راهپیمایی و تظاهرات در لبنان چیز غیرعادی نیست . در عروس خاورمیانه غالبا تکلیف سیاسی در خیابان‌ها یک‌سره می‌شود. اما جمعیت چند هزار نفری که ابتدا هفته جاری در خیابان‌های بیروت جمع شدند، مطالبه‌ای بی‌سابقه را مطرح کردند. این‌بار تظاهر کنندگان هیچ‌گونه پرچم یا نشانه تعلق به مذهبی خاص را همراه نداشتند. نه صلیبی در دست کسی بود و نه قرانی.تظاهر کنندگان تنها و تنها شاخه‌های گل رز در دست داشتند و پرچم لبنان را در هوا می‌چرخاندند. دلیل اعتراض هم یک چیز بود: دخالت مذهب در امور سیاسی و اجتماعی لبنان. هرازچندگاهی صدای بخشی از جمعیت بلند می‌شد که فریاد می‌کشیدند: مذهب تو چیست؟ و سپس بخش دیگر پاسخ می‌دادند: به تو ارتباطی ندارد!
با وجود انکه لبنان در خاورمیانه تنها کشوری‌ست که بیشترین میزان تعدد قومیت‌ها را در خود جا داده است و به همین دلیل به مهد دموکراسی و تعامل شهرت دارد ، اما از مراسم تولد تا خاکسپاری افراد تحت شعاع آیین‌های مذهبی قرار می‌گیرند . در لبنان به جای قوانین دولتی ، قوانین مذهبی حرف نخست را می‌زند . بر همین اساس در قانون دولتی منعی برای ازدواج افراد با مذاهب متفاوت وجود ندارد اما بر اساس قوانین نانوشته مذهبی مردان و زنانی که از دو مذهب متفاوت هستند، نمی‌توانند ازدواج کنند. بر همین اساس زوج‌هایی که مایل به این امر هستند برای ازدواج به ترکیه یا قبرس می‌روند . سیستم مدارس مذهبی بر مدارس دولتی ارجحیت دارد . مشاغل نیز کم و بیش هر کدام به مذهب خاصی اختصاص یافته‌اند. هر کسی که بخواهد برای احراز پستی دولتی دورخیز کند باید ابتدا عضو یکی از احزاب مذهبی - سیاسی باشد . در محل کار یا خیابان روزی چند بار از شما پرسیده می‌شود: چه مذهبی داری؟ در لبنان نمی‌توان فارغ از گرایش‌های مذهبی زندگی کرد .
سکولاریسم خالص در قالب جنبشی سیاسی پدیده‌ای جدید و نوپا در خاورمیانه و البته لبنان است. در گذشته جنبش‌های سکولار با قومیت‌ها و ملی‌گراها گره می‌خوردند. در لبنان اما سکولاریسم نه ریشه چندانی در تاریخ دارد و نه شعار و مفهومی روشن را دنبال می‌کند . به نظر می‌رسد که در جریان تظاهرات طرفداران سکولاریسم در خیابان‌های بیروت هم ،تظاهر کنندگان دانشجویان و یا نخبگان دانشگاهی بودند . در میان این افراد هم البته فعالان اجتماعی که خواهان انواع آزادی‌های فردی هستند، دیده می‌شدند .
نقش جدی مذهب و کمرنگ دولت در لبنان در پدیده تاریخی ریشه دارد که لبنانی‌ها اغاز ان را به فرانسوی‌ها نسبت می‌دهند . فرانسوی‌ها در قرن بیستم با سیستم استعمارگری خود نوعی از توازن قومی در قدرت را به لبنان بخشیدند. لبنانی‌ها هم پس از استقلال در سال 1943 ، به همین رویه ادامه دادند . بر این اساس ، تمامی پست‌های دولتی میان 18 فرقه و مذهب رسمی و شناخته شده در لبنان تقسیم می‌شوند . رئیس‌جمهور باید مسیحی باشد، نخست وزیر مسلمان سنی و رئیس پارلمان مسلمان شیعه.
با این‌همه اکثریت لبنانی‌ها اعتقاد دارند که این تقسیم‌های قومی بیش از آنکه منجر به اتحاد و دوستی در میان اقوام متفاوت شود،بذر نفاق می‌کارد . علاوه بر این خارجی‌ها نیز به خوبی بازی با سیستم سیاسی تقسیمی در لبنان را اموخته اند و هرازچندگاهی با حمایت یا مخالفت با گروه و فرقه‌ای خاص لبنان را در معرض ناارامی‌ها داخلی و اختلاف قرار می‌دهند . ناارامی‌ها در لبنان 15 سال طول کشید و در دهه 1990 به پایان رسید نیز از همین‌جا ریشه گرفت. بحث بر سر حزب‌الله لبنان میان ایران و ایالات متحده هم از همین دست است.
پاسخ به این پرسش که آیا لبنان می تواند از جامه کشوری گره خورده به مذهب خارج شود و تبدیل به دولتی سکولار شود ، بر تمامی مسائل سیاسی حاکم بر منطقه تاثیر گذار است . در عراق نیز ایالات متحده نوعی از همین تقسیم پست میان شیعیان ، اهل تسنن و کردها را تجربه می‌کند و البته این استراتژی با شکست روبه‌رو شد . اکنون عراقی‌ها نیز احساس می‌کنند که در حال تجربه روزهایی هستند که لبنان پیش از جنگ 15 ساله داخلی تجربه می‌کرد .
تغییر ساختار سیاسی لبنان در حال حاضر نیاز به از خودگذشتگی رهبران فرقه‌های متفاوت دارد که قدرت را در این کشور در دست دارند . هر گونه تلاش‌های جزئی برای اصلاحات مانند حرکت اخیر وزیر کشور در حذف بند مذهب از پرسش‌نامه‌های استخدامی نمی‌تواند ره به جایی ببرد . در کشوری که نه تنها سیاست بلکه، جامعه و خانواده هم در چارچوب مذهب تعریف می‌شود، خروج از هویت مذهبی یعنی خروج از جامعه مدنی. گروهی از طرفداران سکولاریسم در فیس‌بوک بخشی را به طرفداران رواج سکولاریسم اختصاص داد و در چند روز 3 هزار نفر به عنوان حامی این استراتژی ثبت نام کردند .
در لبنان این روزها سکولارها کمتر احساس انزوا می‌کنند اما هنوز برای رسیدن به اهداف خود مسیر مناسب را شناسایی نکرده‌اند: ایا انها باید سکولاریسم را تبدیل به یکی از فرقه‌های موجود در لبنان کرده و از این طریق وارد سیاست شوند؟ و یا باید کل سیستم فرقه‌ای و قومی و مذهبی را به کلی عوض کنند؟ بسیاری از لبنانی‌ها اذعان دارند که روند در آغوش گرفتن نتیجه حداقل بیست سال به طول خواهد انجامید. البته اگر لبنان تا آن زمان درگیر جنگ داخلی دیگری نشود .
تایم 26 آوریل / ترجمه: سارا معصومی
نظر شما