حضور زنان در سینما ابزاری است/ آبیار: شیار ۱۴۳ فمینیستی نیست/ میزگرد جایگاه زنان در سینمای‌ ایران

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین،"فیلم شیار 143" امروز در اداره ارشاد استان تهران به بهانه حضور جایگاه زنان در سینمای ایران با حضور فعالان عرصه زنان و جامعه شناسان به نمایش گذاشته شد. پس از تماشای فیلم،توران ولی مراد مدیر شبکه ایران زنان با معرفی نرگس آبیار کارگردان و نویسنده فیلم، مرجان اشرفی زاده کارگردان ،سهیلا صادقی و اعظم راودراد استاد دانشگاه و اعضای هیات علمی دانشگاه تهران جلسه را مدیریت کرد.

او گفت: ما قصد داریم در این جلسه به این پرسش پاسخ دهیم که نگاه سینمای ایران در ارتباط با زن و خانواده به کدام سمت می رود؟ برای همین ما در این جلسه به بررسی تمام فیلمهایی که امسال در جشنواره فیلم نمایش داده شد می پردازیم تا نگاه کارگردانان ونویسندگان به زنان را تحلیل کنیم.

حایگاه زن در سینما کجاست؟

پس از سخنان ولی‌مراد، سهیلا صادقی، جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه هیچ تخصصی در زمینه نقد فیلم ندارد گفت: من به عنوان یک مخاطب عام که نگاه جامعه شناسانه دارد این موضوع را قضاوت می کنم. در فیلم شیار 143،زن نقش محوری دارد و به نظر من در این چند سال زنان کارگردان هرگاه به موضوع زنان پرداختند موفق بودند، مانند فیلم "هیس،دخترها فریاد نمی زنند" و یا همین فیلم ،اما وقتی به مسائل دیگر پرداختند بسیار فاجعه بار بوده است.

او با بیان اینکه سینمای قبل از انقلاب به زن یک نگاه ابزاری و جنسی داشت گفت: در سینمای بعد از انقلاب در دوره اول پاکدامنی ارزشهای زنان به خوبی نشان داده شد اما هر چه جلوتر آمدیم نگاهها تغییر کرد، شاید چون سینمای ما فاقد سنت است.

صادقی در مورد سنت در سینما گفت: ما همه نوع فیلم در سینما داریم از فلسفه گرا تا سرگرمی و مبتذل،برای همین نتوانستیم به یک جمع بندی درباره نقش زنان برسیم،چون حتی وقتی زن چادر سر می کند جنبه ابزاری دارد. در یک نگاه کلی سینمای ایران فرهنگ گریز بوده نه فرهنگ ساز.مثلا فیلم "اشباح "آقای مهرجویی یک فاجعه بود چون با واقعیتهای جامعه ما تطابق ندارد و کارگردان سلیقه شخصی خود را به رخ بیننده می کشاند.

او به فیلم شیار 143 اشاره کرد و گفت: این فیلم موضوع ارزشی جنگ و انتظار را بدون غلو و ریا کردن نشان می دهد برای همین تماشاچیان دوست داشتند.

صادقی با بیان اینکه در حوزه دفاع مقدس این فیلم یکی از بهترین فیلمهاست ادامه داد: با اینکه زن و مادر نقش محوری دارد اما هیچگاه در طول فیلم از لفظ مادر استفاده نشده است. کلمه "مشدی الفت" معمولا برای مردان استفاده می شود و به نظر من استفاده از آن در این فیلم اصلا توجیهی ندارد، چون زنان در جامعه به خصوص در نقش مادری می توانند بدون پسوند و پیشوند نقش آفرین باشند.

این استاد دانشگاه تاکید کرد که فیلم اصلا فمنیستی نیست اما اشکال آن این است که در برخی جاها خسته کننده و طولانی می شود مانند قسمت مصاحبه ها که طولانی است.

او با طرح این سوال که آیا اگر شما شخصیت مادر این فیلم را با شهادت و انتظار گره نمی زنید باز هم تقدیر می شد؟ گفت: یقینا نه،بنابراین اگر چه مادری قشنگترین مقام برای زن است اما زنان والایی داریم که مادری را تجربه نکردند اما زن بودن را تجربه می کنند و ممکن است ارزش آنها کمتر از الفت این فیلم نباشد.

او گفت: دغدغه من این است که سینمای ایران توازن و تعادل ندارد و گاهی سعی دارد همه آسیبها را در یک فیلم نشان دهد که نمونه آن فیلم "قصه ها" بود که پرخاشگری،اعتیاد،فرار و فحشا را مطرح کرد بدون اینکه نگاه درستی به آنها داشته باشد.

صادقی گفت: من فیلم"چند متر مکعب عشق" را دوست داشتم چون رابطه قشنگ عشق را نشان داد، اما یک سیاهنمایی داشت که ما را در مورد افغانها نژادپرست نشان می دهد. به نظر من کارگردانان نباید تنها زندگی زنان طبقه متوسط خاص را نشان دهند و باید به کف خیابان بروند.

این جامعه شناس گفت: متاسفانه رابطه کارگردانان با دانشگاه قطع است و از مطالعه و تحقیق اساتید استفاده نمی کنند در حالیکه کارگردان نباید برای سلیقه خود فیلم بسازد. نباید مطالبات غیرمعقول و غیرواقعی داشته باشیم. الان باید مشخص شود بعد از این همه سال جایگاه زن در سینما کجاست و تا کی زنان باید دچار محرومیت منزلتی باشند.

ماندگار شدن شخصیت زن

سپس مرجان اشرفی زاده کارگردان و نویسنده که تجربه ساخت فیلمهای کوتاه را دارد گفت: من فکر می کنم اساس سینما این است که حتی موضوعات پیش پا افتاده را عمیق و جالب نشان دهیم.

او در پاسخ به صادقی گفت: من با شمام مخالفم و معتقدم اگر یک فیلمی در مورد زنان خوب ساخته شود حتی اگر پسر او قاچافچی هم باشد مخاطب با او همدردی می کند و این هنر نویسنده و کارگردان است. من امسال اکثر فیلمها را دیدم و به نظرم یک خستگی در تولیدات بود که شاید به خاطر خستگی در جامعه بود که در فیلمها منعکس شده بود.

اشرفی زاده معتقد است که بهترین شخصیت پردازی برای زنان در جشنواره امسال در فیلم های "قصه ها" و "برف" بود: همانطور که مادر فیلم آقای حاتمی ماندگار شد به نظرم مادر فیلم شیار 143 هم ماندگار می شود و این فیلم برای همه مادران تکان دهنده است.

او گفت: فیلم" عصبانی نیستم" فیلم خوبی است ،اما شخصیت زن در این فیلم خیلی منفعل است و هیچ تلاشی برای همسرش انجام نمی دهد درحالیکه واقعیت جامعه ما این است که زن و مرد پا به پای هم کار می کنند. در مقابل فیلم "خانم"، مرد را ضعیف النفس نشان می دهد و به جامعه تعمیم می دهد که دور از انصاف است.

کوتاه شدن فیلم در اکران عمومی

نرگس آبیار کارگردان فیلم درباره طولانی بودن فیلم گفت: من باید زمینه چینی می کردم تا سابقه مادر و فرزند را نشان دهم و بیننده دلش بلرزد اما در اکران عمومی حتما کوتاه تر می شود. 

او ادامه داد: من سعی کردم در این فیلم ارزشهای جنگ را نشان دهم تا حتی نسلی که آن را تجربه نکرده بتواند لمس کند و به نظرم موفق بودم. در بیشتر روستاها از لفظ مشدی استفاده می شود. دوست ندارم فیلم من را فمینیستی بدانند.

مردسالارانه و زن سالارانه

همچنین اعظم راوردراد جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: من سالهاست بر روی جامعه شناسی سینمای زنان کار می کنم اما نمی دانم چرا همه در مورد پیام و محتوای فیلم صحبت می کنند و هیچ کس در مورد ویژگی مهم فیلم که سرگرم کردن است نقدی ندارد.

او با بیان اینکه فیلم در درجه اول باید فیلم باشد و جنبه هنری آن غلبه داشته باشد تا مخاطب را جذب کند گفت: مرحله بعد این است که حرف حساب بزند. متاسفانه ما در تحلیل فیلم به باید و نباید می رسیم در حالیکه در مورد هنرمند این چنین نیست چون او از تحلیل هنری استفاده می کند،بنابراین اگر کارگردان فیلمی با انگیزه قوی از شناخت فضای اجتماعی و زنان بسازد، تبدیل به شاهکار می شود.

راوردراد با اشاره به اینکه امسال و سال قبل انتخاب مردم فیلم ساخته کارگردانان زن بود گفت: بنابراین در عرصه کارگردانی زنان جای کار داریم و آنچه که در شیار 143 مورد توجه است تفاوت نگاه به زن است. فیلمها باید ذائقه مخاطبان را پاسخگو باشند و به نظرمن سینمای ایران باید تنوع داشته باشد تا مخاطب حق انتخاب داشته باشد و به شناخت برسد.

او گفت: هر کدام از ما نظرات اجتماعی و شناخت آگاهانه از جامعه داریم، بنابراین اگر یک هنرمند فیلمی می سازد یک چشم اندازی دارد.

این جامعه‌شناس در مورد فیلم "پرویز، شاهدخت، آذر و دیگران" گفت: متاسفانه این فیلم ثبت نظام مردسالارانه است که نگاه سنتی به زن دارد و با نگاه طنز به این موضوع پرداخته است. فیلم "خانه پدری" بهترین فیلمی بود که تحولات نظام مردسالارانه را در تاریخ نشان داد که در ابتدا مرد فاعل مطلق است و زن عاملیت دارد ،اما در نسلهای بعد که جامعه تحول پیدا می کند زن هم فاعلیت پیدا می کند و به جامعه امروزی می رسد.

او گفت: اما به نظر من پایان فیلم یک امیدواری است نه واقعیت ،چون نظام فکری ما را نشان می دهد که در طول تاریخ چگونه شده است.

نگاه ابزاری به زن

در پایان این مراسم ولی مراد، به جمع بندی جلسه پرداخت و گفت: متاسفانه در سینمای ایران یک نگاه کلیشه ای و ابزاری به زن وجود دارد،مثلا در فیلم "طبقه حساس" به زن یک نگاه کاملا ابزاری شد. در سینمای ایران اگر زن دکتر، استاد دانشگاه یا هر کس دیگری باشد باز هم به عنوان یک زن خانه دار با او برخورد می شود،بنابراین تعادلی در نشان دادن شخصیت زن در سینمای ایران نداریم.

ولی مراد ادامه داد: در فیلمهای ما وقتی اختلاف خانوادگی و مشکلات را نشان می دهد عکس العمل زن قهر و ترک منزل است و حتی اگر کودک آسیب می بیند مقصر زن است. زنان کارگردان باید به جایگاه زنان در جامعه توجه کنند و با سیاه نمایی این موضوع را نشان ندهند.

47232