مهدی خاکی‌فیروز: ایالت راینلند آلمان این روزها شاهد نمایشگاهی عجیب با عنوان «اروپای بدون زندان جوانان» است. مدافعان حقوق بشر شهر کلن، از یک سال پیش با شعار «انسان‌ها به جای دیوارها» فعالیت خود را برای برچیدن زندان‌های مخصوص جوانان آغاز کرده‌اند. برپایی نمایشگاه اروپای بدون زندان جوانان در شهر کلن، یکی از برنامه‌های این گروه است که تا پایان ماه آینده میلادی در این شهر برقرار خواهد بود.
در این نمایشگاه تصاویری از زندان‌های اروپا و اطلاعاتی از محکومیت‌های جوانان در حوزه‌های مختلف اجتماعی به نمایش گذاشته شده است و در حاشیه آن نیز نشست‌هایی برای آشنایی با راه‌های جایگزین برای زندان در مقابل جرایم صورت گرفته توسط جوانان تشکیل می‌شود.
مسئله خشونت جوانان یکی از بحث‌های اصلی در جامعه اروپاست و جنجال‌های زیادی را در عرصه سیاسی این قاره به راه انداخته است. به عنوان نمونه چند ماه پیش، پارلمان آلمان قوانین شدیدی را جهت برخورد با جوانان خاطی به تصویب رساند که این امر اعتراضات فراوانی را در این کشور برانگیخت.
گستردگی روابط اجتماعی جوانان باعث می‌شود بیشترین آسیب‌پذیری را در زندان داشته باشند. بنا به گفته پزشکان زندان‌های فرانسه، در حال حاضر بیش از یک چهارم زندانیان این کشور که بیشتر آنان را جوانان این کشور تشکیل می‌دهند، از مشکلات روحی و روانی رنج می‌برند.
دستاورد زندان‌زدایی در ایران
چند سال پیش که زندان‌های ایران با تراکم جمعیت بیش از حد مواجه شد، 2 راهکار پیش روی مسئولان سازمان زندان‌ها قرار گرفت: افزایش ظرفیت زندان‌ها یا کاهش تعداد زندانیان. قوه قضاییه دومین گزینه را انتخاب کرد. لایحه مجازات‌های جایگزین با چنین هدفی به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.
محمدی، معاون قضایی سازمان زندان‌ها در این خصوص می‌گوید: با اقدامات صورت گرفته از سوی قوه قضائیه، در سال‌های اخیر رشد زندانیان در کشور منفی شده است اما هنوز این وضعیت مطلوب نیست.
او با اشاره به آمار 97/3 درصدی زندانیان در کشور تأکید می‌کند: بیش از 60 درصد از زندانیان جوان کشور دارای مدرک ابتدایی و سیکل هستند، این در حالی است که در مقاطع بالاتر تحصیلی، تعداد جوانان زندانی بسیار ناچیز است. از این رو افزایش سطح سواد جوانان، عامل بازدارنده وقوع بزه در جامعه محسوب می‌شود.
معاون قضایی سازمان زندان‌ها بر نقش تاهل و ازدواج در پیشگیری از وقوع جرم در کشور تاکید کرده و با اشاره به متاهل بودن 35 درصد از زندانیان جوان می‌گوید: عمده‌ترین وظیفه سازمان زندان‌ها براساس رویکردهای جهانی، گرایش به عدالت ترمیمی از طریق اصلاح و تربیت است.
وی بر جلوگیری از وقفه تحصیلی و برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی برای ازدواج و اشتغال جوانان زندانی واجد شرایط تأکید می‌کند. این کار به کاهش بازگشت زندانیان منجر می‌شود.
هشدار جدی مسئولان سازمان زندان‌ها
هر چند تعداد زندانیان در سال‌های اخیر کاهش یافته است ولی یک نگرانی جدید پیش روست: سهم جوانان از جمعیت زندان رو به افزایش است. مدیر کل فرهنگی تربیتی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی در این خصوص می‌گوید: حدود نیمی از ورودی‌ها به زندان در سال‌های اخیر را رده سنی بین 15 تا 29سال که جوان محسوب می‌شوند، تشکیل می‌دهد.
منصور مقاره عابد ضمن بیان این مطلب می‌افزاید: این آمار یک هشدار جدی برای برنامه‌ریزان مسائل جوانان است و با توجه به‌اینکه کشور ما یک کشور جوان محسوب می‌شود، باید نسبت به این مسئله حساس بود. مقاره عابد خاطر نشان می‌کند: حدود 5 تا 7 درصد این ورودی را زنان و دختران و بقیه را مردان تشکیل می‌دهند و در میان جمعیت جوان ورودی به زندان‌ها، بیشترین فراوانی سنی مربوط به سن 27 تا 29 سال است.
مدیر کل فرهنگی تربیتی سازمان زندان‌های کشور می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین سنی زندانیان کشور بین 24 تا 32 سال است و مواد مخدر از مهم‌ترین عوامل وقوع جرم در ایران محسوب می‌شود.
منصور مقاره عابد نیز بر ضرورت کاهش جمعیت جوانان زندانی تأکید می‌کند: استفاده از مجازات‌های جایگزین علاوه بر اینکه جمعیت کانون‌های اصلاح و تربیت را کاهش می‌دهد، امکان بازگشت سعادتمندانه مددجویان به جامعه را نیز فراهم می‌آورد.
1600 راه برای رسیدن به زندان
هم‌اکنون حدود 162 هزار نفر به دلیل ارتکاب جرایم مختلف در زندان‌های کشور به سر می‌برند.
بر اساس قوانین موجود در سیاست کیفری، قانونگذار برای ١٦٠٠ مورد عنوان مجرمانه مجازات حبس تعیین کرده و به طور کلی باید گفت کمتر عنوان مجرمانه‌ای در کشور وجود دارد که حبس برای آن در نظر گرفته نشده باشد.
مدیر کل فرهنگی تربیتی سازمان زندان‌های کشور با بیان اینکه بزهکاری جوانان از مهم‌ترین موضوعات مورد توجه آسیب‌‌شناسان است، می‌گوید: از آنجایی که بزهکاری جوانان یک پدیده اجتماعی و اقتصادی محسوب می‌شود، باید تمامی نهادها و دستگاه‌های ذیربط با ایجاد تعامل برای مقابله با بزهکاری در جامعه تلاش خود را به کار گیرند.
مقاره عابد خاطر نشان می‌کند: کثرت جمعیت کیفری در ایران از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی و تربیتی سازمان زندان‌ها محسوب می‌شود.
آمار‌های نگران‌کننده
22 درصد جمعیت ورودی زندان‌های کشور را جوانان تشکیل می‌دهند به طوری که سالانه 27 تا 33 هزار جوان در گروه سنی 19 تا 25 سال زندانی می‌شوند.
جرایمی همچون نزاع‌های دسته جمعی، فرار از خانه، اعتیاد، خودکشی، خانه‌های فساد و فحشا و پدیده مردان خیابانی، در میان جوانان شیوع بیشتری یافته است.
شاید بتوان نظام آموزشی را عاملی برای مهار این ناهنجاری‌ها به شمار آورد. بیش از 15 درصد زندانیان کشور، سواد خواندن و نوشتن ندارند. 35 درصد نیز فقط تا مقطع ابتدایی تحصیل کرده‌اند. در واقع پای 72 درصد از جمعیت زندانی‌ها، هرگز به دبیرستان باز نشده است.
بررسی وضعیت شغلی زندانی‌ها نیز خیلی نکات را نشان می‌دهد. 30 درصد زندانی‌ها شغل آزاد، 18 درصد کارگر ساده، 7 درصد بیکار، 7 درصد کشاورز و 8 درصد راننده هستند.
از جمعیت 162 هزار نفری زندانیان کشور، بیش از 60 هزار نفر را زنان تشکیل می‌دهند.
بخش مهمی از زندان‌های کشور به تبعه‌های ایران اختصاص دارد. این مسئله سهم نابسامانی‌های اجتماعی در وقوع جرم را نشان می‌دهد. در مقام مقایسه می‌توان به کشوری همچون سوئیس اشاره کرد. شهروندان این کشور به دلیل رفاه مناسب، از رفتارهای مجرمانه فاصله می‌گیرند تا جایی که بیش از 70 درصد زندان‌های سوئیس به اتباع بیگانه اختصاص دارد. زندان تفریح جوانان این کشور به شمار نمی‌آید.
این جوانان آسیب پذیر
گروه های سنی جوان در سال‌های اخیر، در مقابل جرایم اجتماعی، از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند. متوسط وقوع جرایمی همچون تجارت و مصرف مواد مخدر، نزاع و سرقت در سال‌های اخیر به صورت مستمر کاهش یافته‌است.
در شرایطی که هرم جمعیتی در محدوده سنی ۲۰ تا ۳۰ سال شکم داده و سهم این گروه سنی از جمعیت کشور از تناسب لازم برخوردار نیست، برنامه‌ریزی برای کاهش جرایم در این رده سنی با دشواری‌های فراوانی روبه‌روست.این بخش از جمعیت در سال‌هایی نه‌چندان دور، بحران‌هایی همچون کمبود فضای آموزشی، ظرفیت محدود دانشگاه‌ها، ناپایداری اشتغال، تامین فضاهای فرهنگی و ورزشی و مسایلی از این قبیل را به همراه داشت. به نظر می‌رسد بحران جمعیتی دهه ۶۰ در سال‌های اخیر، به روند قانون‌گریزی و آسیب‌های اجتماعی دامن زده است. شاید باید برای کاهش این مشکل باید منتظر گذشت زمان و عبور شکم هرم جمعیتی از دهه سوم عمر آن باشیم.
نظر شما