هر روز که می‌گذرد بر حجم فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی افزوده می‌شود و البته کمتر نهادی هم به چنین مسئله‌ای توجه می‌کند که کارشناسان دلیل ایجاد چنین اقتصادی را مشکلات مربوط به مالیات، بیمه و تعرفه‌های گمرکی می‌دانند و معتقدند صاحبان مشاغل با وجود چنین شرایطی اقدام به مخفی‌کاری و غیررسمی کردن فعالیت خود می‌کنند.
اقتصاد زیرزمینی با عناوین مختلفی چون غیررسمی، پنهان، سیاه نوعی فعالیت است که بدون روند قانونی انجام می‌شود؛ صاحبان این مشاغل خارج از روال و رعایت مقررات و به‌دور از دید مقامات قانونی در بخش‌های تولید و توزیع به فعالیت‌های اقتصادی می‌پردازند.
از آنجا که اقتصاد زیرزمینی در این سال‌های اخیر، گسترش زیادی در کشورمان یافته و به یک معضل جدی تبدیل شده است برای بسیاری این سؤالات ایجاد می‌شود که دلیل گسترش فعالیت‌های غیررسمی چیست و چرا مسئولان کشور اقدامی در راستای مبارزه با چنین فعالیت‌هایی نمی‌کنند.
فرار از مالیات ریشه واقعی فعالیت‌های غیررسمی
اقتصاد جهان به دو بخش اقتصاد رسمی و اقتصاد زیرزمینی تقسیم می‌شود؛ اقتصاد رسمی، شامل تمامی مبادلات و نقل و انتقالات مالی به شکل رسمی و قانونی است و بالعکس اما اقتصاد زیرزمینی تابع قوانین رسمی نیست.
گفته می‌شود که اگر در اقتصاد رسمی شرایط به‌گونه‌ای مناسب تنظیم شود انگیزه فعالیت‌های غیررسمی برای فعالان اقتصادی از بین می‌رود اما این اظهارات در حالی بیان می‌شود که با رشد رکود، عدم رونق و عدم وجود نقدینگی باید منتظر گسترش بیشتر فعالیت‌های غیررسمی بود.
بسیاری معتقدند که بی‌تدبیری‌های دولت‌ها، ضعف نظارت، تعرفه‌های سنگین گمرکی، تحریم‌ها و عدم شفافیت در نظام مالیاتی و تعداد راه‌های فرار در آن، از جمله عواملی است که در این سال‌های اخیر موجب گسترش بی‌رویه اقتصاد زیرزمینی شده است البته آنچه بیشترین تأثیر را بر ترویج اقتصاد زیرزمینی داشته است نرخ بیکاری و رشد سریع مالیاتی است.
در حقیقت فرار مالیاتی مهم‌ترین عامل و ریشه واقعی فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی است از آنجایی که این فعالیت‌ها، درآمدها و هزینه‌های اقتصادی پنهان هستند و در جایی ثبت و ضبط نمی‌شوند، در نتیجه صاحبانش به راحتی می‌توانند از پرداخت مالیات آن خودداری کنند.
اقتصاد زیرزمینی مختص ایران نیست
اما مرتضی صامتی استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در مورد انگیزه‌های ایجاد اقتصاد زیرزمینی می‌گوید: مشاغل زیرزمینی در همه کشورها وجود دارد و نمی‌توان ادعا نمود که این‌گونه مشاغل مربوط به تعدادی از کشورها است.
صامتی دلیل ایجاد چنین اقتصادی را مشکلات مربوط به مالیات، بیمه و تعرفه‌های گمرکی می‌داند و تصریح می‌کند: زمانی که فعالیت اقتصادی غیررسمی جریان می‌گیرد کارفرما اجباری برای بیمه کردن کارکنانش ندارد همچنین از پرداخت مالیات نیز فرار کرده است در صورتی‌که با فعالیت‌های رسمی مجبور به پرداخت مالیات و پرداخت حق بیمه کارکنان، هستند.
وی افزود: این در حالی است که سهم پرداخت مالیات و بیمه‌ای که یک تولیدکننده بر عهده می‌گیرد خیلی بیشتر از منافعی است که در قالب فعالیت اقتصادی به دست می‌آورد و به‌علاوه اینکه به‌جز پرداخت هزینه، گرفتاری‌های زیادی را هم شخصا متقبل می‌شود.
محدودیت‌های تجاری ایران
از طرفی دیگر افزایش بیکاری همراه با فقر نیز یکی دیگر از انگیزه‌های فعالیت در حوزه‌های غیرمجاز است؛ بسیار افرادی هستند که به دلایل گرفتاری‌های مالیاتی و... قادر به اداره یک شغل رسمی نیستند، همچنین کارگرانی که در بخش رسمی کار خود را از دست داده‌اند و بیکار شده‌اند ترجیح می‌دهند در اقتصاد زیرزمینی مشغول به‌کار باشند تا اینکه بدون درآمد بمانند از این رو این عوامل نیز می‌توانند بر افزایش حجم اقتصاد زیرزمینی کمک کند.
همچنین یکی دیگر از عوامل شکل‌دهنده اقتصاد زیرزمینی در ایران محدودیت‌های تجاری است؛ به این معنا که یک فعال رسمی برای تجارت کردن، ناچار به طی کردن مسیرهای قانونی است و در زمان فعالیتش با موانع گمرکی فراوانی چون ممنوعیت‌های وارداتی یا صادراتی برخی از اقلام یا قطع رابطه تجاری با کشورهای خاص و یا بالا بودن تعرفه‌های گمرکی برخورد می‌کند.
بنابراین برای فرار از این موانع است که برخی از طریق قاچاق که نوعی فعالیت غیررسمی است اقدام به تجارت می‌کنند و این خود بر رشد فعالیت‌های زیرزمینی که خارج از روال قانونی است تأثیر می‌گذارد و صاحبان مشاغل نیز باوجود چنین شرایطی است که اقدام به مخفی‌کاری و غیررسمی کردن فعالیت خود می‌کنند.
اقتصاد زیرزمینی مستقیما زیانی به جامعه نمی‌رساند
این عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان می‌گوید: فعالیت زیرزمینی، شاید به دلایلی چون نپرداختن مالیات برای دولت مضر باشد ولی آسیبی به مردم نمی‌رساند.البته این‌گونه فعالیت‌ها در صورتی به مردم آسیبی نمی‌رسانند که تهدیدکننده سلامت جامعه نباشد و اگر شغلی به دلیل پنهانی بودنش، سلامت افراد را تحت‌الشعاع قرار دهد باید با آن مبارزه شود.
معاون مالی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان خاطر نشان کرد: در کشوری مثل ایران که به دلیل شرایط اقتصادی بنگاه‌های بزرگ در حال ورشکستگی و تعطیلی و تعدیل نیرو هستند حداقل مشاغل غیررسمی با ادامه فعالیت مانع رواج بیشتر بیکاری می‌شوند. که اگر با فعالیت‌های غیررسمی مقابله شود مهم‌ترین و نخستین پیامدش، بیکاری است.
وی تاکید می‌کند: واضح است که آسیب معضل بیکاری بسیار بیشتر از فعالیت‌های زیرزمینی است و این ظلمی به فعالین این‌گونه مشاغل است.
سنگینی تعرفه‌های گمرکی
صامتی عامل دیگر توسعه فعالیت‌های غیررسمی را بحث مالیات بر ارزش‌افزوده می‌داند و در این باره گفت: مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران سنگین‌تر از هر کشوری اجرا می‌شود و در این زمینه فشارها به مراتب بیشتر و جرائم سنگین‌تر است.
این استاد اقتصاد با بیان اینکه امروز نیز شاهد تعطیلی بسیاری از شرکت‌ها و کارخانه‌ها، به دلیل همین موضوعات هستیم افزود: فعالان با توجه به این معضل نیز غیررسمی بودن را ترجیح می‌دهند.
وی بیان داشت: دلیل دیگر افزایش فعالیت‌های زیرزمینی که شخص را مجبور به این نوع فعالیت‌ها می‌کند تعرفه‌های سنگین گمرکی است چرا که زمان واردات کالا از طریق مبادی قانونی موانع گمرکی فراوانی وجود دارد به این‌گونه که فعالین خرد، مجبورند با پرداخت تعرفه‌های بالا کالاهای خود را وارد نمایند در حالی که ممکن است یک فعال اقتصادی قدرتمند با استفاده از روابط، چنین تعرفه‌ای را نپردازد؛ بنابراین باز هم این دلیلی برای فعالین می‌شود که از طریق قاچاق و به‌صورت غیررسمی فعالیت نمایند.
صامتی تصریح کرد: شاید دلیل افزایش تعرفه‌ها حمایت از کالای داخلی باشد ولی چنین سیاستی صحیح نیست چون نمی‌توان با افزایش تعرفه از واردات جلوگیری کرد و دولت می‌تواند از طریق سیاست‌های ارزی به‌عنوان ابزاری در جهت کنترل واردات استفاده نماید.
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در پایان خاطر نشان کرد: مردم باید کار کنند، پول درآورند، زندگی کنند و سیاست‌های اشتباه دولت‌ها در طی سالیان متوالی نباید مانع فعالیت‌های اقتصادی مردم شود.
نظر شما