در میان شاهزادگان قاجار فرهیخته تر از فرهاد میرزا نمی شناسیم. آثار علمی او نشانگر تسلطش بر فرهنگ اسلامی ـ شیعی است و آنچه از نسخه های خطی با امضاء و یادداشت وی مانده، بسیار فراوان است. فرهاد میرزا معتمدالدوله فرزند عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه بود که پیش از او درگذشت. خود عباس میرزا نیز چهره ای فرهیخته و فهیم بود و صد البته درگیر جنگهای ایران و روس شد و بعد هم درگذشت و نتوانست آن گونه که باید و شاید خود را نشان دهد.
آثار هنری که در اختیار قاجاری ها بوده و حتما با پرداخت هزینه های سنگین گردآوری کرده اند و نیز آنچه در این دوره تولید شده، بسیار فراوان است. بخشی از این میراث گرانبها را در موزه کاخ سلطنتی می توان دید. از آن جمله قرآنها بسیار نفیس و گرانبهاست که زیبایی برخی از آنها واقعا خیره کننده است.
و اما از آن دوره، بخش مهمی از میراث مخطوط ایران به اروپا رفت؛ میراثی که بارها از آن یاد شده و برای آن اشکها ریخته شده است. بیشتر این میراث فهرست شده و اکنون بسیاری از آنها را می توان در سایت های دانشگاه ها و کتابخانه های فرنگی و امریکایی دید.
برخی از این آثار، شامل قرآنهای خطی و نفیس است که هم قدمت تاریخی دارد و هم نفاست خط. قرآنهایی که غالبا وقف برای خواندن بوده و در حال حاضر میراث فرهنگی دینی با ارزش ما به حساب می آید.
در میان این نسخه های قرآنی، قرآن زیبایی وجود دارد که کامل بود و بنا به یادداشت فرهاد میرزا، به خط یاقوت مستعصمی (م 698) خطاط بسیار بسیار معروف و شایسته اواخر قرن هفتم بوده است. در رقم انتهایی قرآن آمده است:
صدق الله العظیم و صدق رسوله الکریم و نحن علی ذلک من الشاهدین و کتب یاقوت المستعصمی فی العشر الاول من المحرم من سنة ثمان و ثمانین و ستمائة حامدا الله تعالی علی نعمه و مصلّیا علی نبیه محمد و آله و مسلّما.
بدین ترتیب و بر اساس این نوشته، تاریخ خاتمه کتابت این قرآن محرم سال 688 ده سال پیش از درگذشت یاقوت مستعصمی است.
پیش از این هم در جایی نوشتم که ما با نگارش یادداشت های کوتاه در باره آثار خطی می توانیم به وارد کردن این آثار هنری و ارجمند در فرهنگ عمومی کمک کنیم. نباید دانش مربوط به مخطوطات را صرفا به صورت یک تخصص درآوریم و عامه مردم را از آن بی خبر بگذاریم. خواهش بنده از همه همکاران این است که به بهانه های مختلف این قبیل آثار را معرفی کرده و اطلاعات مزبور را در سایت ها، وبلاگها و شبکه های اجتماعی قرار دهند.
اما صفحه نخست آن حاوی دو یادداشت از فرهاد میرزا است. یکی یادداشتی که ضمن آن گفته است که این قرآن که به خط یاقوت است، در سال 1245 توسط پدرش به او اهداء شده است. در این یادداشت بیتی هم در باره داغی که از پدر بر دل داشته گنجانده است.
پس از آن همین نسخه را در سال 1302 به فرزندش عبدالعلی احتشام الملک اهداء کرده با این شرط که هر ماه رمضان یک ختم قرآن برای ولیعهد یعنی عباس میرزا بخواند.
یادداشت بعدی از خود همین احتشام الملک است که داستان اهداء این قرآن را از پدر به خودش بیان کرده و این هم در همان سال 1302 نوشته شده است. فرهاد میرزا در سال 1305 یعنی سه سال پس از آن درگذشت. علی القاعده باید در باره این قرآن مقاله یا مقالاتی نوشته شده باشد که بنده بی خبرم.
نوشته فرهاد میرزا
این کلام الله مجید را که خط یاقوت مستعصمی است [... قدر قدرت] ولیعهد مرحوم مبرور ـ البسه الله حلل النور ـ در دار السلطنه تبریز بهجت انگیز بدست مبارک خود به این بنده درگاه مرحمت فرمودند. و کان ذلک فی رمضان سنة 1245 هجری خمس و اربعین و مأتین بعد الالف من الهجرة النبویة علی هاجرها الف الف سلام.
نعم ما قیل:
یک پسر گم کرد یعقوب از فراقش کور شد
چون ننالد من که یک عالم پدر گم کرده ام
حرّرها عبدالحقیر الفقیر طالب الرشاد فرهاد (مهر فرهاد)
یادداشت دوم فرهاد میرزا
این قرآن را به نور چشمی احتشام الملک نیاز کردم که بسلامتی هر ماه مبارک رمضان یک ختم قرآن برای ولیعهد مرحوم هدیه بفرستد. 7 شهر رمضان المبارک سنه 1302 هجری
یادداشت احتشام الملک
بسم الله خیر الاسماء
این کلام مجید ربانی و فرقان حمید یزدانی «الذی لایأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید» را که از انعامات مرحوم مبرور الملک المعظم و السلطان الافخم ولیعهد مفغور ـ البسه الله حلل النور ـ به حضرت اشرف امجد والا معتمدالدوله فرهاد میرزا ـ روحی فداه ـ است، چنانچه به خط مبارک خودشان چگونگی را مرقوم فرموه اند، امشب که شب دوشنبه هفتم شهر رمضان المبارک سنه 1302 هجری است حضرت اشرف معظم الیه به این غلام خاکسار خود احسان و انعام فرمودند در معنی این علق نفیس و گوهر گران بها میراث از جد والا گهر تاجدار و در نیکو سیر بزرگوار است. اللهم وفقنی لتلاوته فی آناء اللیل و اطراف النهار بحق من ارسلته الیه، محمد و آله الاطهار و اغفر امواتنا یا غفار یا غفار، و انا العبد عاشق الحکمة المتعالیة عبدالعلی (مهر احتشام الملک. تاریخ روی مهر 1299)
لینک دانلود قرآن یاقوت
نظر شما