فتوی علیه فتوی

روز دوشنبه ۱۴ خرداد ۹۷ کابل پایتخت افغانستان شاهد اجلاس بزرگی از علمای دینی سراسر افغانستان با عنوان شورای علمای افغانستان بود. در این اجلاس که بیش از ۳۰۰۰ نفر از علمای سنی و شیعه اقوام مختلف افغانستان شرکت داشتند ضمن صدورفتوایی در حرمت عملیات انتحاری، جنگ جاری در افغانستان را جنگی غیر شرعی دانسته و طرفین جنگ، یعنی دولت و طالبان را به صلح و حل مشکلات از طریق مذاکره دعوت کردند.

برگزاری اجلاس شورای علمای افغانستان در محل برگزاری (چادر) لویه جرگه، به طور مستقیم از صدا و سیمای افغانستان پخش شد و بازتاب گسترده‌ای در محافل مختلف از جمله طالبان داشت و سرانجام آن که این اجلاس که طی فتوایی عملیات انتحاری را حرام اعلام کرد با یک علیات انتحاری که هفت کشته و چندین مجروح بجای گذاشت به پایان رسید. داشتن اطلاعات بیشتر در خصوص این اجلاس و مطالب مطروحه در آن، همچنین اطلاع از مواضع طالبان درباره این اجلاس به شناخت ماهیت جنگ جاری در افغانستان کمک زیادی نموده و می‌تواند به این سوال پاسخ دهد که آیا این اجلاس می‌تواند نقطه پایانی برای جنگ جاری در افغانستان باشد؟

متن فتوای اجلاس علما که توسط مولوی غفران‌الله مراد و حچه‌الاسلام خدابخش محسنی به زبان‌های پشتو و دری قرائت گردید متنی است طولانی که با استناد به آیات شریفه قرآن کریم و احادیث نبوی جنگ جاری در افغانستان را ناجائز شمرده و آن را فاقد هرگونه مجور شرعی دانسته و عملیات انتحاری را خودکشی و حرام اعلام می‌نماید.

نکته شایان توجه آن است که متن فتوی با قرائت آیه ۹ سوره مبارکه حجرات که می‌فرماید: « وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا ۖ فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ»^۱ آغاز می‌شود و با دعوت دولت و مخالفین به کنار گذاشتتن جنگ و خون ریزی مخالفین را که در این‌جا مشخصا طالبان هستند به تبعیت از نظر علما و در پیش گرفتن راه مسالمت‌آمیز برای حل اختلافات با دولت دعوت می‌نماید.

هر چند این فتوای عملیات انتحاری را حرام و اعمال تروریستی را خلاف دستورات اسلام معرفی می‌کند ولی به طور مشخص طالبان را گروهی از مسلمانان می‌داند که باید آن‌ها را به صلح دعوت کرد و از اطلاق نام تروریست به آن‌ها و انتصاب اعمال تروریستی به طالبان پرهیز می‌نماید و صرفا به صورت کلی عملیات انتحاری حرام و کشتار و انفجار و عملیات تروریسی را محکوم و غیرشرعی اعلام می‌کند.
از نکات حائر اهمیت دیگر که در سخنرانی‌های اجلاس شورای علمای افغانستان مطرح گردید آن است که از نشست‌ها و اجلاس‌های مختلف صلح افغانستان که در کشورهای مختلف برگزار می‌شود انتقاد می‌شود و ضمن آن که آن‌ها را بی‌نتیجه و غیرمفید اعلام می‌کند، از دولت و طالبان دعوت می‌نماید که در شهر مکه مکرمه با هم مذاکره نموده و در چارچوب احکام دین مبین اسلام و مذهب امام ابوحنیفه با هم مصالحه نمایند.

در پاسخ به فتوای شورای علما اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان به صورت یک‌جانبه اعلام آتش‌بس نمود و از ۲۷ ماه رمضان تا پنجم عید سعید فطر را روزهای آتش بس با طالبان اعلام می‌نماید. اشرف غنی به نیروهای امنیتی و نظامی افغانستان دستور می‌دهد که در جریان آتش‌بس تمام عملیات تهاجمی خویش را در برابر طالبان متوقف نمایند ولی همزمان اعلام می‌نماید که عملیات در مقابل داعش، القاعده، و سایر شبکه‌های تروریستی بین‌المللی ادامه خواهد یافت.

اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان که دستورات فوق را در یک پیام ویدئویی صادر می‌کند با قدردانی از نیروهای امنیتی و نظامی افغانستان درباره فتوای علمای دینی افغانستان اظهار می‌دارد: علمای دینی از سراسر افغانستان روز دوشنبه هفته جاری در کابل گرد آمده و حملات انفجاری و انتحاری را در افغانستان حرام دانستند. دولت جمهوری اسلامی افغانستان بعد از اعلام این فتوای متفق علمای کشور ضمن پشتیبانی از مواد و محتوای این فتوی، با پیشنهاد ضمنی آتش‌یس موافقت می‌نماید.

اما در طرف مقابل دولت باید دید با این فتوای چگونه برخورد می‌شود. واقعیت آن است که جبهه مقابل دولت که مسلحانه در برابر دولت مستقر در افغانستان شورش نموده و در حال جنگ است طیف گسترده‌ای را تشکیل می دهد و منحصر به طالبان نیست و خود طالبان هم یک دست و هماهنگ نبوده و به طیف های مختلفی تقسیم می‌شود.

همچنان که در پیام اشرف غنی ملاحظه می‌شود آتش بس اعلام شده منحصر به طالبان است و اگر بخواهیم مشخصتر طالبان را معرفی کنیم باید طالبان به رهبری مولوی هیبت‌الله آخوندزاده را که جانشین مولوی اختر منصور شده است نام ببریم . مولوی اختر منصور که در ۳۱ اردیبهست ماه سال ۱۳۹۴ در حمله هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی کشته شد بعد از ملاعمر رهبری طیف وسیعی از طالبان را بر عهده داشت و انشعابات مختلف در مجموعه طالبان در حدی نبود که مولوی اختر منصور نتواند به نام طالبان سخن نگوید. پس از کشته شدن مولوی اختر منصور مولوی هیبت‌الله رهبری اکثریت فرماندهان نظامی طالبان و تشکیلات سازمانی طالبان را بر عهده دارد.

پیش از آن که به موضع طالبان به رهبری مولوی هیبت‌الله دربرابر فتوای علمای افغانستان بپردازیم صرفا اسامی گروه‌ها و سازمان‌های مختلف تروریستی و شورشی را که مشمول طرح اتش‌بس رئیس جمهور افغانستان نمی‌شوند ذکر می‌کنم: شبکه القاعده به رهبری ایمن الظواهری، حرکت اسلامی ازبکستان، امارت اسلامی خراسان، تحریک طالبان پاکستان، حزب اسلامی ترکستان، تحریک نفاذ شریعت محمدی، شبکه حقانی، اتحاد جهاد اسلامی، داعش، لشکر جهنگوی، لشکر اسلامی و دیگر گروه‌های کوچک محلی. این گروه‌ها که به لحاظ توانمندی‌های عملیاتی متفاوت‌اند در بخش‌های مختلف افغانستان حضور داشته و قادر به عملیات تروریستی و جنگی هستند. مسلما این طیف گسترده از گروه‌ها و سازمان‌های تروریستی و شورشی مورد خطاب فتوی شورای علمای افغانستان نبوده و این فتوی نمی تواند برای این گروه‌ها حجت شرعی باشد زیرا که درمرجعیت دینی گروه‌های فوق عمدتا از رهبری القاعده یا داعش تبعیت می‌کنند.

طالبان به رهبری مولوی هیبت‌الله که دیدگاه‌های خود را در سایت اینترنتی امارت اسلامی افغانستان منتشر می‌کند در واکنش به نشست علمای افغانستان در کابل در اطلاعیه‌ای که در همین ارتباط به امضای ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی در تاریخ ۱۴ خرداد ۹۷ صادر می‌نماید نشست کابل را اجرای طرح ژنرال نیکلسون فرمانده نظامی قوای اشغال‌گر آمریکا در افغانستان دانسته و هدف آن را فشارهای مذهبی بر طالبان با سوءاستفاده از بعضی عالمان افغانستان می‌داند. در این اطلاعیه طالبان ضمن احترام کلی به جایگاه عالمان دینی در افغانستان جهاد خود علیه اشغال نظامی افغانستان توسط نیروهای آمریکایی و متحدینش را حاصل فتوای علمای دینی دانسته و می‌نویسد: "همچنان که علماء کرام در زمان تهاجم شوروی بر افغانستان برای نجات ملت مسلمان خود و برای از بین بردن نظام کمونیستی قربانی‌های زیادی دادند، جهاد کنونی مردم افغانستان در برابر امریکا نیز به فتوای شرعی صدها تن از علماء کرام آغاز شده است و عالمان و طالبلن دین در این جهاد نقش بارز داشته اند و هنوز هم برای دفاع از ملت مسلمان خود جهاد می‌کنند و برای حاکمیت نظام اسلامی متعهد هستند."

این اطلاعیه ضمن معرفی نشست علمای افغانستان به عنوان یک طرح آمریکایی درادامه می‌نویسد: "امارت اسلامی افغانستان این گونه نشست‌ها را خالصتا پروسه اسلام‌ستیزانه آمریکا می‌داند که پلان، اکمال و عملی شدن آن از سوی آمریکایی‌های اشغال‌گر رهبری می‌شود، آمریکایی‌ها می‌خواهند توسط چنین نشست‌ها اشغال ظالمانه نظامی خود را صبغه دینی ببخشند و جهاد ملت افغانستان در برابر آن ها را مردود ثابت سازد. ما به این ایمان داریم که حق حق است و هیچ‌کسی توان ابطال آن را ندارد، جهاد بر حق ما در زمان حاکمیت گسترده امارت اسلامی به اساس فتوای شرعی صدها تن علماء و همکاری ملت آغاز شد و اینک در آستانه پیروزی قرار دادرد."

طالبان در این اطلاعیه با رد درخواست شورای علمای افغانستان که جنگ کنونی را یک نزاع داخلی بین مسلمانان معرفی می‌کند تا طرفین منازعه را به صلح فراخواند اعلام می‌نماید: "جهاد کنونی جهاد دفاعی بر ضد کفار محارب است‌، جهاد در برابر مسلمان‌های نام نهاد (اسمی) است که در صف آمریکا ایستاده‌اند که از روی نصوص شرعی فرض است.

این اطلاعیه با مزمت رفتار علمای شرکت‌کننده در نشست کابل و مقایسه آن‌ها با بلعم باعورا که به‌خاطر آلوده شدن به مال و شهوت با حضرت موسی که می‌خواست حاکمیت دین را در بیت‌المقدس و شام گسترش دهد برخاست این گونه پایان می‌یابد: "عالمان نام نهادی که در کابل گردهم آمده بودند باید از این حکایت قرانی پند گیرند و برخود رحم کنند، آمریکا بزرگ‌ترین طاغوت این زمان است که در هر نقطه جهان حقوق مسلمانان را عصب کرده است و بر مسلمان ها ظلم می‌کند، رفاقت و همکاری با فرعون این عصر گناه عظیم و انحراف بزرگی است. خداوند تعالی عالمان ما را از این فتنه مصون نگه دارد."

با توجه به آن چه گفته شد به نظر نمی‌رسد که فتوای علمای سراسری افغانستان و فرمان آتش‌بس رئیس‌جمهور اشرف غنی بتواند نقطه پایانی بر جنگ داخلی افغانستان بگذارد زیرا که اولا مبانی فقهی و شرعی مورد استناد طرف‌های درگیر در جنگ متفاوت بوده و هر کدام از طرف‌های درگیر در جنگ، حجت شرعی متفاوتی را برای رفتار خود ملاک می‌دانند. طالبان به عنوان اصلی‌ترین طرف درگیر در جنگ افغانستان اساسا جنگ موجود را جنگ آزادیب‌خش و جنگ علیه اشغال‌گری آمریکا می‌داند و جنگ خود با نیروهای دولتی را به‌خاطر این که آن‌ها با دشمن اشغال‌گر سرزمین اسلامی همکاری می‌کنند مجاز می‌شمارد. در این چارچوب دعوت علمای افغانستان از طالبان برای صلح با دولت بدون توجه به بحث نیروهای اشغال‌گر نمی‌تواند به نتیجه برسد.

-----------------------------------
۱. و اگر دو طایفه از اهل ایمان با هم به قتال و دشمنی برخیزند البته شما مؤمنان بین آن‌ها صلح برقرار دارید و اگر یک قوم بر دیگری ظلم کرد با آن طایفه ظالم قتال کنید تا به فرمان خدا باز آید، پس هر گاه به حکم حق برگشت با حفظ عدالت میان آن‌ها را صلح دهید و همیشه (با هر دوست و دشمنی) عدالت کنید که خدا بسیار اهل عدل و داد را دوست می‌دارد.