شیوا جمالی: هم زمان با برگزاری نهمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت، کارگاه‌های پژوهشی-تحقیقاتی به همت مرکز گسترش سینمای تجربی در حاشیه جشنواره، در حال برگزاری است.
این کارگاه‌ها که با محوریت تکنیک‌های ساخت مستند تجربی برای فیلم‌سازان جوان برگزار می‌شود، با استقبال علاقه‌مندان از سراسر کشور رو به رو شده است.
در دومین روز برگزاری این کارگاه‌ها، سیف‌الله صمدیان، عکاس و مستندساز، کارگاهی با موضوع «مستند بدون فیلم‌نامه» برگزار کرد.او که کارش را با دوربین سوپر هشت در روزهای اول انقلاب آغاز کرده است، در حال حاضر همان کار را با دوربین‌های دیجیتال سبک و حتی دوربین گوشی تلفن همراه پیگیری می‌کند.صمدیان، قبلآ این کارگاه را در کشورهای دیگر با نام «۲۴معجزه در ثانیه» برگزار کرده است.
شاید ساخت فیلم مستند بدون فیلم‌نامه، آن هم برای افرادی که تجربه چندانی در فیلم‌سازی ندارند، مایه سرگردانی و پراکنده بینی تلقی شود اما سیف‌الله صمدیان که کار فیلم‌سازی‌اش را با ساخت مستندهایی از این دست آغاز کرده است، معتقد است این نوع سینما نه تنها ارزان و یک نفره است بلکه به لحاظ اثرگذاری، سینمایی قدرتمند است.
کارگاه «مستند بدون فیلم‌نامه» تلاش عملی این فیلم‌ساز برای نشان دادن «تکنیک دیدن به جای نگاه کردن» از خلال پخش بیش ده اثر مستند بدون فیلم‌نامه، ساخت خود او بود.
فیلم‌هایی با موضوعاتی ساده مثل رد شدن از میان ابرها در هواپیما، پخش آش نذری، شادی بعد از برد فوتبال یا زنی سیاه‌پوش در ایستگاه اتوبوس پوشیده از برف که از نگاه روزمره‌بین بسیاری از مردم پنهان مانده است.
دیدن و درست دیدن مهمترین مشق کارگاه فیلم‌سازی صمدیان بود. دیدن مثل یک کودک با نگاهی اکتشاف‌گر، بکر و تازه. با این نگاه است سوژه به چشم می‌آید و بدون هیچ فرآیند پیچیده‌ای، فیلم‌نامه و دکوپاژ در لحظه شکل می‌گیرد.
از دید او حاصل کار چنین نگاهی تازه‌ای برای دیگران هم تازه و بکر خواهد بود و دروازه رسیدن به «دیدن» که رد شدن از آن در جامعه ما چندان آسان نیست، «خود بودن» است: «اولین درس فیلم‌سازی این است که خودتان باشید!»
صمدیان برای نگاه پرسشگر شاگردان به اینکه چطور باید خودشان باشند، اینطور توضیح داد که داشتن وجود خالص مستلزم این است که دهنده ذاتی باشید. باید بپذیرید که هیچ نیستید و در عین حال همه چیز هستید و این باور به جانتان بنشیند.البته این یک باور دینی یا ایدئولوژیک نیست یک فرایند عقلانی است. این دیدگاه بستری برای دیدن بکر را فراهم می‌کند.
اینکه فیلم‌ساز چطور باید «هم هیچ باشد و هم همه چیز»، داغ دل صمدیان را تازه کرد و از فیلم‌سازانی گفت که در حال ساختن اولین کارشان به او تلفن می‌کنند و نگراند که فیلم‌شان به «فستیوال کن» نرسد. کسانی که فکر می‌کنند «همه چیز» هستند و فقط از قسمت دوم این جمله بهره برده‌اند.
آن‌طور که صمدیان برای شاگردان جوان توضیح داد، دیده شدن و جایزه بردن خوب است اما فیلم‌ساز باید اول از خودش جایزه بگیرد و آن جایزه «لذت خلق اثر» است.
بعد از این صمدیان با لحن مخصوص به خودش تیر خلاص را به سمت کسانی که شهوت جایزه آرام از آنها گرفته است، روان کرد و گفت: کسانی که فقط به دنبال جایزه می روند همیشه تشنه و بدبختند.
بعد از این توضیح حاضران در کارگاه، با دیدن «سه‌گانه درخت» و «۵ داستان کوتاه» با موضوع حیوانات شهری، با مصداق‌هایی از آنچه که هر روز بی‌توجه از کنار آن عبور می‌کنند، به چالش کشیده شدند.
بعد از پخش فیلم‌ها پرسش و پاسخ‌هایی بین صمدیان و شرکت‌کنندگان و بعضآ شرکت‌کنندگان با یکدیگر شکل می‌گرفت. بعد از پخش مستند «رازها» که در روایتگر مراسم اعتراف به گناهان نزد پدر روحانی در یک کلیسای کاتولیک در مکزیک بود، حاضران پرسش‌هایی در مورد مدت زمان یک فیلم مستند بدون فیلم‌نامه و نحوه تدوین و نقش موسیقی و صداگذاری در فیلم مستند مطرح کردند.
سیف الله صمدیان به نقش طلایی صداگذاری در مستند «رازها» اشاره کرد و اینکه به دلیل رعایت حریم شخصی اعتراف‌کنندگان، اجازه ضبط صدا نداشته و بعدا تک تک صداها و افکت‌ها به فیلم اضافه شده است و در کنار این افکت‌ها، موسیقی کلیسایی را به فیلمش افزوده است.
البته این صداگذاری به قدری درست و به جا و توجه به عناصر محیط به فیلم اضافه شده بود که هیچ‌یک از بینندگان، متوجه این صداگذاری نشده بودند.
«خاک بر سر کسی که چون فیلم بلند نساخته، فکر می‌کند فیلم‌ساز نیست.» این اولین جمله صمدیان در پاسخ به سوال یکی از حضار در مورد مدت زمان لازم برای یک فیلم مستند بود. طنز صمدیان به حدی صمیمانه بود که شاید کسانی که به دلیل نساختن فیلم بلند خودشان را ملامت می‌کردند را هم به خنده انداخت.
صمدیان در توضیح جمله کوبنده‌اش پای خیام و حافظ را به کارگاه فیلم سازی‌اش باز کرد گفت: چه کسی می‌تواند ادعا کند که رباعی کوتاه خیام کم اثرتر از غزل حافظ است؟ اثرگذاری یک فیلم ربطی به زمانش ندارد.
پخش فیلم‌های «آش نذری» و «تهران: ساعت ۲۵» با استقبال حاضران در کارگاه مواجه شد. آش نذری روایتی از توزیع آش نذری در خیابان نفت تهران است. حکایت آدم‌هایی که حول یک پاتیل بزرگ آش، با کاسه‌ها و قابلمه‌هایشان حرف های زیادی برای گفتن دارند.
«تهران: ساعت ۲۵» در سال ۱۳۷۶ و از دقیقه ۷۶ بازی تاریخی ایران و استرالیا از خانه فیلم‌ساز آغاز می شود و بعد از آن به خیابان و بطن جشن مردم می‌رود، جشنی که به گفته صمدیان، جشن‌های مشابه بعدی هرگز با آن واقعیت تکرار نشد.
صحنه‌هایی که شاید کمتر دوربینی با نگاه یک مستندساز، آنها را ثبت کرده باشد. جزییاتی از موسیقی و پایکوبی خرده فرهنگ‌های که به ظاهر در دل کلان‌شهر تهران گم شده‌اند.
مستند« تهران: ساعت ۲۵» قبل‌تر به همراه چند مستند دیگر از سیف‌الله صمدیان در گروه « هنر و تجربه» اکران شده است. صمدیان که خودش از اعضای گروه سیاست‌گذاری گروه هنر و تجربه است، در مورد اکران این فیلم با خنده گفت:البته این فیلم ساعت ۱ ظهر در سینمای خانه هنرمندان اکران شد، زمانی که حتی مسئولان خانه هنرمندان هم احتمالا آنجا نبوده‌اند.
۵۸۲۴۸
نظر شما