسرائیل همواره بیشترین سفرها را به ترکیه داشته اند و از افزایش نقش ترکیه به عنوان یک کشور غیر عرب در مسائل مربوط به فلسطینیان استقبال می کند.
اهداف زئوپلتیک و سیاسی ترکیه در نگاه جدی تر به مسئله فلسطین چیست؟
حمایت و ارتباط دولت ترکیه با گروه های فلسطینی به رضایت مردم ترکیه از دولت این کشور موجب می شود. دولت ترکیه نیاز دارد تا به مردم مسلمان این کشور نشان دهد تا نسبت به سرنوشت فلسطینیان بی تفاوت نیست و از فلسیطینیان در برابر ظلم های اسرائیل حمایت می کند. از سوی دیگر داشتن روابط خوب ترکیه با اسرائیل، اهمیت ترکیه را برای آمریکا افزایش می دهد و بهره گیری ترکیه را از ظرفیت آمریکا جهت افزایش وزن منطقه ای خود بالا می برد. بنابراین ترکیه می تواند در رقابت های منطقه ای وزن مناسبی را پیدا کند و امتیازات اقتصادی مانند عبور خطوط لوله نفت و گاز دریای مازندران را به دست آورد و به هاب انرژی منطقه تبدیل شود.
چشم انداز آینده نقش ترکیه در فلسطین را چگونه می بینید؟
ترکیه سعی خواهد کرد تا هم با اسرائیل و هم با جناح های مختلف فلسطینی ارتباطات مناسبی داشته باشد تا امکان نقش آفرینی در مسائل بین آنها را برای خود ایجاد کند. اما نقش ترکیه در فلسطین بستگی به جایگاهی است که آمریکا برای این کشور قائل می شود و آمریکا می داند که ترکیه تأثیر چندانی بر مبارزات فلسطینیان علیه اسرائیل ندارد.
نظر شما