قرائت گزینی انتقادی از حافظ

خرمشاهی نوشته است : " این تصحیح تازه از دیوان حافظ، نه از سر تفنن و ذوق‌ورزی، بلکه از سر ضرورت و برای پاسخگویی به یک نیاز فرهنگی ـ در حوزه حافظ‌پژوهی ـ انجام گرفته است.
شرح مسأله از این قرار است که در کمتر از یک قرنی که از تصحیح و طبع متون کهن در ایران می‌گذرد، شیوه علمی و انتقادی ایجاب می‌کرده است که اولاً حتی‌المقدور از طبع گراوری ـ عکسی خودداری شود. زیرا خواندن متون کهن، چه از نظر خط و کتابت و چه از نظر رسم‌الخط و آیین نگارش (املا) برای خوانندگان امروز، ولو تحصیل‌کردگان، دشواری‌هایی دارد. ثانیاً برای یافتن نسخه‌های خطی هرچه اصیل‌تر و کهن‌تر (و آرمانی‌تر از همه: نسخه خط مؤلف، یا مکتوب با نظارت او) کمال کوشش به عمل آید و این امر به عنوان یک اصل عقلی ـ تجربی پذیرفته شده است که در شرایط مساوی، علی‌الاغلب، هرچه کتابت نسخه خطی کهن‌تر و به زمان مؤلف نزدیکتر باشد، از اصالت و وثاقت بیشتری برخوردار است. "

استاد ادبیات و حافظ پژوه در ادامه توضیح داده است : " اما این حکم، استثناپذیر است. یعنی ولو به ندرت اتفاق می‌افتد که نسخه‌ای جدیدتر، از نسخه‌های قدیم‌تر، مقبول‌تر و موثق‌تر و در مجموع کم‌اشکال‌تر و پذیرفتنی‌تر است. چنان که فی‌الواقع نسخه خطی دیوان حافظ مکتوب به سال 827ق که به نام مالک و مصحح نخستین آن، شادروان عبدالرحیم خلخالی، به خلخالی معروف است و دو چاپ حروفی و یک چاپ عکسی از آن به عمل آمده است، از بسیاری از نسخه‌های خطی و قدیمتر همین دیوان از جمله نسخه مکتوب به سال 813ق و 805 ق (که آقای رکن‌الدین همایونفرخ آن را، هم به صورت حروفی و هم عکسی به طبع رسانده‌اند) و چندین و چند نسخه کهن و شناخته شده دیگر، روایتاً و درایتاً مضبوط‌تر و منقح‌تر یعنی اصیل‌تر و صحیح‌تر و کم‌غلط‌تر است. "

خرمشاهی که این تصحیح را به همراه هاشم جاوید انجام داده عنوان کرده است : " ما در این قرائت‌گزینی استدلالی و انتقادی، هم به نقل بها داده‌ایم و هم به عقل، هم به روایت و هم به درایت و چنین نبوده است که حرص یا سبق ذهنی برای تغییر دادن بی‌دلیل ضبط‌های نسخه اساس (قزوینی ـ غنی) داشته باشیم. برعکس ده ها مورد هست که در دفاع از صحت و دقت و درستی ضبط قزوینی ـ غنی و رجحان آنها بر یک یا چند یا جمیع نسخ بدیل و مشورتی، استدلال یا داوری کرده‌ایم و با آن که اصالت و اعتبار نسخه قزوینی را مسلم گرفته‌ایم و آن را اساس کار خود قرار داده‌ایم، و باید در مورد عدول‌ها و تفاوت‌ها سخن بگوییم، ولی گاه در تأیید ضبط‌های آن بحث کرده‌ایم. "

متن کامل این مطلب را اینجا بخوانید.