امید کریمی: پس از زلزله بم، مجلس مصوب کرد دولت با ۴ میلیارد دلار که ان روزها حدود ۴ هزار میلیارد تومان می شد، مدارس ناایمن را تخریب، بازسازی و مقاوم‌سازی کند. آموزش و پرورش در این سالها با این پول چه کرده است؟ روایت ها متفاوت است. از پیش نرفتن پروژه ها تا تاکیدهای سازمان نوسازی مدارس بر عملکرد قابل قبول. برای گرفتن پاسخ این سوالات با مرتضی رییسی، رییس سازمان نوسازی مدارس کشور گفت و گو کردیم. او گفت از تغییر تعداد و درصد مدارس نا ایمن گفت و البته تاکید کرد که هنوز ۳۳ درصد دانش آموزان در مدارس غیر ایمن تحصیل می کنند. این یعنی هنوز زنگ خطر خاموش نشده است.
گفت و گوی خبرآنلاین با رییس سازمان نوسازی مدارس را بخوانید؛
سال ۸۳-۸۴ بود که مجلس هفتم مصوب کرد دولت ۴ میلیارد دلار به نوسازی مدارس اختصاص دهد. منابع بودجه ای هم تصویب شد. اما در دو سال اول کاری نشد. تا آنجایی که خاطرم هست پول نرسیده بود و بحث های مطالعاتی هم مطرح بود. بعد از دو سال دوباره یک اصلاحیه روی آن خورد و بودجه از نظر ریالی افزایش پیدا کرد. مصالح ساختمانی گران شده بود. در ۸ سال گذشته این بودجه هم بدست آمد و دولت به نوسازی مدارس اختصاص داد. سال ۸۴ کجا بودیم و حالا به کجا رسیدیم؟ آن ۴ میلیارد دلار بهینه مصرف شد؟
به دنبال زلزله ای که در سال ۸۲ در بم رخ داد و تاکیداتی که پس از این اتفاق مقام معظم رهبری درباره جدی گرفتن مقاوم سازی داشتند، در سال ۸۳ و ۸۴ تمام فضاهای آموزشی کشور بررسی شد. با دستورالعمل و فرم های خاص همه بازدید شد و مشخص شد که بخشی از فضاهای آموزشی کاملا تخریبی هستند، بخشی تخریب بازسازی هستند. بخشی با استانداردهای فنی مهندسی امروز فاصله دارند.
نتیجه بررسی نشان می دهد از مجموعه ۱۲ میلیون و ۹۵۰ هزار دانش آموزی که در خدود ۴۰ میلیون مترمربع فضای آموزشی درحال تحصیل بودند، ۴ میلیون و ۶۶۰ هزار نفر (۳۶ درصد) در فضاهای ایمن درس می خواندند و بقیه در فضاهای آموزشی غیرایمن؛ تخریبی ۳۳ درصد و نیازمند بازسازی ۳۱ درصد.
یک بخشی از این براوردها توسط ما بود و بخشی هم توسط کارشناسان مستقل. این بررسی منجر به این شد که یک لایحه ای به مجلس هفتم در سال ۸۴ ارسال شود پیشنهاد دولت این بود که ۴ میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی برداشت شود و به این موضوع اختصاص پیدا کند. دلیل هم زنگ خطری بود که ما از پاکستان گرفتیم؛ زلزله ای که در یکی از شهرهای این کشور در ساعت های میان روز آمد و تعداد زیادی دانش آموز کشته شدند. درواقع اگر زلزله بم در روز و ساعت های آموزشی اتفاق می افتاد، با یک فاجعه انسانی مواجه می شدیم. به نظرم تصمیم درستی بود که نظام به آن رسید تا سطح ایمنی فضاهای اموزشی را افزایش دهد. آن لایحه ارسال و بررسی شد، اواخر فروردین ۱۳۸۵ این لایحه تصویب شد و قرار شد طی ۴ سال این ۴ میلیارد دلار که ان موقع معادل ۴ هزار میلیارد تومان بود، همراه با تعدیلش مطابق جدول در اختیار ما قرار بگیرد.
یعنی تا سال ۸۹ باید کار نوسازی و مقاوم سازی تمام می شد.
بله. این لایحه یک تبصره ای داشت برای افزایش قیمت ها تا بودجه براساس تورم سالیانه تعدیل شود بودجه. از سال ۸۵ تا تیرماه ۹۲ مجموعا ۴۱۰۰ میلیارد تومان در اختیار ما قرار گرفته است. چون بندی داشت که تعدیل پرداخت شود، پس از اینکه قانون پایان یافت و دولت نتوانسته بود دولت در ۴ سال به این قانون عمل کند، در قانون پنجم امد که در مدت ۳ سال و در پایان سال ۹۲ تفاوت اعتباراتی که در سال ۸۵ مصوب شده بود را پرداخت کند. طبق برآورد در سال ۸۹ با توجه به نرخ تورم ۶۳۰۰ میلیارد تومان ریالی به ما بدهند. براساس نرخ تورم کالاهای ساختمانی. از این مقدار ۴۲۰۰ میلیارد تومان از اختیار ما قرار گرفته است.
این ۴۱۰۰ میلیارد تومان چقدر در نوسازی و بازسازی مدارس موثر بوده است؟
صرفا از محل این اعتبار ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار مترمربع تخریب و بازسازی شروع کردیم که متراژ از ۱۲ میلیون مترمربع بوده است. ۶.۵ میلیون مترمربع تحویل شده است. ۲.۱ میلیون مترمربع باقی مانده است.
چه موقع ۲.۱ میلیون مترمربعی که شروع کرده اید آماده می شود؟
بستگی به تخصیص بودجه دارد. اما بخشی از بودجه به مقاوم‌سازی اختصاص دارد. چون برای مقاوم‌سازی ابزاری در کشور نداشته است. این دو مرحله دارد؛ یکی قابلیت مقاوم سازی ساختمان است و دیگری روش مقاوم سازی آن بنا باید مشخص شود.
تخریب و بازسازی ارزانتر تمام نمی شود؟
نه، اگر ساختمانی قابلیت داشته باشد، حداکثر ۳۰ درصد هزینه تخریب و بازسازی است. وقتی ساختمانی را می شود با هزینه معقولی نجات داد، چرا باید سرمایه های کشور را هدر بدهیم؟ ما نمی توانیم هرچند دهه یک بار تمام ساختمان های آموزشی را تخریب کنیم و دوباره بسازیم. پس اگر می توانیم مقاوم سازی انجام دهیم، باید حتما این کار را بکنیم. بسیاری از کشورهای دنیا که سابقه بیشتری از ما دارند مثل ژاپن، این کار را کرده اند. چون سرمایه ملی است.
چقدر از فضاهای آموزشی نیاز به مقاوم سازی داشتند؟
طبق مطالعات ما، ۶.۵ میلیون مترمربع نیاز به مقاوم سازی داشت. تاکنون مطالعات ۵.۲ میلیون مترمربع به پایان رسیده و طرح مقاوم سازی آماده است. مطالعه ۱.۳ میلیون مترمربع باقی مانده است.
با این حساب تاکنون هیچ مدرسه ای مقاوم سازی نشده است.
مقاوم سازی در بدنه فنی مهندسی و اجرایی کشور بحث جدیدی است. تاکنون نبوده است و کسی با اصول مقاوم سازی و بهسازی آشنا نبوده. کسی تجربه اجرا نداشت. تا سال ۸۷ عمده کار ما در مطالعه بود. از سال ۸۸ و ۸۹ رفتیم در بخش اجرا. مقاوم سازی ۲.۶ میلیون مترمربع را شروع کردیم که مقاوم سازی ۲.۱ میلیون مترمربع به پایان رسیده است.
سرجمع چقدر بازسازی و مقاوم سازی انجام شده است؟
۷.۸ میلیون متر مربع بازسازی و مقاوم سازی بوده. ۲.۵ میلیون مترمربع هم نیمه تمام داریم که امیدواریم در نیمه دوم سال تحویل دهیم. باید اضافه کنم این حجم از بازسازی و مقاوم سازی فقط از محل اعتبارات همان قانون تخریب و بازسازی است. اما اعتبارات استانی هم داشته ایم. ردیف های دیگری هم داشتیم. به هر حال عمده اعتبارات ما صرف حذف و کاهش فضاهای آموزشی تخریبی شده است. درواقع کمتر گسترش و ایجاد فضای آموزشی داشته ایم. از ۸۴ تا ۹۱، ۱۰ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار ملی و استانی برای ما مصوب شده است. از این مقدار ۸ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان تخصیص پیدا کرده است. حدود ۸۰ درصد اعتبارات ما را داده اند. نیمی از این مبلغ از محل اعتبارات طرح مصوب مجلس بوده و نیمی هم از سایر منابع است.
خیرین هم در مدرسه سازی بسیار فعال هستند. چه درصدی از نوسازی و بازسازی فضاهای آموزشی به خیرین اختصاص دارد؟
هزار میلیارد تومان از کمک های خیرین صرف ساخت و ساز فضاهای تخریبی ما شده است. بخشی از مدارس تخریبی کشور را خیرین بازسازی کرده اند و در برخی هم مشارکت داشته اند. مجموعا ما ۹۲۰۰ میلیارد تومان خزانه دولت و خیرین به ما داده اند. تنها هزار میلیارد تومان این مبلغ صرف تجهیز و تعمیر مدارس شده است. تا پایان سال ۹۱، ۲۰ میلیون مترمربع فضای آموزشی جدید و جایگزین تحویل شده است. ۲.۲ میلیون مترمربع مقاوم سازی و ۱۷.۸ میلیون متر مربع فضای آموزشی و ورزشی جدید است. دولت در این سال ها حدود ۴۰۰ هزار تومان برای هر متر فضای آموزشی هزینه کرده است. درواقع اعتبارات نوسازی و بازسازی مدارس ما بسیار زیاد شده است؛ اعتبار ۵۵ میلیاردی سال ۸۴ در سال ۸۵ به ۷۰۰ میلیارد رسیده است. در سال ۹۰ حدود ۲۰ برابر شد این اعتبارات. یعنی توجه نظام به نوسازی و تجهیز مدارس خیلی خوب بوده است.
چند درصد مدارسی که باید نوسازی می شدند، هنوز باقی مانده است؟
۳۳ درصد غیر ایمن داریم. برعکس سال ۸۴ که فقط ۳۳ درصد ایمن بوده است.
مدارس غیر ایمن باقی مانده در کدام بخش های کشور هستند؟
بیشتر در کلان شهرها. وضع مدارس در مناطق محروم، روستاها و شهرهای کوچک از لحاظ ایمنی بهتر از کلان شهرهاست. عمده مدارس غیرایمن باقیمانده در شهرهای بزرگ و بافت های فرسوده این شهرهاست؛ تهران، مشهد، شیراز و ...
چرا در شهرهای بزرگ مانند شهرهای کوچک کار نشده است؟
چون درصد مدارس تخریبی در کلان شهرهای بیشتر است. در توزیع اعتبارات البته قانون حاکم است. هر شهر و استانی سهمی دارد. هرچند عمده اعتبارات به استان ها و شهرهای بزرگ شده است. اما از نظر فضای آموزشی وضع مدارس ما بهتر است و ایمن تر هستند. زلزله ورزقان و در کل استان آذربایجان شرقی را داشتیم. مدارس این مناطق ایمن بود و آسیبی ندید. حتی به عنوان پایگاه های امداد استفاده شد. در بوشهر هم همین بود. این یعنی توجه شده به مناطق محروم.
تجهیز مدارس شامل چه چیزهایی می شود؟
هم تجهیزات کلاسی (آموزشی صرف) و کمک آموزشی. مثلا هوشمندسازی مدارس که درواقع تجهیزات تعاملی می شود. ورود دیتا به کلاس ها. تجهیزات مدارس ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه داشته است.
انتقادی که به سازمان نوسازی در تجهیز مدارس وارد است، توجه نکردن به نیازها و اولویت بندی نشدن آنهاست. در زمان حادثه شین آباد این انتقاد بیشتر مطرح شد. اینکه به جای تهیه وسایل گرمایشی مناسب در مناطق محروم به هوشمندسازی مدارس در تهران و شهرهای بزرگ توجه می شود. انتقاد این است که ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه تجهیز مدارس را به جای تهیه بخاری استاندارد و وسایل گرمایشی مناسب، به خرید وسایل هوشمندسازی مدارس و خرید کامپیوتر و این آخری ها هم حرف تبلت شده است.
به هر حال ملاک قانون است. هیچ اعتباری در کشور بدون رعایت چارچوب قانونی که در مجلس تصویب شود، هزینه نمی شود. بحث هوشمندسازی فقط دو سال است مطرح شده. درباره سیستم های گرمایشی هم ضعفی است که وجود دارد. از قبل هم بوده. ما ۱۵۰ هزار کلاس درس کشور و ۵۰ هزار اتاقی که سرویس می دهد و ... این ۲۰۰ هزار اتاق فاقد سامانه حرارتی مناسب هستند. سیستم گرمایشی اینها یا بخاری گازی است که طبق مقررات ملی ساختمان کلا مردود است و یا بخاری نفتی است. من مرتب تاکنون این معضل را اعلام کرده ام. به همین دلیل بود که برای نخستین بار در تاریخ بودجه نویسی کشور، در سال ۸۹ یک ردیف بودجه ملی گذاشتند به عنوان تامین سیستم های گرمایشی و سرمایشی مدارس کشور. البته رقمش خیلی کم بود. حدود ۳۰ میلیارد تومان سال ۹۱ بود. ما در مجلس به عنوان یک نیاز فوری این موضوع را مطرح می کردیم. چون امنیت جانی بود. با این حال ما تلاش می کردیم در خریدهایمان حتما بخاری استاندارد داشته باشیم. بخاری چکه ای نخریدیم. اما وجود بخاری در کلاس درس کلا استاندارد نیست. باید سامانه حرارت مرکزی وجود داشته باشد. درباره شین آباد هم به همه ثابت شد خطای انسانی رخ داده است.
خب اگر بخاری استاندارد بود، نفتی نبود، چکه ای نبود، خطای انسانی هم اتفاق نمی افتاد.
بله، ما معتقدیم حتی یک اتفاق هم نباید بیفتد. ما قبلا هشدار دادیم در این باره. قبلا به مجلس گفته بودیم شما همانطور که برای بازسازی و مقاوم سازی قانون گذاشتید، باید برای این موضوع سرمایشی و گرمایشی هم توجه کنید. در زلزله ورزقان دیدیم که بازسازی مدارس چه نتایجی داشت؛ مدارس پایگاه های امداد و نجات شدند. درباره حادثه شین آباد باید نظام برنامه ریزی کشور به فکر باشند. خوشبختانه منجر به این شد که در قانون بودجه سال ۹۲ تصویب کردند ۲۰۰ میلیارد تومان از عوارض مصرف گاز برای استاندارد سازی فضای گرمایشی مدارس در روستاها هزینه شود. اگر بخواهیم همه مدارس را دربرابر آتش سوزی ایمن کنیم به هزار میلیارد بودجه نیاز است. هر اتاق کلاسی ۵ میلیون تومان. امیدواریم این بودجه به ما داده شود.
هوشمندسازی چقدر هزینه داشته است؟
در قانون بودجه سال ۹۱ یک ردیف اعتباری تحت عنوان هوشمندسازی مدارس اختصاص داده شده است که در اختیار ما هم نیست و در اختیار وزارتخانه است. تا انجا که می دانم هم تخصیص زیر ۲۰ درصد بوده است. اما جهت گیری کلی بودجه ها به سمت تخریب و نوسازی بوده است. اعتبار سنگینی صرف هوشمندسازی نشده است. هرچند معتقدیم باید ابتدا برای ایمنی مدارس هزینه صرف کرد. ۱۳۶ هزار کلاس درس از ۸۴ تا ۹۱ ساخته شده و همه این کلاس ها هم به تجهیزات جدید و استاندارد مجهز شده اند.
هزینه هوشمندسازی هر مدرسه چقدر می شود؟
حدود ۵ میلیون تومان برای هر کلاس. ۴۵۰ هزار کلاس درهم هم داریم. درواقع هوشمندسازی نیاز به بودجه هنگفتی دارد و در کوتاه مدت شدنی نیست. البته پارامتر مهم در ارتقای آموزش کشور، سرانه زیربناست. سرانه استاندارد فضای آموزشی در دنیا، ۵.۲ مترمربع است. الان در ایران ۴.۳ متر فضای آموزشی برای هر دانش آموز داریم. قبلا در سال ۸۴، ۳.۵ مترمربع بوده است. باید برای برقراری عدالت آموزشی باید این فاصله را صفر کنیم.
با این حساب اگر سونامی جمعیت داشته باشیم در اواخر دهه ۹۰ باید در انتظار بازگشت مدارس دو شیفته باشیم.
نه. همه این کارهایی که انجام می شود، بخشی برعهده دولت است و بخشی هم خیرین است. ۱۸ درصد مدارس کشور را خیرین می سازند. اگر روند تامین اعتبارات وجود داشته باشد، به آن نقطه نمی رسیم. اکنون کمترین تعداد مدارس دو شیفته را داریم. بهترین وضعیت سرانه برای یزد است. بدترین وضعیت هم برای سیستان و بلوچستان و البرز است.
سرانه ورزشی چقدر است؟
مدارس ما مخصوصا مدارس دخترانه ما واقعا از کمبود فضاهای ورزشی رنج می برند. برنامه ای تدوین شد که ما در سال ۸۹ ساخت ۱۴۰۰ سالن ورزشی را شروع کردیم که تا حد امکان در جوار مدارس دخترانه باشد. تا پایان سال ۹۱ کار ساخت ۵۴۰ تمام شده است و بقیه نیمه تمام است. البته در بودجه سال ۹۲ بندی وجود دارد که به ازای واردات هر نخ سیگار، ۲۰ ریال اخذ می شود، نیمی برای اتمام ساخت پروژه های ورزشی آموزش و پرورش و نیمی هم برای پروژه های نیمه تمام وزارت علوم.
دو سالی هست که نظام آموزشی ۶-۳-۳ اجرا می شود. علاوه بر آن پنج شنبه های مدارس تعطیل شد. مدارس یک شیفته شدند. این تغییرات تنگناهایی در فضای آموزشی ایجاد کرد. کلاس ها شلوغ شدند و برخی مدارس هم کلاس ششم را در اتاق های کوچکی تشکیل دادند. فضای آموزشی مورد نیاز کلاس ششم و مدارس یک شیفته را چگونه جبران کردید؟
در زمانی که بحث فضای آموزشی ۶-۳-۳ مطرح شد، برآورد کردیم ۴۱ هزار کلاس درس نیاز داریم. همه اطلاعات را برآورد کردیم که بیشترینش متعلق به تهران بود. راهکارهای متعددی مد نظر بود. یک بخش مدارس راهنمایی بود که قابل ادغام بودند و می شد فضای این مدارس را به مدارس ابتدایی اختصاص داد. چون یک پایه تحصیلی از آنها کم می شد، می توانستیم مدارس راهنمایی را ادغام کنیم. یک بخش استفاده از فضاهایی در مدارس بود که می شد به کلاس تبدیل کرد. اتاق اداری اضافه و ...
خب همین ها انتقاد دارد؛ اتاق اداری را که نمی شود کلاس درس کرد.
درست است اما از ۴۱۱۰۰ کلاسی که نیاز بود، ۲۴۲۰۰ هزار کلاس از مدارس ابتدایی و راهنمایی تامین شده است. یک بخشی پروژه های خودمان بوده است که گذاشتیم برای مدارس ابتدایی. بخشی هم از ادغام حل شد. این ۶۰ درصد مورد نیاز. ۴۰ درصد باقیمانده هم با ۲۰۴۵ کلاس از کانکس حل شد که راه حلی نداشتیم. ۵۳۰۰ کلاس احداث کردیم و ۹۵۰۰ کلاس با تغییر کاربری بدست آمد.
برای اجرای ۳-۳-۳-۳ فضای آموزشی مورد نیاز وجود دارد؟ اصلا چه تعداد از مدارس امکان جدا کردن فضای اموزشی سه سال نخست ابتدایی با سه سال دوم را دارند؟
هدف سند تحول همین است و یک کار ایده آل است. اجباری تاکنون نداشته ایم و در هیچ کدام جلسات اجباری برای ما نگذاشته اند. اگر امکانش وجود داشته باشد، این کار را می کنند. اما مشکل ما در مدارس با ۵ کلاس و ۱۰ کلاس است که نمی توانند جدا کنند. باید در یک فرآیند زمانی قابل قبول این طرح را اجرا کرد. البته تمام ساختمان هایی که از این پس ساخته می شوند به سمت ۳-۳-۳-۳ می رود.
۴۷۴۷
نظر شما