روز گذشته وزیر امورخارجه دستوری مبنی بر تغییرات در ساختار وزارت خارجه صادر کرد. تغییری که البته مدت‌ها پیش کار‌شناسان از لزوم تحقق آن سخن به میان آورده بودند، محمدجواد ظریف نیز در مجلس اعلام کرده بود که باید (یک صدا) از دستگاه سیاست خارجی خارج شود. هرچند با حضور روحانی در قوه مقننه و ظریف در وزارت خارجه پیچیده‌ترین پرونده بین‌المللی ایران بسته شد، اما پیشرفت در امر دیپلماتیک و سامان‌دادن بخش‌های مختلف سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی نیازمند تغییر در ساختار وزارت امور خارجه است. تغییراتی که البته اما و اگر‌‌هایی دارد اما وزیر امور خارجه قصد دارد این تغییرات را اعمال کند. برای بررسی ابعاد مختلف این دستور وزیر امور خارجه، «آرمان» با نصرت‌الله تاجیک سفیر سابق ایران در اردن به گفت‌و‌گو پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
وزیر
امور خارجه دستوری مبنی بر تغییر در ساختار وزارت خارجه صادرکرده است. این دستور
را تا چه اندازه مفید می‌دانید؟
عدم
تشکیلاتی‌بودن نیرو‌ها درساختار بوروکراتیک هرکشوری باعث می‌شود حجم عظیم نیروی
انسانی کارآیی لازم را نداشته باشد. از دهه۷۰
وزارت امور خارجه با حجم گسترده‌ای از نیروی انسانی روبه‌رو شد. این حجم از
نیروی انسانی ساماندهی نشد. این مورد، نیاز اصلی کشور که داشتن وزارت خارجه‌ای
پویاست را تحت تاثیر قرار داده است. از این رو تغییر در ساختار وزارت خارجه برای
بهبود کیفیت این دستگاه ضروری است.
چه
الزامی به تغییر در وزارت امور خارجه وجود دارد؟
در
دستگاه سیاست خارجی مجموعه نهاد‌های دست‌اندرکار، اعم از مجموعه‌های تصمیم‌ساز و
تصمیم‌گیر وجود دارند. در حالی که وزارت خارجه به‌نوعی دستگاه عامل است. این
دستگاه اگر فاقد توانمندی‌های لازم باشد، نمی‌تواند آنگونه که نیاز کشور است، به ایفای
نقش خود بپردازد. ثقیل بودن، دخیل نبودن در برخی تصمیم‌سازی‌ها و در مواردی بیرون
رفتن کار سیاست خارجی از وزارت خارجه باعث نوعی بی‌انگیزگی در این وزارتخانه می‌شود.
وزیر
امور خارجه تا چه اندازه توانسته زمینه این تغییرات را ایجاد کند که امروز بر
لزوم چابکی وزارت خارجه تاکید دارد؟
در
ابتدای دولت یازدهم وزیر خارجه توانسته برخی زمینه‌ها را به وجود آورد. اما از
آنجایی که دولت یازدهم و وزارت خارجه تمام تمرکز خود را بر توافق هسته‌ای گذاشته
بود، کمتر به اینگونه مسائل پرداخته می‌شد. اگر دکتر ظریف به‌دنبال آن است که از
روش‌های جدید علم مدیریت و علم سازماندهی سازمان‌ها و تشکیل تیم‌های کاری توانمند
استفاده کند تا این تیم بتواند به‌طور همه‌جانبه مشکلات را بررسی و در مورد آنها
تصمیم بگیرد، باید از پخش شدن قدرت و توان سیاست خارجی جلوگیری شود و با روش‌های
مشارکتی مقولات مربوط به سیاست خارجی را ارزیابی و تصمیم‌گیری کرد. مراحل ذکر شده
در تصمیمات وزارت خارجه مهم است.
دکتر
ظریف در گذشته در مجلس اعلام کرد که دستگاه سیاست خارجی باید یک متولی داشته باشد.
اینکه وزارت خارجه از چند ناحیه دستور اجرایی دریافت کند، تا چه اندازه با روند
معمول دیپلماتیک سازگار است؟
ساختار
سیاست و حکومت در ایران متفاوت از سایر کشور‌هاست. البته در تمامی کشور‌ها ساختار
همگون در سیاست خارجی وجود ندارد. این کشور‌ها دارای اصولی هستند و از طریق این
اصول هر سازمانی نقش خود را به‌دقت ایفا می‌کند. زمانی که در مهم‌ترین اقدام وزارت
خارجه که ارسال پیام است، تفاوت وجود داشته باشد به‌طور طبیعی مخاطب، پیام اصلی را
دریافت نخواهدکرد. بعد از پیام‌های متفاوت عمل واحدی هم وجود نخواهد داشت. اگر
این مورد مشخص نشود در مخاطب و طرف سیاست خارجی کشور چندگانگی به وجود می‌آید. یکی
از معایب سیاست خارجی تعدد پیام‌های مختلف است. البته کشورهای تاثیرگذار ارگان‌های
مختلفی را در سیاست خارجی دخالت می‌دهند اما این ارگان‌ها در هماهنگی با هم قرار
دارند و یک دستگاه عامل اجرا خواهد بود. اگر در سیاست خارجی یک دستگاه وجود داشته
باشد امکان تعامل سازنده با جهان خارج و استفاده از پیام‌ها و کم‌هزینه کردن اجرای
سیاست خارجی از دست خواهد رفت. چند صدایی باعث افزایش هزینه سیاست خارجی می‌شود.
در صورت وجود چند صدایی برای هر عمل واحد باید هزینه‌های متفاوت داد. تک‌صدایی
باید در وزارت خارجه حاکم باشد تا آنچه در بخش‌های مختلف کار‌شناسی اعم از نظامی
فرهنگی و سیاسی و اقتصادی بر اساس مصالح ملی بررسی می‌شود طی فرآیندی واحد، وزارت
خارجه مجری آن باشد. سخن وزیر امورخارجه در مورد لزوم خروج یک صدا از این وزارت
خارجه بسیار مهم است.
چند
روز پیش نیکی هیلی همانند کالین پاول در مورد عراق درصدد ایجاد اجماع علیه ایران
بود، اما با پاسخ‌های کوتاه وزیر امور خارجه، او نتوانست به مقصود خود برسد. آیا
چابک‌سازی که قرار است در وزارت خارجه اجرایی شود، نوعی هوشمندسازی این دستگاه در
مقابل توطئه‌هاست؟
باید
امیدوار بود که به‌این سمت حرکت کنیم. زمانی که سیستم بوروکراتیک کشور فرسوده و
ناکارآمد است، نباید
انتظار چندانی داشت. وزارت خارجه نیز مانند تمامی دستگاه‌ها دارای نیروی انسانی
است پس نمی‌توان به‌صورت مطلق تا زمانی‌که نظام اداری‌کشورمان اصلاح نشده، انتظار
داشت یک سازمان بتواند راندمان کاری خود را بالا ببرد. در نتیجه با توجه به‌این
موضوع باید اظهار کرد که نظام اداری کشورمان نیازمند چاپک‌سازی است و در پرتو این
اقدام نظام‌های اداری جزء نیز چابک خواهند شد. درحال حاضر به‌لحاظ داشتن نیروی
انسانی متخصص و متعهد، واجد شرایط لازم هستیم، اما سازماندهی مناسبی نداریم. وزارت
خارجه نیازمند کالبد شکافی و سازماندهی مجدد برای استفاده از توانمندی‌های نیروهای
خود است تا عملا بتواند در مناقشات مختلف در سطح منطقه و حتی خارج از منطقه پویا و
کارآمد رفتار کند
منبع: روزنامه آرمان مورخ 4.10.96 با عنوان اصلاحات برای تک‌صدایی در دیپلماسی است با اضافه نمودن خلاصه.
نظر شما