رسم شب یلدا در دیار شیرین و فرهاد

باز هم بوی یلدا سراسر شهر را فرا گرفته است گویی قراری به بلندای یک شب بین پاییز و زمستان گذاشته شده است و پاییز چمدان به دست منتظر است که جای خود را به زمستان بدهد و مردم نیز به بهانه بدرقه عروس فصل‌ها و استقبال از زمستان در طولانی‌ترین شب سال گرد هم می‌آیند.

شب یلدا یا شب چله بلندترین شب سال در نیمکره شمالی زمین است که به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر تا طلوع آفتاب در اول دی ماه گفته می‌شود و این شب در نیمکره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیشتر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود.

براساس باورهای ایرانیان باستان فردای شب چله با دمیدن خورشید روزها بلندترمی‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد و آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی به معنای دادار و آفریننده که ماه تولد خورشید بود، می‌گفتند.

شب یلدا در استان کرمانشاه به عنوان دیار باستانی و کهن ایران زمین که مردم آن به حفظ عناصر و ویژگی‌های فرهنگی و آداب و رسوم دیرین ایران زمین شهرت دارند دارای جایگاه ویژه‌ای بوده و همواره دارای آیین‌های باشکوه و زیبایی است.

شب یلدای امسال به دلیل قرار گرفتن میان اعیاد از برکت و شور و شوق افزونی برخوردار است و کردها نیز همچون سایر مردم ایران شب یلدا یا همان آغاز شب چله را با شب‌نشینی، دورهم‌نشینی و رسوم ویژه خود تا به صبح دنبال می‌کنند.

در سال های نه چندان دور در کرمانشاه براساس آداب و رسوم بیشتر فامیل در خانه بزرگ خاندان به طور معمول پدربزرگ و مادربزرگ گردهم آمده و این شب را با قصه‌هایی همچون رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و عشق شیرین و فرهاد و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی به صبح می‌رساندند.

یکی از داستان‌های اسطوره‌ای این شب «کُر صیاد» به معنی پسران صیاد نام داشت که در آن پسران حسن صیاد به نام‌های «احمد» و «محمد» به جنگ برف و سرما می‌‌روند که یکی از آنها کشته شده و دیگری به خاطر گرفتن سنگی بر دوش، گرم شده و زنده می‌ماند و بعد از آن سنگ را بر زمین می‌زند که بر اثر این ضربه زمین آه می‌کشد و برف‌ها آرام آرام آب می‌شوند.

گفتن چیستان‌های سخت، افسانه «تیتان و میتان» به عنوان معادل داستان شنگول و منگول برای کودکان و گفتن افسانه‌ها و داستان‌های دیگری همچون «دنک انار» و «سبز علی سبزه قبا» هم در این شب از زبان بزرگترهای فامیل لطف ویژه‌ای به این مراسم می‌بخشید.

آجیل، راحت الحلقوم، مشکل‌گشا، شیرینی محلی دست پخت مادر بزرگ‌ها به خصوص نان شیرینی معروف نان پنجره‌ای، کاک و نان برنجی، نخود و کشمش و زردآلوخشک شده از تنقلات «شوچره» مردمان کرد در شب یلدا است و گذشته از آن مردم تنقلات خشک شده تابستان خود را برای مهمانان می‌آوردند.

مردمان دیار بیستون با تکاندن برف‌های زمستان از لباس‌هایشان در گرمای آرامش بخش کرسی فرو می‌رفتند و افراد فامیل بر سر یک سفره مخصوص این شب، گندم برشته شده و در برخی مناطق نخود برشته شده می‌خوردند.

مردم استان کرمانشاه در شب چله به هنرنمایی می‌پردازند و هوره‌خوانی به صورت دودنگی انجام می‌شود به گونه‌ای که یکی آواز هوره سر داده و دیگری جوابش را می‌دهد.

یکی از آداب زیبایی که شب یلدا در استان کرمانشاه وجود دارد بازی دسته جمعی گل یا پوچ یا گرفتن فال حافظ است که مردم با اعتقادات خاص خود رهنمودها را چراغ راه مشکلات خود در زندگی قرار می‌دهند و دختران دم بخت با این کار از باز شدن بخت خود در آن سال خبری می‌گرفتند.

غذای مخصوصی که در این شب در برخی مناطق استان کرمانشاه مورد استفاده قرار می‌گرفت «پرتله» بوده که از گندم پخته شده تهیه می‌شد و کرمانشاهیان بر این باور بودند که این غذا گرمی و انرژی ویژه‌ای به آنها می‌بخشد.

در بعضی از مناطق استان همچون ماهیدشت و برخی مناطق لک‌نشین رسمی با عنوان «چل سرو» به معنای چهل سرود وجود داشته که کلمه چهل آن با «چله» همخوانی و خویشاوندی دارد و نوعی فال گرفتن بوده است؛ به این شکل که افراد خانواده و فامیل دور هم جمع می‌شدند و یک نفر نیت می‌کرد و بدون اینکه آن را به کسی بگوید افراد دیگر شروع به خواندن یک بیت شعر می‌کردند.

نفر نخست تا سوم نام الله و محمد و علی را می‌گفتند و افراد بعدی هر کدام بیتی شعر می‌خواندند که چهلمین شعر، فال نیت کننده بود.

مردم استان کرمانشاه همچون سایر مردم تلاش می‌کنند این شب از سال را در کنار بزرگترهای فامیل به بیان خاطرات بپردازند اما به نظر می‌آید افزایش مخارج زندگی و توقعات نامعقول قدری از این دور هم جمع شدن‌ها کاسته باشد.

با وجود اینکه بازارهای شهر با جمعیتی بسیار گواهی بر استقبال و روزشماری مردم برای رسیدن شب یلدا است اما باز هم افزایش قیمت‌ها ممکن است عده‌ای را وادار به گذراندن این شب در خلوت خود کند.

امید است در شب چله فضای مجازی نه تنها ما را از محضر بزرگان بی‌بهره نکند بلکه ابزاری برای ترویج آداب و رسوم و آیین سنتی ایران باشد.