هاشمی: تحجرها، ظلم‌ها و تعصب‌ها مانع از آزاداندیشی می‌شود

رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام مهم‌ترین راه‌های رسیدن به وحدت را روی آوردن به اجتهاد و توجه بیش از پیش به آزاداندیشی و هم‌چنین پرهیز از نزاع و تاکید براخلاق اسلامی برشمرد.

به گزارش خبر آنلاین، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی تاکید کرد:« عمده‌ترین راه ایجاد وحدت و پرهیز از نفاق و نزاع، اخلاق اسلامی و انسانی و روی آوردن به اجتهاد و آزاداندیشی است.»

مشروح سخنان هاشمی درباره توجه به اجتهاد،وحدت و... را در ادامه بخوانید.

امروز جهان اسلام با همه وسعت و امکاناتی که دارد، در تمام دنیا می‌تواند قوی‌ترین بخش جامعه‌ بشریت باشد، ولی متاسفانه دچار اختلافاتی است و از وحدت و همدلی تا حدی فاصله دارد که این برخلاف خواست صریح اسلام، قرآن و عقل است.»
حیف است که مجموعه‌ عظیم یک میلیارد و 600 میلیونی و حدود 60 کشور مستقل با در دست داشتن بهترین نقاط سوق‌الجیشی و جغرافیایی دنیا و هم‌چنین داشتن مکتب انسان‌ساز و راهنمایی مثل قرآن نتواند از نعمت همکاری و اتحاد خوب برخوردار باشد.
نمی‌خواهم بگویم وحدت نداریم بلکه وحدت کم داریم. ارزش همدلی و اتحاد کاملا روشن و ضررهای تشتت و اختلاف یعنی اتلاف منابع و فرصت‌ها کاملا عیان است. انواع اختلاف در جوامع بشری وجود دارد و به طور مثال در مسیحیت هم فرقه‌های فراوانی هست، ولی از اسلام با وجود محور اصلی آن یعنی قرآن انتظار بیشتری می‌رود.
یکی از ملاک‌های به دست آوردن اتحاد، تقواست و شاید این کمبود برای جامعه‌ انسانی و امت ما بسیار دردآور است. وقتی منبع اختلافات را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که دردهای لاعلاجی نیستند. قسمتی از اختلافات، فکری، قسمت دیگری از اختلافات، فقهی و قسمتی هم سیاسی است که عمدتا سیاسیون و احزاب درگیر اختلاف آخر هستند. البته نزاع‌های فرعی هم فراوان است که به نحوی به همان سه منبع اصلی اختلاف متکی است.
راه حل اختلافات عقیدتی، علم کلام است که البته خود نیز می‌تواند منشأ اختلاف باشد. متولی این مساله علما هستند. اگر بحث‌های کلامی را در بحث‌های آرام و منطقی بین صاحب‌نظران و مذاهب مختلف داشته باشیم و بدون خشونت و نزاع، مسائل کلامی را حل کنیم، اختلافات عقیدتی به راحتی حل می‌شود.
منبع دوم اصلی اختلافات،اختلافات فقهی است که مختص علماست. نمی‌شود گفت اختلاف نباشد؛ چرا که این واقعیتی است که خدا خواسته است و مضر هم نیست و اگر به نزاع کشیده نشود می‌تواند منشأ همدلی و پیشرفت باشد، ولی اشکال کار این است که در این اختلافات برخورد مناسبی نمی‌شود و امت را در مقابل هم قرار می‌دهد. مسوول این اختلافات و حل آنها علما، فقها و مدارس و مراکز دینی هستند و اگر خود اینها نتوانند این اختلافات را حل کنند، نباید توقع داشته باشیم که توده مردم اختلاف نداشته باشند.»
بخش سوم اختلافات که امروز زیاد رایج شده است و به‌خصوص پس از این‌که دست استکبار فشار آورد و امت اسلامی از هم جدا شدند، اختلافات سیاسی است و این اختلافات از عشیره گرفته تا احزاب و در نهایت بین کشورها، ملت‌ها را رنج می‌دهد و متاسفانه دیگران هم از این فرصت سوءاستفاده می‌کنند.
این مساله بیشتر به دست احزاب، سیاستمداران، دولت‌ها و مجلس‌هاست و این همان چیزی است که در این اجلاس‌های وحدت جای آن خالی است. البته سازمان کنفرانس اسلامی تاسیس شده و رابطه العلمای اسلامی هم تشکیل شده است ولی متاسفانه در همان اجلاس‌ها هم گاهی نزاع‌ها مشتعل می‌شود. البته کارهای خوبی هم انجام می‌شود ولی خیلی کمتر از آن چیزی است که اسلام عنوان کرده است و قرآن از ما می‌خواهد.
مرجع حل مشکلات در اختلافات مختلف وجود دارد که دو بخش آن مستقیما مربوط به علما و مراجع است و یک بخش آن هم مربوط به دولت‌هاست که البته علما هم می‌توانند - اگر دولت‌ها درست عمل کنند - بر دولت‌ها تاثیرگذار باشند. علما پل بزرگی بین توده‌ی مردم و دولت‌ها هستند و دولت‌ها به مردم و این پل مهم و وحدت‌بخش نیاز دارند. دانشگاهیان هم باید در این بخش حساب شوند که می‌توانند بسیار موثر باشند. بنابراین باید همدلی بین دانشگاهیان با این بخش وجود داشته باشد و البته متاسفانه کسانی هستند که می‌خواهند نگذارند این دو بخش عظیم جامعه به هم برسد.»
اصل حل این مشکلات را باید از قرآن بگیریم که سند مشترک بین همه‌ی ماست. این سند معتبر الهی منکر ندارد و اگر نقاط مشترک را از آن استخراج کنیم می‌توانیم بسیاری از این اختلافات و نزاع‌ها را حل کنیم. عمل پیامبر اسلام (ص) در تفسیر عملی قرآن نیز برای ما یک الگوی عملی است. پیامبر از انسان‌سازی آغاز کردند و با تربیت هسته‌های اولیه امت اسلامی که در دوران سختی رشد کردند و فولاد آبدیده شدند و کم‌کم آوازه آنها به اطراف مکه از جمله مدینه رفت، کار خود را آغاز کردند. متشتت‌ترین بخش جامعه، میدان کار پیامبر بود و ایشان به گونه‌ای عمل کردند که قرآن خطاب به امت می‌فرماید این نعمت بزرگی بود و اگر همه‌ی ثروت زمین را خلق می‌کردیم و شما هم آن را مصرف می‌کردید نمی‌توانستید این الفت را به وجود بیاورید.
آن‌چه از قرآن می‌فهمیم این است که انسان مومن، آگاه، متقی و متخلق به اخلاق اسلامی اگر پرورش پیدا کند، هم تکامل‌ها سرعت می‌گیرد و هم اختلافات کم می‌شود؛ چرا که اختلافات به بخش نادانی انسان‌ها مربوط می‌شود و حتی اگر علما هم به سوء اخلاق آلوده باشند این اشکال بروز پیدا می‌کند.
اگر قرآن را با دقت و حضور ذهن مورد بررسی قرار دهیم، درمان همه اختلافات را در آن پیدا می‌کنیم و البته رفتار پیامبر(ص) و ائمه ما هم راه را برای ما باز می‌کند.
متاسفانه به اهمیت این مساله در حوزه‌ها هم پرداخته نمی‌شود. در حوزه‌ها به علومی مثل ادبیات، فلسفه، فقه و اصول پرداخته می‌شود، ولی اخلاق به طور علمی، تحلیلی و با توجه به عامل اخلاق و ضداخلاق، به شکل رسمی در حوزه‌ها تدریس نمی‌شود و تنها در حد مطالعات جنبی و حاشیه‌ای به آن پرداخته می‌شود و به رکن وحدت‌بخش و آگاهی‌دهی آن توجه نمی‌شود؛ در حالی که حتی بحث‌های اخلاقی قرآن بیش از بحث‌های فقهی است. بنابراین در مدارس، دانشگاه‌ها و به‌خصوص در حوزه‌های علمیه و هم‌چنین در صداوسیما و رسانه‌ها باید به طور علمی و منظم به بعد میدانی وحدت از راه اخلاق پرداخته شود.
دین اسلام خاتم ادیان است و این خاتم بودن یعنی تا قیامت ادامه دارد و البته قیامت هم که معلوم نیست در چه زمانی خواهد بود. امروز بسیاری مسائل وجود دارد که اصول آنها در قرآن و اسلام هست. ما باید از اعماق زمین گرفته تا کرات و کهکشان‌ها و ریزترین ذرات فکر کنیم و همه‌ اینها بستگی به اجتهاد دارد و برای پرداختن به این مسائل باید به اجتهاد براساس قرآن و اسلام توجه کرد.
اجتهاد حتما مکمل خاتمیت است. حتی در زمان پیامبر هم دستور تفقه در دین داده شده است. تفقه جزو دستورات محکم اسلام است و در همان صدر اسلام جزو اصول اساسی اسلام قرار گرفت.
اگر اجتهاد نداشتیم، اسنادی که از صدر اسلام به ما رسیده است برای ما کافی نبود. اجتهاد در یک فضای آزاد و آزاداندیشی می‌تواند موثر باشد. آزاداندیشی عنصر اصلی اجتهاد است و قرآن هیچ‌گاه به ما نگفته است که گوش‌های خود را ببندید، حرف‌های دیگران را نشنوید و چیزهایی که می‌فهمید را بیان نکنید.
در مقطعی از تاریخ اسلام، تمدن دنیای اسلام اوج گرفت که معلول آزاداندیشی بود. امروز باید ده‌ها برابر آن زمان آزاداندیشی داشته باشیم و دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی ما باید حرف‌ها، تحقیقات، دانش و علوم مختلف را از سراسر دنیا بگیرند و خود ما هم ظرفیت این مساله را داریم و باید از نوآوری‌های دنیا نهایت استفاده را ببریم.
خداوند به ملتی که گوش باز داشته باشد و به دنبال بهترین‌ها برود بشارت می‌دهد. البته من نمی‌خواهم بگویم که ما اصلا به دنبال این مساله نیستیم ولی آن‌طور که باید و شاید نیز به دنبال آن نیستیم. اجتهاد بابی است که خداوند به روی ما باز کرده است و ما هم از لحاظ سرمایه برای این مساله کم نداریم ولی من فکر می‌کنم آزاداندیشی ما کافی نیست و تحجرها، ظلم‌ها و تعصب‌هایی مانع از این قضیه می‌شود.»

رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه بر اهمیت مناظره و آن‌چه در اسلام از آن به عنوان جدال احسن یاد می‌شود، تاکید کرد.

مگر ما دستور جدال احسن با غیر اهل کتاب نداریم؟ خود این مساله پایه‌ وحدت است. سنتی از قبل و از زمان صدر اسلام وجود داشت و آن بحث مناظره است. ائمه مختلف و علمای شیعه و سنی همواره با هم مباحثه می‌کردند و ائمه نیز از این مساله استقبال می‌کردند. سنت مجادله در حدود قرن چهارم تبدیل به کتاب‌های مهمی شد و خود این امر مایه اتحاد خواهد شد؛ به شرط آن‌که مجادله احسن و نه برای نزاع بلکه برای فهمیدن بیشتر باشد.
امروز دنیا با استفاده از میزگردها این کار را انجام می‌دهد. حتی این مساله در دنیا تا جایی پیش رفته است که این کار را به صورت ویدئوکنفرانس‌ها انجام می‌دهند و یک نفر از شرق با یک نفر از غرب مناظره می‌کند. ما در این کارها جدیدالولاده هستیم و دنیای اسلام باید مسائل خود را با تلاش در راه مباحثات و احتجاجات حل و فصل کند. البته اگر این مساله رنگ تعصب و دوگماتیسم به خود بگیرد ضرر خواهد داشت.»
عقل پایه‌ اجتهاد است. در قرآن صدها مورد به عقل، فکر و دانش توجه شده است. عقل پایه‌ اجتهاد است و تعقل هیچ سازگاری با تحجر و تعصب غلط ندارد.فرقه‌گرایی‌ها و دین‌های ساختگی اغلب ریشه‌های استکباری دارند ولی متاسفانه در درون ما هم فرقه‌هایی از خودمان به وجود می‌آید که موجب خشونت‌ها، تحجرها و تعصبات غلط است.
افراط‌کاری‌هایی که امروز در دنیای اسلام بروز پیدا می‌کند، مربوط به فرقه‌گرایی‌های فکری و من‌درآوردی است که ریشه در خوارج دارند.
تندروی در اسلام نیست بلکه تندروی ناشی از انحرافات تاریخی بشر است. راه نجات، طریق وسط و اعتدال است و با اعتدال می‌شود همه چیز را حل کرد.
بشریت نمی‌تواند فاجعه‌ای که در غزه اتفاق افتاد را فراموش کند؛ مسیحیان گفتند آن فاجعه یک جنایت ضدبشری است، ولی مسلمانان آن‌طور که باید و شاید موضع نگرفتند؛ چرا که متاسفانه درگیر اختلافات هستند. در لبنان 33 روز مردم را بمباران کردند، در یمن مسلمانان یکدیگر را می‌کشند و کشتارهای عراق و افغانستان را نیز شاهد هستیم و این اتفاقات می‌افتد تا خارجی‌ها ما را نگاه کنند و به ما بخندند. این مسائل اصلا با فضای اسلامی سازگاری ندارد و عده‌ای این کارها را انجام می‌دهند و فکر می‌کنند که دارند جهاد می‌کنند.
ما باید با اجتهاد نیرومند، فکر باز، سعه صدر، عقل آماده‌ی شنیدن و بررسی کردن به استقبال معارف مختلف بشریت برویم. از همان روز اول انقلاب، فکر وحدت اسلامی داشتیم و این کنگره‌ها هم محصول فکر و اندیشه‌ی امام بزرگوار است و بعد هم رهبر انقلاب آن را به صورت مجمع تقریب درآوردند.»
مسلمانان سند واحدی به نام قرآن دارند. من در حال حاضر موج فتنه را در منطقه و جاهای دیگر می‌بینم که از اختلافات نشأت می‌گیرد و عمدتا اختلافات سیاسی است و ریشه‌ آن هم در اخلاق است و اخلاقیون باید به داد بشریت برسند.