گسترش تیلاپیا در آب های آزاد خوزستان با وجود مخالفت سازمان محیط زیست/ ماهی‌های جنوب در آستانه انقراض

طهورا شهبازی: غفلت 3ساله سازمان محیط زیست در نهایت تاثیر خود را روی اکوسیستم آبی و دریایی گذاشت. همان زمانی که گونه ای از ماهی تیلاپیا در رودخانه کارون دیده و گزارش شد اما واکنشی جز سکوت نداشت و به مرور بر تعداد این گونه ها افزوده شد. هشدار ها هم نتیجه نداد. هشدارهایی مبنی بر اینکه ماهی مهاجم تیلاپیا به اکوسیستم های آبی و دریایی کشور وارد نشود.

چندی پیش هم  سازمان شیلات کشور بدون توجه به ملاحظات محیط زیستی و حتی اقتصادی و اجتماعی اصرار بر واردکردن ماهی مهاجم تیلاپیا به اکوسیستم‌های آبی و دریایی کشور داشت  که منجر به یادداشت نامه ای از طرف گروه هم اندیشی سازمان های غیر دولتی برای جلوگیری از ورود غیر کارشناسانه این گونه ماهی شد.

واکنش های سازمان محیط زیست هم در همین حد بود. احمدعلی کیخا معاون سازمان محیط زیست چند روز گذشته  در مورد تکثیر ماهی تیلاپیا گفت: در گذشته مرکز تحقیقات شیلات صرفا برای پرورش این گونه در محدوده‌ای محصور و بسته برای انجام کارهای تحقیقاتی مجوز پرورش این ماهی را گرفته است اما سازمان محیط زیست با رهاسازی بدون ضابطه این گونه آبزی به شدت مخالف است.

اما متأسفانه با وجود حساسیت منابع آبی خوزستان اخیرا گونه و یا گونه هایی از آبزیان مهاجم و غیربومی با نام عمومی «تیلاپیا» وارد این منابع شده که به سرعت در حال افزایش و گسترش هستند.

بیم آن می رود با غالب شدن این گونه در تالاب شادگان و ورود آن به تالاب هورالعظیم و بقیه منابع آبی استان خوزستان خسارات سنگینی بر این ذخایر با ارزش و تنوع زیستی آبزیان آنها وارد کند.

تالاب های هورالعظیم و شادگان در خاورمیانه نظیر ندارند

جاسم مرمضی عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور در این باره به پایگاه دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران می گوید: به حق می توان ادعا کرد که استان خوزستان یکی از غنی ترین استانها از لحاظ منابع زیستی و در عین حال استانی حساس در این خصوص نیز هست.

دلیل این ادعا هم وجود منابع زیست محیطی آبی متنوع از قبیل رودخانه های بزرگ (کرخه، کارون، جراحی، مارون، زهره، ...) ، ساحل طولانی دریا با شبکه ای منحصر به فرد از خورها، دریاچه های پشت سدها و در راس همه اینها تالابهای بزرگ است.

به جرأت می توان گفت که تالاب های خوزستان و بیش از همه دو تالاب هورالعظیم و شادگان، غیر از تالابهای جنوب عراق نظیری در خاورمیانه ندارند. این دو تالاب علاوه بر ظرفیت های زیست محیطی متنوع و بزرگشان از بعد شیلاتی نیز دارای اهمیتی فراوان هستند به طوری که در سال ۷۵ - ۷۴ از تالاب شادگان به تنهایی ۱۵ هزار تن ماهی از گونه های با ارزشی نظیر بنی ، شیربت و کپور معمولی توسط صیادان محلی صید شد.

اگر چه هورالعظیم به دلیل موقعیت مرزی آن به دلیل ملاحظات امنیتی مورد مطالعه در خور توجهی قرار نگرفته است اما ظرفیت های آن بسیار زیاد است.

بدین ترتیب اگر حق آبه این دو تالاب (هورالعظیم و شادگان) تامین شده و مدیریت مناسبی شوند حداقل ۳۰ هزار تن ماهی بدون هیچ گونه هزینه ای استحصال خواهد شد.

ظرفیت شیلاتی رودخانه های استان و ذخایر ماهیان بومی با ارزش آن مقوله دیگری است که باید جداگانه به آن پرداخت.

با بهره گیری از اطلاعات و اعداد و ارقام بدست آمده از مطالعات تالاب شادگان و طرح این موضوع در شورای اداری استان و ارائه گزارش به استاندار محترم، ظرفیت های تالابهای استان به خوبی معرفی شده و در پی آن احیاء و حفاظت از آنها در صدر اولویت های برنامه ریزان استان قرار گرفت به طوری که کمیته ای با نام"کمیته تالابها" مصوب شد تا حفاظت از تالابها را پیگیری کند. ضمنا معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور این امر را الگو قرار داده و تشکیل کمیته مشابه به استانهای دارای تالاب را ابلاغ کرد.

علیرغم حساسیت منابع آبی خوزستان اخیرا گونه و یا گونه هایی از آبزیان ناخواسته با نام عمومی"تیلاپیا" ز طریق آبهای مشترک با کشور عراق وارد این منابع شده که به سرعت در حال افزایش و گسترش هستند. حداقل دو گونه از این ماهیان شناسایی شده اند که یکی از آنها گونه زیلی و دیگری به احتمال زیاد گونه Andinoacara rivulatus می باشد.

سال 1390 اولین حضور تیلاپیا در رودخانه های ایران

اولین بار یک قطعه از گونه فوق در شهریور ماه سال ۱۳۹۰ توسط محققان در رودخانه کارون، پایین تر از منطقه دارخوین (نزدیک خرمشهر) و هنگام نمونه برداری از رودخانه بدست آمد که بعد از بیومتری و زیست سنجی مربوطه و کسب اطمینان از شناسایی آن، موضوع طی یک نامه رسمی به مدیر کل وقت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اعلام شد که واکنشی در پی نداشت تا بعد از آن مکررا این ماهی در آب‌های استان ملاحظه و حضور آن به وفور در هور شادگان آشکار شد. به طوری که این ماهی صید اصلی صیادان محلی را تشکیل داده و تحت عنوان «شانک هور» با قیمت بسیار نازلی در بازارهای محلی عرضه می شود.

همچنین گونه زیلی متاسفانه به استخرهای پرورش ماهی استان نیز وارد شده و موجب اختلال و خسارت در تولید آبزیان شده که هنوز برآورد درستی از ابعاد این خسارت صورت نگرفته است.

از اینکه آیا گونه های دیگری از این دسته ماهیان به آبهای خوزستان راه یافته اند یا نه هنوز اطمینانی حاصل نشده و انجام یک مطالعه جامع در این خصوص ضروری است. بر اساس اظهارات کارشناسان عراقی در مرکز علوم بحار بصره، انواع تیلاپیا و به میزان زیاد در آبهای داخلی جنوب عراق از جمله تالاب‌ها وجود دارند که احتمال راه یافتن آنها به آب‌های خوزستان وجود دارد.

46233