روز طبیعت: بدرقه نوروز

فلسفه سیزده به در چیست؟

افکارنیوز (اینجا): در این روز که‌ پایان‌ دوره‌ نوروزی‌ تلقی‌ می‌ شود، مردم‌ در دشت‌ و بیابان‌ و در فضای‌ سبز بهاری‌ گرد می‌ آیند و به‌ شادی‌ می ‌پردازند. در این‌ روز پایانی‌ نیز چون‌ روزهای‌ دیگر عید، خوراکی‌ ویژه‌ همچون‌ آش‌ رشته‌ و دیگر خوراک های‌ سبزی‌ دار می ‌پزند. گندم هایی‌ را که‌ برای‌ سفره‌ هفت‌ سین‌ رویانیده‌اند با خود به‌ صحرا می‌ برند و با انداختن‌ آن‌ در جوی‌ و رود و بیرون‌ از خانه‌ نحسی‌ سیزده‌ را که‌ یا به‌ آن‌ معتقدند و یا بنا به‌ رسم‌ کهن، آن‌ را خوش ‌یمن‌ تلقی‌ نمی‌ کنند از خود و خانواده‌ دور می‌ سازند.

رسوم جشن سیزده به در
بسیاری‌ از مردم‌ به‌ نحسی‌ عدد سیزده‌ نه ‌تنها اعتقادی‌ ندارند بلکه‌ در اساس تأثیر عددی‌ خاص‌ را در سرنوشت‌ خود مؤثر نمی‌دانند اما این‌ باور که‌ در قدیم‌ عدد سیزده‌ را خوش ‌یمن‌ تلقی‌ نمی ‌کرده‌اند شاید به‌ این‌ دلیل‌ باشد که‌ در طالع ‌نمای‌ نجومی، قدما معتقد بودند که‌ آسمان‌ دوازده‌ برج‌ دارد و هر تولدی‌ که‌ صورت‌ می ‌گیرد دارای‌ ستاره‌ای‌ در یکی‌ از دوازده‌ برج‌ است‌ و بنا براین اینکه کدام‌ ستاره‌ در کدام‌ برج‌ قرار گرفته، طالع‌ و خوی‌ فرد متولد شده‌ شکل‌ می ‌گیرد و خارج‌ از دوازده‌ برج‌ که‌ عدد سیزده‌ است ،نابجا و نحس‌ به‌ شمار می ‌آمده‌ است. در هر حال‌ اکنون‌ دیگر نحسی‌ عدد سیزده‌ مورد پذیرش‌ همگان‌ قرار ندارد و بیشتر جنبه‌ خرافی‌ دارد.

گروهی از مردم معتقدند که برای دور‌کردن نحسی این روز باید از خانه خارج شوند و سیزده بدر کنند تا نحسی روز در طبیعت به در شود. در این روز سبزه‌ها سبز شده را که چند روز اول سال نو مهمان سفره هفت سین بوده به آب روان می‌سپارند. خوراکی های باقیمانده نوروز، به مصرف می‌رسد، بساط بازیهای دسته‌جمعی پهن است.
روز سیزدهم، کمتر کسی در منزل می‌ماند. در ساعت اول روز خیابانها شلوغ و پر‌رفت و آمد است. پارکها مناظر طبیعی اطراف شهر پذیرای میلیونها زن و مردم و جوان و پیر و کودک است. خانواده‌ها با صفا و صمیمیت در کنار هم می‌نشینند و گل می‌گویند و گل می‌شنوند. مردمی که در طول سال در هیاهوی شهر پی نام و نان هستند و با هم روابطی سرد و خشک دارند در این روز تغییری در رفتارشان روی می‌‌دهد همه مهربان و شادمان هستند. گویی بهترین روز سال همین روز است. هر‌چند گروهی آن را نحس می‌شمارند اما در این روز همه چیز و همه کس رنگ شادی دارد.

سیزده‌ به در نحس است یا مبارک؟
گروهی چنین بیان می‌دارند که روز سیزده هر‌ماه در جدول سی روز ایران باستان به فرشته تیر یا تیشتر که ستاره باران است،مربوط است و بسیار روز خجسته و مبارکی است. در اعتقادات مردم ایران باستان روز سیزده بدربه هیچ وجه نحس نبوده است. در جدول مربوط به سعد و نحس روزها نیز روز سیزدهم مبارک آمده است.
مردم ایران باستان در مورد این روز معتقد بودند که جمشید شاه (بنیانگذار نوروز) روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم، خیمه و خرگاه برپا می‌کرد و بار عام می‌داد. چندین سال متوالی این کار را انجام داد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و مراسم درآمد.

در تحلیلی دیگر این‌طور بیان می‌گردد که ایرانیان پس از دوازده روز جشن‌گرفتن و شادی‌کردن که به یاد دوازده ماه از سال است، روز سیزدهم نوروز را که فرخنده است به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند و در حقیقت بدین ترتیب رسمی‌بودن دوره نوروز را به پایان می‌رسانیدند.

در تحلیل دیگری چنین بیان می‌گردد که اعتقاد به عمر ۱۲‌هزار ساله جهان نزد زرتشتیان، تحت تأثیر نجوم بین‌النهرین است که معتقد بودند هر‌یک از دوازده اختر که خود به یکی از برج های دوازده‌گانه حاکم است، هزار سال به جهان حکومت خواهد کرد. بدین روی عمر جهان دوازده هزار سال است و در پایان دوازده هزار سال، آسمان و زمین درهم خواهد شد.

بنا براین اصل اعتقاد به دوازده هزار سال و دوازده ماه سال تأثیر معتقدات بابلی است. پس از دوازده هزار سال، آشفتگی آغازین باز می‌گردد پس جشنهای دوازده روز در فروردین آغازسال با سال دوازه ماهه و دوره دوازده هزار ساله عمر جهان مربوط است. انسان آنچه را در این دوازده روز پیش می‌آمد، سرنوشت سال خود می‌انگاشت. از پیش از نوروز انواع دانه‌ها را می‌کاشتند و هر دانه‌ ای که در طی این دوازده روزه بهتر و بیشتر رشد می‌کرد آن دانه را برای کاشت آن سال به‌کار می‌بردند و گمان داشتند اگر روزهای نوروزی به اندوه بگذرد همه سال به اندوه خواهد گذشت.

درادامه آمده است: ۱۲‌روز فروردین نماد همه سال بود و چون پس از ۱۲‌هزار سال عمر ، آشفتگی نخستین باری دیگر باز می‌گشت پس در پایان دوازده روز نیز یک روز نشان آشفتگی نهایی و پایان سال را بر خود داشت.

علف یا سبزه گره زدن
یکی از کارهای روز سیزده‌بدر، علف گره‌زدن است.در‌مورد سابقه این رسم می‌گویند که مربوط به فرزندان کیومرث یعنی اولین زوج یا اولین پدر و مادر (مشیه و مشیانه)است. زرتشتیان معتقدند چون این دو با هم ازدواج کردند، دو شاخه «مورد» را گره زدند و پایه ازدواج خود را بنا نهادند و از آن زمان به بعد این رسم معمول گردید.

**********************************************************************************

سیزده به در را بیشتر بشناسید (اینجا)

تیر روز از فروردین ماه برابر با ۱۳ فروردین در گاهشماری ایرانی سخن پیرامون جشن «سیزده بدر»، همانند دیگر جشن های ملی و باستانی ایران، نیاز به پژوهش زیاد و مقدمه چینی ای طولانی دارد، به ویژه جشنی با این گستره ی برگزاری و سابقه ی طولانی که این پهنه و زمان تغییراتی ژرف در...

سیزده به در

تیر روز از فروردین ماه برابر با ۱۳ فروردین در گاهشماری ایرانی

سخن پیرامون جشن «سیزده بدر»، همانند دیگر جشن های ملی و باستانی ایران، نیاز به پژوهش زیاد و مقدمه چینی ای طولانی دارد، به ویژه جشنی با این گستره ی برگزاری و سابقه ی طولانی که این پهنه و زمان تغییراتی ژرف در آیین ها و مراسم ویژه ی این روز ایجاد کرده است.

به گزارش ایران ویج ، در این راستا کوشش بر این بوده است تا خردورزانه ترین و مستندترین گفتارها، نوشتارها و نگرش ها را در این زمینه گردآوری کنیم.

بهتر است در آغاز، پیشگفتاری پیرامون عدد ۱۳ وروز سیزدهم و اینکه آیا این عدد و این روز در ایران و فرهنگ ایرانی نحس است داشته یا نه فراهم آوریم :

نخست باید به این موضوع توجه داشت که در فرهنگ ایرانی، هیچ یک از روزهای سال «نحس» و «بدیمن» یا «شوم» شمرده نشده، بلکه چنانچه می دانیم هر یک از روزهای هفته و ماه نام هایی زیبا و در ارتباط با یکی از مظاهر طبیعت یا ایزدان و امشاسپندان داشته و دارند، و روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاهشماری ایرانی نیز «تیر روز» نام دارد که از آن ِستاره ی تیشتر، ستاره ی باران آور می باشد و ایرانیان از روی خجستگی، این روز را برای نخستین جشن تیرگان سال، انتخاب کرده اند.

همچنین در هیچ یک از متون کهن و هیچ دانشمند و نویسنده ای، از این روز به بدی یاد نکرده اند بلکه در بیشتر نوشتارها و کتاب ها، از سیزدهم نوروز با عنوان روزی فرخنده و خجسته نام برده اند.

برای نمونه کتاب «آثار الباقیه» جدولی برای سعد و نحس بودن روزها دارد که در آن جدول در مقابل روز سیزدهم نوروز کلمه ی «سعد» به معنی نیک و فرخنده آورده شده است.

اما پس از نفوذ فرهنگ اروپایی در زمان حکومت صفویان رسید که در این فرهنگ نیز عدد ۱۳ را نحس می دانستند، و هنوز هم با پیشرفت های علمی و فن آوری پیشرفته اروپا، این خرافات عمیقا در دل بسیاری از اروپاییان وجود دارد که در مقایسه با خرافات شرقی، شمارگان آن ها کم نیست و مثال های بسیار دیگری مانند «داشتن روزی بد با دیدن گربه ی سیاه رنگ»، «احتمال رویدادی شوم پس از رد شدن از زیر نردبام» یا «شوم بودن گذاشتن کلید خانه روی میز آشپزخانه»،«خوش شانسی آوردن نعل اسب» و بسیاری موارد خرافی دیگر که خوشبختانه تا کنون وارد فرهنگ ما نشده اند و برای ما خنده آور هستند.

اما تنها چیزی که در فرهنگ ایرانی می توانیم درباره ی عدد سیزده پیدا کنیم، «بد قلق» بودن عدد ۱۳ به خاطر خاصیت بخش ناپذیری آن است.(این خود نشانه ای از دانش بالای ایرانیان از ریاضی و به کارگیری آن در زندگی روزمره است.)

اما وقتی درباره ی نیکویی و فرخندگی این روز بیشتر دقت می کنیم منابع معقول و مستند با سوابق تاریخی زیادی را می یابیم.

همان طور که گفته شد سیزدهم فرودین ماه که تیر روز نام دارد و متعلق به فرشته یا امشاسپند یا ایزد سپند (مقدس) و بزرگواری است که در متون پهلوی و در اوستا تیشتر نام دارد و جشن بزرگ تیر روز از تیر ماه که جشن تیرگان است به نام او می باشد.
فروردین ماه نیز که هنگام جشن و سرور و شادمانی و زمان فرود آمدن فروهرها است. و تیر روز از این ماه نخستین تیر روز از سال می باشد در میان ایرانیان باستان بسیار گرامی بوده و پس از دوازده روز جشن که یادآور دوازده ماه سال است، روز سیزدهم را پایان رسمی روزهای جشن نوروز می دانستند و با رفتن به کنار جویبارها و باغ و صحرا و شادی کردن در واقع جشن نوروز را با شادی به پایان می رساندند و به قول امروزی ها «حسن ختامی بود بر بزرگ ترین جشن سال».

در کتاب « المحاسن و الاضداد » گفته شده :

«... در صحن کاخ سلطنتی دوازده ستون از خشت خام برپا می کردند که در هریک از آنها یکی از حبوبات دوازده گانه را می کاشتند و کـُشتی که از پشم گوسفند بافته می شود، شش قسمت است که هر قسمت دوازده رشته می شود که بطور مجموع هفتاد و دو نخ می شود، می بستند.»

عدد شش اشاره است به شش گاههنبار و عدد دوازده به یاد دوازده ماه است و هفتادودو هم به هفتادودو فصل یسنا اشاره است.

تاریخچه  سیزده به در

همانطور که پیشینه  جشن نوروز را از زمان جمشید می دانند درباره ی سیزده به در (سیزده بدر) هم روایت هست که :

«... جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه بر پا می کند و بارعام می دهد و چندین سال متوالی این کار را انجام می دهد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین درمی آید و ایرانیان از آن پس سیزده بدر را بیرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار می کنند ...»

اما برای بررسی دیرینگی جشن سیزده بدر از روی منابع مکتوب، تمامی منابع مربوط به دوران قاجار می باشند و گزارش به برگزاری سیزده به در در فروردین یا صفر داده اند، از همین رو برخی پژوهشگران پنداشته اند که این جشن بیش از یکی دو سده دیرینگی ندارد اما با دقت بیشتر در می یابیم که شواهدی برای دیرینگی این جشن وجود دارد.

همانطور که پیش از این گفته آمد، تنوع و گوناگونی شیوه های برگزاری یک آیین، و دامنه ی گسترش فراخ تر یک باور در میان مردمان، بر پایه ی قواعد مردم شناسی و فرهنگ عامه، نشان دهنده ی دیرینگی زیاد آن است.

همچنین مراسم مشابه ای که به موجب کتیبه های سومری و بابلی از آن آگاهی داریم، آیین های سال نو در سومر با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آکیتو» دوازده روز به درازا می کشیده و در روز سیزدهم جشنی در آغوش طبیعت برگزار می شده. بدین ترتیب تصور می شود که سیزده بدر دارای سابقه ای دست کم چهار هزار ساله است.

شیوه های برگزاری و مراسم سیزده بدر

همانگونه که اشاره شد شیوه های برگزاری این جشن و همچنین مراسم و آداب این روز بسیار متفاوت و گسترده می باشد که در اینجا به تفصیل نمی توان به آنها پرداخت، اما همانطور که می دانیم سیزدهم فروردین تیشتر روز می باشد و آغاز نیمسال دوم زراعی، و مردمان ایرانی برای نیایش و گرامیداشت تیشتر، ایزد باران آور و نوید بخش سال نیک به کشتزارها و مزارع خود می رفتند و در زمین تازه روییده و سرسبز و آکنده از انبوه گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه سرایی و پایکوبی می پرداختند و از گردآوری سبزه های صحرایی و پختن آش و خوراکی های ویژه غافل نمی شدند.

بخشی دیگر از آیین های سیزده بدر را هم باورهایی تشکیل می دهند که به نوعی با تقدیر و سر نوشت در پیوند است.

برای نمونه فال گوش ایستادن ،فال گیری (به ویژه فال کوزه)، گره زدن سبزی و گشودن آن ،بخت گشایی (که درسمرقند و بخارا رایج است)و نمونه های پرشمار دیگر ...

علاوه بر این ها آیین های سیزده بدر مانند چهارشنبه سوری و نوروز، پر شمار، زیبا و دوست داشتنی است، بازی های گروهی، ترانه ها و رقص های دسته جمعی، گردآوری گیاهان صحرایی، خوراک پزی های عمومی، بادبادک پرانی، سوارکاری، نمایش های شاد، هماوردجویی جوانان، آب پاشی و آب بازی بخشی از این آیین هاست که ریشه در باورها و فرهنگ اساطیری دارند. از جمله شادی کردن و خندیدن به معنی فروریختن اندیشه های پلید و تیره، روبوسی نماد آشتی، به آب سپردن سبزه ی سفره ی نوروزی نشانه ی هدیه دادن به ایزد آب «آناهیتا» و گره زدن علف برای شاهد قرار دادن مادر طبیعت در پیوند میان زن و مرد، ایجاد مسابقه های اسب دوانی که یادآور کشمکش ایزد باران و دیو خشک سالی است.

علف گره زدن

افسانه ی آفرینش در ایران باستان و موضوع نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره ی «کیومرث» دارای اهمیت زیادی است، در «اوستا» چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را نخستین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است.

گفته های «حمزه ی اصفهانی» در کتاب «سِنی ملوک الارض و الانبیاء» صفحه های ۲۳ تا ۲۹ و گفته های «مسعودی» در کتاب «مروج الذهب» جلد دوم صفحه های ۱۱۰ و ۱۱۱ و «بیرونی» در کتاب «آثار الباقیه» بر پایه ی همان آگاهی است که در منبع پهلوی وجود دارد که :

«مَشیه» و «مَشیانه» که دختر و پسر دو قلوی کیومرث بودند، روز سیزدهم فروردین برای نخستین بار در جهان با هم ازدواج کردند. در آن زمان چون عقد و نکاحی شناخته نشده بود ! آن دو به وسیله ی گره زدن دو شاخه ی «موُرد»، پایه ی ازدواج خود را بنا نهادند و چون ایرانیان باستان از این راز به خوبی آگاهی داشتند، آن مراسم را به ویژه دختران و پسران دم بخت انجام می دادند، امروزه نیز دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی، نیت می کنند و علف گره می زنند.

این رسم از زمان «کیانیان» تقریبا فراموش شد و در زمان «هخامنشیان» دوباره آغاز شد و تا امروز باقی مانده است.

در کتاب «مُجمل التواریخ» چنین آمده است :

«... اول مردی که به زمین ظاهر شد، پارسیان آن را «گل شاه» نامیدند، زیرا که پادشاهی او الا بر گل نبود، پس پسر و دختری از او ماند که مشیه و مشیانه نام گرفتند و روز سیزده نوروز با هم ازدواج کردند و در مدت پنجاه سال هیجده فرزند بوجود آوردند و چون مُردند، جهان نود و چهار سال بی پادشاه بماند.»

همانگونه که شباهتی بین چارشنبه سوری و نوروز امروزی متداول در تهران و شهرهای بزرگ، با شیوه های اصیل و کهن آن وجود ندارد، سیزده بدر امروزی نیز تنها نامی از یک جشن کهن را برخود داشته و هیچ شباهتی به آیین کهن و یادگار نیاکان ما ندارد. نحوه ی اجرای این جشن، مانند بسیاری از دیگر آیین های ایرانی، عمیقا از شیوه ی اصیل و باستانی خود دور شده است و به شکل فعلی آن، دارای سابقه ی تاریخی در ایران نیست.

اگر در گذشته مادران و پدران ما، سبزه های نوروزی خود را در این روز به صحرا می برده و برای احترام به زمین و گیاه، آن را در آغوش زمین می کاشته اند، امروزه ما آن را به سوی یکدیگر پرتاب می کنیم و تکه تکه اش می کنیم.

سیزده بدرِ پیشینیان ما، روزی برای ستایش و دعا برای طلب باران فراوان در سال پیش رو، برای گرامیداشت و پاکیزگی طبیعت و مظاهر آن، و زیست بوم مقدس آنان بوده است. در حالیکه امروزه روز ویرانی و تباهی طبیعت است!

بن نوشت ها :

۱. تاریخ نوروز و گاه شماری ایران - عبدالعظیم رضایی.

۲. راهنمای زمان جشن ها و گردهمایی های ملی ایران باستان - رضا مرادی غیاث آبادی.

۳. نوشتار جشن زنانه ی سیزده بدر - رضامرادی غیاث آبادی.

۴. اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان - عبدالعظیم رضایی.

۵. آثارالباقیه- ابوریحان بیرونی، ترجمه ی اکبر دانا سرشت.

۶. فرهنگ لغات برهان قاطع - محمد حسین بن خلف تبریزی.

۷. سخنرانی های استاد غیاث آبادی در بنیاد جمشید پیرامون جشن های ایرانی.

**********************************************************************************

سیزده بدر؛ روز آشتی با طبیعت

جام جم آنلاین (اینجا): در همه شهرها و روستاها و عشیره‌های ایران ، خانواده‌ها به صورت گروهی، گاه چند خانواده با هم غذای ظهر را آماده کرده و آجیل و خوردنی‌های سفره هفت سین را با خود برداشته و به دامان صحرا و طبیعت می‌روند و سبزه هفت سین را با خود برده و به آب روان می‌سپارند .

به دامن صحرا و طبیعت رفتن ، شوخی و بازی کردن،دویدن،تاب خوردن و در هر حال شاد بودن ، از ویژگی‌های روز سیزده بدر است. گره زدن سبزه به نیت باز شدن گره دشواری‌ها و برآورده شدن آرزوها ، از دیگر رسوم این روز است.

فرهنگ اساطیر برای رسم‌های سیزده بدر معنی‌های تمثیلی آورده به گونه‌ای که شادی و خنده در این روز به معنی فرو ریختن اندیشه‌های تیره و پلیدی، روبوسی نماد آشتی و به منزله تزکیه،خوردن غذا در دشت نشانه فدیه گوسفند بریان، به آب افکندن سبزه‌های تازه رسته نشان دادن هدیه به ایزد آب یا ناهید و گره زدن سبزه برای باز شدن بخت تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسلها و رسم اجرای انواع مسابقه به ویژه اسب دوانی یادآور کشمکش ایزد باران و دیو خشکسالی است.

این باور همگانی چنان است که اگر خانواده‌ای نتواند به علتی تمام روز را به باغ و صحرا برود، به ویژه با دگرگونی‌های جامعه شهری امروز ، در بعد از ظهرروز سیزدهم ، حتی برای زمان کوتاهی هم که شده برای گره زدن سبزه و بیرون کردن نحسی از خانه به باغ یا گردشگاهی عمومی می‌رود.

سیزده بدر ، جشن واقعی بهار است. طراوت و سرسبزی به طبیعت بازگشته و طبیعت نیز مردم را به سوی خود می‌خواند.

اما از گذشته تا کنون ، دگرگونی‌های صنعتی و شغلی ، بزرگ شدن شهرها ، وسعت خانه‌سازی و شهرسازی و فراوانی وسایل آمد و رفت باعث شده که خانواده ها در عین حال که استقبال بیشتری نسبت به روآوردن به طبیعت و طبیعت گردی دارند ، اما سال به سال مجبور به پیمودن راه بیشتری برای یافتن سبزه و کشتزار جهت گذران سیزده بدر هستند چون رفته رفته استفاده بی‌رویه و نابجای انسان از طبیعت باعث نابودی آن شده است.
برای اندیشیدن به محیط زیست، مسوولیت پذیری بهترین و مهمترین ویژگی است.

در سالهای اخیر که بحث حفاظت از محیط زیست و اهمیت آن در زندگی انسان ها بیشتر مطرح شده است ، متوجه می‌شویم که گذشتگان ما ، آثار حضور در طبیعت را درک کرده بودند و در پس دور کردن نحسی و غم و غصه از خانه ، به دنبال آثاری که طبیعت می‌تواند روی انسان و برای متحول کردن او بگذارد، بودند.

آنان دریافته بودند که نتایج برقراری ارتباط با طبیعت و حفظ آن که در نهایت به نفع انسان و نسل‌های آینده است ، چیست و به تدریج با آگاهی از این تفکر ، نگرش به سیزده بدر نیز تغییر کرد بطوری که در واقع انسان به این باور رسید که درک بیشتر از هستی و نعمت‌های خداوند که در محیط زندگی انسان است ، فلسفه وجودی روز سیزده بدر را تشکیل می‌دهد که طی سالهای اخیر به روز طبیعت نامگذاری شده است . طبیعتی که همواره در ایران مورد احترام و ستایش بوده و مردمان این سرزمین در حفظ و پاکیزگی آن کوشیده اند.

در اهمیت محیط زیست، همین بس که در سلامت، توسعه و آرامش جامعه نقش گسترده و اساسی دارد و آن قدر این نقش گسترده است که تمامی ابعاد زندگی انسان را در برمی گیرد و نبودش ضایعهای عظیم برای انسان است.

زندگی انسان چنان وابسته به محیط زیست است که حذف آن را به هیچوجه قابل تصور نیست چراکه در وهله نخست به حذف انسان و حیات بشری منجر می شود. در واقع باید توجه داشت که محیط زیست می تواند بدون انسانها زنده بماند، اما انسانها بدون محیط زیست نمی توانند زنده باشند.

در جوامعی که حافظ محیط زیست هستند، این تلقی که انسانها بدون محیط زیست هیچ اند، باوری عمومی است . انسانها با وجود پیشرفتهای فوق العاده امروزیشان مدیون محیط زیست اند و چه بسا که با بحثهای فلسفی، چه با بحثهای پزشکی، زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی این وابستگی به محیط زیست فزونتر نیز می شود.

شاید بتوان گفت که حفظ محیط زیست، ضروری ترین وظیفه انسانهاست چراکه به اندازه زندگی انسانها اهمیت دارد. گفتن از محیط زیست اما در بسیاری موارد دردناک است، از این بابت که انسانها چه فجایعی بر سر این موجود ناتوان آورده اند. موجود ناتوان نامیدن محیط زیست، شاید علمی و مناسب نباشد اما واقعیت این است که طی سالها محیط زیست با بیرحمی و شقاوت کامل مورد ظلم قرار گرفته و نتوانسته چنانکه باید از خود محافظت کند.

اندیشه ورزی در زندگی، و نه تنها زندگی کردن و لذت بردن اگر محور قرار گیرد، حفظ محیط زیست در عالیترین جایگاه اندیشه انسانی قرار می گیرد.

آسیب رسانی به محیط زیست همان صرف بودن و لذت بردن است اما محیط زیست تنها برای استفاده یا پلکانی برای پیشرفت نیست.

عدم توجه به ارزش‌های زیست محیطی و تنوع زیستی ، افزایش جمعیت و پیامدهای شهرنشینی و صنعتی شدن بدون برنامه ، مصرف بیش از حد مواد شیمیایی ، ضعف قوانین و عدم هماهنگی و نظارت کافی در مدیریت و بهره برداری خارج از ضوابط زیست محیطی از جمله تهدیدهای مهم تنوع زیستی در جهان است که ایران نیز از آن جدا نیست .

براساس آخرین تحقیق سازمان ملل که در قالب گزارشی با عنوان زیست محیط ها ، رفاه انسان‌ها و ایجاد تنوع زیستی منتشر شده است ، صدمه‌ای که انسان ها در 50 سال گذشته بر تنوع منابع بیولوژیک جهان وارد کرده‌اند ، از هر زمان دیگری در طول تاریخ بیشتر بوده است . اگر این روند متوقف نشود ، انسان‌ها منافع اساسی را در جهان از دست خواهند داد.
گره زدن سبزه به نیت باز شدن گره دشواری‌ها و برآورده شدن آرزوها ، از دیگر رسوم این روز است.

در حال حاضر می‌توان این منافع را به خدمات زیست محیطی تعبیر نمود به طوری که هر انسانی برای برخورداری از زندگی ایمن ، به طبیعت وابسته است .

در حدود 5.3 میلیارد نفر در سراسر جهان برای گذران زندگی و تامین غذا به دریاها ، اقیانوس‌ها و طبیعت اطراف خود وابسته‌اند و در حالی که به دلیل تغییرات اعمال شده از سوی بشر طی سالهای اخیر، در برخی از مناطق میزان ذخایر آبزیان تا 9 درصد نیز کاهش یافته است ، هنوز حدود 70 درصد جمعیت جهان از منابع بیولوژیک سنتی حاصل از طبیعت استفاده می‌کنند که این نشانگر اهمیت چرخه‌های طبیعی در زندگی انسان‌های قرن 21 است .

به اعتقاد وحید اسلام زاده کارشناس مسایل زیست محیطی و استاد دانشگاه ، چهار عامل احساس مسوولیت ، قانون مدون علم ، آموزش و اعتقاد به ضرورت حفظ محیط زیست برا ی حفظ منافع ملی و آیندگان می‌توانند در حفظ محیط زیست موثر واقع شوند.

وی گفت : برای حفظ محیط زیست در درجه اول باید اندیشید که محیط پیرامون ما از چه ساخته شده است؟ چه کارکردها ی درونی و بیرونی دارد؟ علت وجودی آن چیست؟ چرا محیط زیست به انسان آرامش می دهد؟ چرا تنوع زیست محیطی داریم؟ چگونه با محیط زیست رفتار کنیم که عواید آن نصیب ما شود؟

وی افزود: محیط زیست گنج نیست که به راحتی خرجش کنیم. محیط زیست موجودی نافع است، بخصوص برای انسان. اما انسان موجود موذی و زیان رسان برای محیط زیست است و انجاست که رد پا ی مسوولیت را احساس می کنیم. برای اندیشیدن به محیط زیست، مسوولیت پذیری بهترین و مهمترین ویژگی است. اگر بدون احساس مسوولیت در قبال محیط زیست به سراغ آن برویم، ویرانگر آن خواهیم شد . انسان نه تنها به خاطر خود بلکه به خاطر آیندگان ، در مقابل محیط زیست مسوول است.

این کارشناس محیط زیست به نقش فرهنگ‌سازی در جامعه برای حفظ محیط زیست اشاره کرد و گفت : فرهنگ محیط زیست یعنی نحوه برخورد انسان‌ها با محیط زیست . انسان‌ها با محیط زیست در تعامل هستند ، هم انسان‌ها بر محیط زیست تاثیر می‌گذارند و هم محیط زیست بر انسان ها. اما مشکل اساسی در این است که محیط زیست یک طرفه تنها بخشنده است و انسان یک طرفه تنها آسیب رسان و مضر.

فرهنگ محیط زیست می‌خواهد بگوید که تعادل باید در رفتار دو طرف حفظ شود یعنی اگر منفعتی و سودی هست هر دو طرف باید از آن بهره مند شوند. انسان نباید خودخواهانه ، هر جور که دوست دارد با محیط زیست رفتار کند بلکه باید محیط زیست خود را بشناسد و رفتار خود را متناسب با آن هماهنگ کند.

وی در خصوص بایدها و نبایدها در حفظ محیط زیست گفت : کسانی که به محیط زیست آسیب می‌رسانند ، فقط منافع کوچک و شخصی خود را می‌بینند ، اما حافظان محیط زیست ، منافع عام و همگانی و بزرگ انسان‌ها را می‌بینند .

بنابر این دیدگاه آینده نگر ، ضرورت حفظ محیط زیست را برای انسان‌ها مشخص می‌کند و چهار مفهوم ، منافع عام یا ملی ، منافع آیندگان ، فرهنگ محیط زیست و بینش جهانی را در مقابل ما نشان می‌دهد.

به اعتقاد وی ، اگر برای جهانی شدن در مسایل سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی با هزاران اما و اگر و فرضیه روبه رو هستیم و دیدگاه روشن و شفافی نداریم ، در عوض درباره جهانی شدن محیط زیست و طبیعت با یک فرضیه روبه رو هستیم و آن چیزی نیست جز اینکه تفکر حفظ محیط زیست ، طبیعت و منابع آن باید جهانی شود و تمامی انسانها نسبت به آن حساس شوند .

وی با صراحت افزود : باید با سختگیری و جدیت به تمامی مردم جهان به صورت یکسان و بدون توجه به رنگ پوست ، ملیت ، فقر و ثروت و همچنین به دولتها بگوییم که حتی اگر در سیاست شکستی و بن بستی هم ایجاد شود ، باز می‌توان زندگی کرد، حتی اگر منابع اقتصادی تمام شود و همه فقیر شوند ، می‌توان با بهره‌گیری از طبیعت به حیات ادامه داد ، اگر فرهنگیان حرف جدیدی تولید نکنند ، زندگی می‌تواند ولو بدون اندیشه‌های والا ادامه پیدا کند اما اگر جهانیان طبیعت را با تمام قدرت نابود کنند ، به راستی چگونه می‌توان به زندگی ادامه داد؟

**********************************************************

سیزده بدر؛ روز آشتی با طبیعت

ایرنا (اینجا) : هر چند در آیین کهن این روز، مردم باور داشتند که 13، عدد بد یمنی است و برای بیرون ریختن بدی ها باید این روز را بیرون از خانه سپری کرد اما امروز در حقیقت روزی برای آشتی با طبیعت و پاسداشت آن است.

روز سیزدهم فروردین، روزی است که مردم پس از گذراندن 12 روز برگزاری جشن های سال نو، دید و بازدید و تعطیلات به دامان طبیعت می روند تا رایحه بهاری را با تمام وجود استشمام کنند.

این روز برای ایرانیان، فرخنده و مبارک است و طبق سنت های گذشته آنان در این روز به باغ و دشت و صحرا به ویژه مکان های سرسبز کنار رودخانه و دریاچه می‌روند.

روز سیزدهم فروردین، آیین های مخصوص به خود را دارد، از جمله آنکه مردم در این روز سبزه های سر سفره هفت سین خود را برداشته و به دامان طبیعت بازمی گردانند.

همچنین کودکان بسیاری ماهی های قرمز سر سفره هفت سین را در این روز در مکان های خاصی که پیش بینی شده است، رهاسازی می کنند.

هر چند طبیعت همواره در ایران مورد احترام و ستایش بوده است اما متاسفانه طی سال های اخیر تعدادی از افراد زباله های خود را در روز سیزدهم فروردین بدون توجه به محیط زیست در دامان طبیعت رها می کنند.

این امر موجب نازیبا شدن دامان طبیعت پس از تمام شدن گشت و گذار مردم می شود. بنابراین در این روز به مردم توصیه می شود که نسبت به پاکیزگی محیط زیست، توجه کافی داشته باشند.

به هر حال، جشن سیزده بدر، پایان بخش مراسم نوروزی است که در روز سیزدهم فروردین ماه اتفاق می افتد و در حقیقت طلایه ای برای آغاز کار و فعالیت های اجتماعی، فرهنگی و کشاورزی از روز پس از آن در طول سال است.

درباره دیرینگی این رسم گفته می شود که جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه بر پا می کرد و چندین سال متوالی این کار را انجام داد و در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین درآمد.

ایرانیان از آن پس سیزده بدر را بیرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار می کنند.

سیزدهم فروردین در حقیقت جشن شادمانی و سرور مردم است که به خاطر شکوفایی دوباره طبیعت برگزار می شود.

این روز، پیوند با طبیعت، جمع شدن خانواده به دور هم و تفریح و سرگرمی را به همراه دارد و در یک کلمه، نشاط بخش است.