چند روز پیش مراسم اختتامیه جشنواره کتاب کودک و نوجوان برگزار شد که برگزار کننده آن کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. در کنار این جشنواره نهادهای دیگر دولتی مانند وزارت آموزش و پرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز جوایزی را در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هرساله برگزار می‌کنند. در کنار این مجلات وابسته به نهادهای عمومی نیز جوایزی را تأسیس کرده‌اند که برخی از آنها کماکان هر ساله برگزار می‌شود. اگر مروری کوتاه برنام‌های داوران و برگزیدگان این جشنواره‌ها داشته باشیم، می‌بینیم که این همه اگرچه نام‌های متفاوت دارند اما انگار از یک سرچشمه‌اند و یک رنگ و بو دارند. نام‌های داوران تکرار می‌شود و نام‌های برگزیدگان، یا حتی اگر نام‌ها تکرار نشود، نشان‌ها تکراری است و از تنوعی که در ادبیات کودک و نوجوان ایران دیده می‌شود، در این جوایز خبری نیست. این جوایز اغلب برآمده تفکر و نگاهی خاص به کودکان و ادبیات کودکان است، اگرچه گاهی کوشش‌هایی می‌شود که آثاری نوآورانه نیز در این جوایز مورد توجه واقع شود، از آن جایی که این نوآوری‌ها حاصل ذهنیتی تازه نیست و فقط در بازی‌های فرمال خلاصه می‌شود، کاری از پیش نمی‌رود.
در کنار این جوایز شاید بتوانیم بگوییم قدیمی‌ترین جایزه حوزه کتاب کودک ایران، جایزه‌ای است که شورای کتاب کودک سالانه برگزار می‌کند اما این جایزه بیش از این که خصلت جشنواره‌ای داشته باشد و بتوانیم آن را جایزه نام بگذاریم، نتیجه روندی یک ساله در ارزیابی کتاب‌هایی است که قرار است در فهرست کتاب‌های مناسبی که شورا هرساله منتشر می‌کند، قرار گیرد. در واقع شورای کتاب کودک گروه‌‌هایی برای ارزیابی مداوم کتاب دارد که از دل این بررسی‌ها هر ساله کتاب‌هایی نیز برگزیده می‌شوند. طبیعی است که نتایج انتخاب‌های شورا با جوایز دیگر متفاوت است و می‌توان گرایش به تنوع را در آن دید اما حتی شورای کتاب نیز یک سلیقه است. با این حال جایزه خصوصی در ادبیات کودک ایران شکل نمی‌گیرد. دلایل و علل پا نگرفتن جوایز ادبی غیر دولتی در ادبیات کودک و نوجوان ایران مختلف است اما بی‌تردید یکی از آنها حضور پر رنگ دولت در این حوزه است. ناشران بزرگ کودک و نوجوان اغلب دولتی‌اند و بخش زیادی از کتاب‌ها را این ناشران تولید می‌کنند. از سوی دیگر نهادهایی مانند وزارت آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با سرمایه‌گذاری بر روی خرید کتاب‌های کودکان و نوجوانان عملاً به فعالیت‌های ناشران بخش خصوصی نیز جهت می‌دهند. در چنین شرایطی نگاه‌های متفاوت از نگاه رسمی نخستین جایی است که آسیب می‌بیند. جوایز ادبی که به نحوی می‌توانند از انتشار آثار ادبی پشتیبانی کرده و به معرفی آن کمک کنند، با توجه به ویژگی‌هایی که در ادبیات کودک و نوجوان ایران حاکم است، عملاً فاقد چنین کارکردی است.
نظر شما