زمین پوک!

البته این رویداد تا آنجا که رسانه ها گزارش کردند به جز یک مصدوم، خسارت جانی نداشت ولی یک پژو 206 را فروبلعید. بعد از آن حادثه انگشت اتهام به سمت مترو تهران نشانه رفت؛ چه اینکه پیش از آن هم انفجاری بزرگ در پی ترکیدگی خط لوله گاز در خیابان شهران تهران رخ داده بود و میگفتند آن انفجار هم زیر سر مترو است؛ اگرچه مسئولان شهرداری تهران این ادعا را رد کردند. این رویداد اما ممکن است در شیراز هم رخ بدهد؛ در خیابان کریمخان زند (باریک) وقتی از زیرگذر زند بیرون آمده و به سمت دروازه سعدی حرکت می کنید، آشکارا نشست زمین را احساس میکنید؛ نزدیک بودن عملیات اجرایی ایستگاه قطارشهری باعث شده همه، مترو را عامل این پدیده بدانند. با این حال مسئولان شهرداری میگویند این کار، کار ما نیست، قبلا آنجا لوله آب ترکیده است و همین باعث فرونشست زمین شده اما اگر این فرونشست به خاطر مترو باشد، باید برای مجموعه تاریخی زندیه نگران بود.
تَرَک ها و نگرانی ها
ماشین ها، بی خیال پروژه عمرانی بزرگی که پیرامون خیابان زند در دست اجراست میگذرند. اتوبوسهای زرد رنگ جلوی حمام بهارستان توقف کرده مسافرانشان را سوار و پیاده میکنند و به راه میافتند اما در خیابانی که انبوهی از خودروها از روی آن میگذرند، تَرَک هایی پدید آمده است که بسیاری از اهالی آن منطقه را نگران کرده؛ به ویژه اینکه این ترک ها باعث نشست برخی خانهها و مغازههای اطراف هم شده است. یکی از مغازهداران میگوید: «به آن گوشه سمت راست سقف مغازه نگاه کنید، میبینید سقف شکاف برداشته؟ قبلا که این طور نبود. از وقتی مترو اجرا شده این وضع پیش آمده است.»
یکی دیگر از اهالی که نمیخواهد نامش را بنویسیم هم میگوید یک بار شیشه خانهها شکست و شهرداری به سرعت برای نوسازی این شیشه ها اقدام کرد. خانم عطیه رضایی که از ساکنان آن محل است و دارد برای خرید از میان کوچههای باریک بافت قدیم اطراف حمام بهارستان می گذرد هم میگوید: «خانه هایمان ترک برداشته ولی کسی به فکر نیست.»
به داخل خیابان میآییم؛ یکی از مغازه داران که خود را «احمدی» معرفی میکند به شکافهای کف پیاده رو اشاره کرده و ادامه میدهد: «خودتان که این شکاف ها را میبینید.دیگر نیازی به توضیح نیست. از وقتی زیر این خیابان را برای تونل مترو کندند، این اتفاق افتاده است.»
به جز در میان پیاده رو، بسیاری از آسفالتهای کف خیابانها هم ترک برداشته است؛ البته نه ترک های معمولی که در اغلب نقاط شهر به خاطر کیفیت آسفالت یا هر علت دیگری پدید میآید، بلکه ترکهایی که نشان دهنده فرونشست زمین هستند. هم عرض نبودن خیابان در حدفاصل زیرگذر تا محل ساخت ایستگاه مترو با ادامه خیابان هم شاهد روشنی است بر اینکه این خیابان نشست کرده است و بعید نیست اتفاقی که در تهران افتاد، اینجا هم رخ بدهد. با این تفاوت که خیابان زند باریک، یکی از خیابان های پر رفت و آمد شهر است و اغلب خانههای اطراف آن فرسوده و قدیمی هستند به همین خاطر نشست زمین میتواند خسارتهای جانی هم به بار بیاورد.
اما نکته ای که اینجا وجود دارد این است که شکافها و فرونشست زمین وقتی به محل ساخت ایستگاه مترو میرسد، متوقف می شود. ضمن اینکه نمیتوان این دیدگاه مردم را پذیرفت که فرونشستها به خاطر عبور تونل مترو باشد چرا که مدتها از حفر این تونلها میگذرد ولی عمر این ترک ها از عمر عبور تونل خیلی کمتر است. به همین خاطر شهردار شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید، این تَرَک ها نه به خاطر مترو بلکه به خاطر «ترکیدن لوله آب» پدید آمده است. شاید این سخنان بیراه نباشد؛ چه اینکه خط مترو نه تنها از مسیر خیابان زند باریک، بلکه از خیابان ها و بولوارهای مدرس، ولی عصر (عج)، کریمخان زند، قصردشت و معالی آباد میگذرد ولی چنین اتفاقی در دیگر خیابانهای شهر رخ نداده است. علی رضا پاک فطرت ادامه می دهد: «این فرونشست به خاطر ساخت ایستگاه مترو نیست چون ایستگاه مترو از محل فرونشست فاصله دارد. در واقع و متاسفانه لوله اصلی آب این منطقه به خاطر فرسودگی شکسته است و بعد از شکستگی به مدت 48 ساعت آب در آن زیر رها بوده است؛ به عبارت دیگر بعد از 48 ساعت از ترکیدگی لوله با خبر میشوند و در این جریان مدت ها آب رها بوده است.»
آن طور که شهردار میگوید، جنس خاک آن منطقه از جنس خاک رس است و آبدار شدن آن به فرونشست میانجامد.او ادامه می دهد: «به دلیل جنس خاک رس این منطقه ساختمانها، پیاده روها و منزلها ترک برداشتهاند؛ البته شهرداری در این زمینه وارد عمل شده و مرمت کافی انجام داده است و دیگر این اتفاق رخ نمیدهد. در عین حال اطمینان میدهم که برای ساخت ایستگاه مترو همه آیین نامه ها را رعایت کرده ایم.»
اما آیا این سخن شهردار به معنای آن است که دیگر جای نگرانی برای مجموعه زندیه وجود ندارد؟ به ویژه اینکه این مجموعه، مجموعه ای آسیبپذیر به شمار میرود. آخر مدتها پیش یکی از برجهای ارگ کریمخان ترک برداشته و احتمالا تحمل فشار بیشتری ندارد؛ ضمن اینکه ساخت و ساز و بلند مرتبه سازیهایی چون ساخت هتل برج آسمان هم ثبت جهانی این مجموعه را با خطر روبرو کرده است؛ با این حال شهردار شیراز می گوید: «مترو در آن منطقه از عمق خوبی برخوردار است و در اطراف تونل پوشش بتنی گستردهای انجام دادهایم به همین خاطر هیچ ارزش و سر و صدایی ندارد؛ این را نه من، بلکه متخصصان می گویند.»
پس اگر مترو خطر فرونشست زمین ایجاد نمیکند، آیا ممکن است فرسودگی خطوط لوله آب شیراز مشکلات مشابهی پدید بیاورد؟
فرسودگی لوله های آب
برخی کارشناسان از فرسودگی شبکههای آب شهری در کشور و البته شیراز سخن میگویند؛ اما پیش از این هم بارها چنین اتفاقی افتاده که شبکههای آب و گاز روند پروژههای عمرانی را مختل کند. برای نمونه در جریان ساخت زیرگذر ستارخان در حالی که پیمانکار تصور میکرد هیچ شبکهای در آن منطقه وجود ندارد به شبکه های آب برخورد و باعث قطعی آب در آن منطقه شد؛ هرچند مسئولان آبفای شیراز این ادعای مسئولان شهرداری که دستگاه های خدمات رسان از وجود این خطوط لوله خبر نداشته را رد کردند.
این نکته را هم باید به یاد داشت که گفته می شود بسیاری از خطوط لوله آب کشور به طور متوسط فرسوده اند و باید تعویض شوند. چه اینکه ا... بخش نظرپور، مدیرعامل آبفای شیراز در این باره می گوید: «ما حدود 3 هزار و 300 کیلومتر شبکه در شیراز داریم که باید 650 کیلومتر آن تعویض شود؛ البته این به معنای معیوب بودن کل شبکه 650 کیلومتری نیست بلکه به خاطر تراکم سازی در شیراز باید قُطر لوله ها تغییر کند با این حال امسال، یعنی در سال 95 هنوز هیچ اعتبار مالی به ما پرداخت نشده است.» در عین حال شرکت آبفای شیراز به «خبرجنوب» میگوید در چند مدت اخیر «هیچ ترکیدگی لوله آبی که منجر به فرونشست زمین شده باشد، در خیابان زند رخ نداده است.»
در این میان برخی هم بر این باور هستند که چه بسا، ترکیدگی لوله نتیجه عبور خط مترو باشد؛ چه اینکه بسیاری در تماس با اتفاقات آب از ترکیدگی لولههای آب در این منطقه خبر داده اند. دلیل این اتفاقات هرچه که باشد، باید از تکرار اتفاقی که در تهران رخ داد،
جلوگیری کرد. به ویژه اینکه رویداد تهران، یک مصدوم به جا گذاشت ولی اگر چنین اتفاقی در شیراز و در ساعت های شلوغ روز رخ دهد می تواند خسارت جانی بیشتری به بار آورد و آن زمان هم چه بسا که هیچ دستگاهی مانند اتفاقی که در تهران رخ داد، کسی مسئولیت وضع پیش آمده را بر عهده نگیرد.