سینمای دفاع مقدس در سه برهه/ یادداشت کاربران

به گزارش خبرآنلاین، سید هانی موسوی، از کاربران خبرآنلاین، با ارسال یادداشتی به بررسی سینمای دفاع مقدس در کشورمان پرداخته و معتقد است در این نگاه گذرا به پدیده ای اشاره می‌کند که تا کنون فقط در جغرافیای سرزمینی ایران رخ داده است و نمونه یا مشابهی خارجی ندارد. متن این یادداشت بدین شرح است:

سینمای جنگ
در ابتدا لازم است که بیان شود آنچه که تحت عنوان سینمای دفاع مقدس مطرح می شود امری متفاوت با سینمای جنگ است. زیرا که این سینما در عرصه جنگی متعالی بوجود آمد و رشدکرده اما سینمای جنگ محصول مبارزاتی است که معمولا اهداف مادی عامل بوجود آورنده آن بوده است.
در سینمای جنگ چند عامل برای قوام و پی‌ریزی یک فیلم به کار گرفته می‌شود:
1.نگاه به سینما برای به تصویر کشیدن صحنه هایی هیجان آور واکشن
2. نشان دادن توان و قدرت بالای یک مجموعه نظامی در قالب سینما
3. ضعیف نشان دادن دشمن به منظور تحقیر
4. یا در مواردی زورگو و اشغالگر نشان دادن طرف دیگر برای جلب ترحم و دلسوزی مخاطب
5. پرداختن به تقبیح کشتار مردم و از بین بردن انسانها و زندگی آنها

نمونه آثار سینمایی ژانر جنگ را می‌توان در فیلم هایی چون «راههای افتخار» ساخته استنلی کوبریک، «نجات سرباز رایان» اسپیبرگ، «غلاف تمام فلزی» ویا «جوخه» الیور استون مشاهده کرد.

برای همین است که به طور کلی تصویری سیاه و تاریک از تمامی جنگ ها به نمایش در می آید اما این موضوع با توجه به سینمای دفاع مقدس تغییر کرد و رنگ بوی دیگر ی به خود گرفت.

به همین خاطر است که شهید آوینی بیان می کند: همه جنگ ها بد است مگر جهاد فى سبیل اللّه و لذا چون دفاع مقدس ما مسلخ و مقتل عُشّاق و عرصه حضور دلیران حق پرستى چون همت و خرازى و دیگران که از مقام خلیفة الهى بشر دفاع مى کردند، بوده است سینمای دفاع مقدس ما با سینمای جنگ تفاوت‌های آشکار و بارزی دارد و اگر اینچنین نبود وظیفه سینماگران نیز آن بود که به جای مهاجر و دیده بان و سفر به چزابه، غلاف تمام فلزى بسازند و نظام نیهیلیستى ارتش هاى دنیا را به استهزا بگیرند.

سینمای دفاع مقدس
هر چند سینمای دفاع مقدس ایران در دوره هایی دارای فراز و فرودهایی بوده اما تاکنون آثار بسیاری چه از منظر کمی و چه کیفی تولید شده است.
شاید اولین تلاشهای سینمای دفاع مقدس را در قالب آثار مستندی بتوان یافت که در آن دوران به صورت پراکنده توسط افراد مختلف تهیه می شد اما سالهای آغازین دهه 60 را بایذ آغاز سینمای دفاع مقدس نامید با آثاری همچون:
«عقاب ها» ساموئل خاچیکیان - که تا سالهای سال عنوان پرمخاطب ترین فیلم سینمای ایران را به دوش می کشید- یا «دیار عاشقان» به کارگردانی حسن کاربخش -این فیلم اولین حضور پرویز پرستویی در سینما است-، کانی مانگا ساخته زنده یاد سیف الله داد که به جریان مبارزه نابرابر دو تکاور با گروه اشرار ضد انقلاب می پردازد، «عبور از میدان مین» ساخته جواد طاهری نیز از دیگر آثار ساخته شده در این دوره است.

باید توجه داشت که به خاطر وضعیت جنگ و سختی های آن دوره این فیلم ها در نهایت سختی به مرحله تولید می رسیدند و به نمایش در می آمدند. از دیگر نکات فیلم سازی این دوره پرداختن به اصل موضوع جنگ و تقابل ظاهری نیروهای دو طرف بوده است که با توجه به آن بازه ی زمانی امری معقول ومنطقی محسوب می شود.

اما دومین برهه حساس سینمای دفاع مقدس با پذیرش قطع نامه 598 آغاز می شود شاید یکی از مهمترین اقشار جامعه که با پذیرش قطع نامه دچار بهت و حیرت شدند را بتوان کارگردانان و سینما گران دفاع مقدس نامید.

پذیرش قطع نامه و پایان جنگ این فرصت را بوجود آورد که سالهای بعد به زوایای پنهانی از دفاع مقدس پرداخته شود که در دوره جنگ مغفول مانده بود. البته در این بین مضامین و موضوعات جدیدی همچون رزمندگان از جبهه برگشته، جاسوسان جنگ، خانواده های شهدا، اسرا و مشکلات آنان وبسیاری موضوعاتی از این دست متولد شدند که در بضی آثار به آنان پرداخته شد.

این دوره که در بازه ی زمانی سالهای 70 تا 80 قرار می گیرد مقارن است با تحولات اجتماعی عظیمی که در بدنه جامعه در حال رخ دادن است. در سویی دیگر نیز این دوره مصادف است با آغاز به کار نسل دیگر از سینما گران که دست به تولید فیلم هایی سطحی و عوام پسند می زنند و در راستای کم رنگ کردن ارزشهای اصیل انقلاب تلاش می کنند.

بی تردید «آژانس شیشه ای» ابراهیم حاتمی کیا را باید نقطه ی طلایی این دوره به حساب آورد. هر چند بسیاری تلاش کردند اهمیت و تاثیرگذاری فیلم را زیر سایه شباهت آن به فیلم «بعد از ظهر سگی» سیدنی لومت، زیر سوال برند، ولی شاخصه های ذاتی «آژانس شیشه ای» خیلی زود این موضوع را برطرف کرد و آن را به عنوان اثری شاخص و مستقل در تاریخ سینمای دفاع مقدس جاودانه کرد.
و به درستی لقب سینمای معترض توسط منتقدین برای این دست از آثار به کار گرفته شد. 

اما برهه جدید
شاید یکی از مشکلات عمده سینمای دفاع مقدس جدا کردن دفاع مقدس از بطن و بستر زندگی مردم بود. به گونه ای که همیشه وجهی آرمانی و غیر قابل دسترس به تصویر کشیده می شد هر چند که این موضوع قابل تعمیم برای تمامی آثار تولید شده نمی باشد ولی باید پذیرفت که همین مساله باعث دوری گزینی مردم از فضای شهادت و جبهه شد.

البته سینماگرانی هستند که همیشه درصدد این هستن که این خلا را پر کرده و جریان دفاع مقدس را به نوعی با تمامی اقشار جامعه گره بزنند. نقطه آغازین این حرکت را باید «لیلی با من است» کمال تبریزی دانست. این فیلم اولین تلاش برای ورود ادبیات طنز به عرصه سینمای دفاع مقدس بود،کاری که در آن سال(1373)مخالفین فراوانی داشت. این فیلم با تکیه بر بازی فوق العاده پرویز پرستویی در نقش یک فیلم بردار ترسو در موقعیت جنگی لحظه ای کمدی را خلق کرد که باعث شد فضای جدی و خشک ایجاد شده در اطراف سینمای دفاع نقدس بشکند.

شاید بتوان ادعا کرد که «اخراجی ها»ی مسعود ده نمکی نیز در همین جریان جای می گیرد. اخراجی ها پدیده ای است که تصمیم دارد فضایی متفاوت و جدید از دفاع مقدس را به تصویر بکشد و آن روح دست نایافتنی بودن شهدا را تغییر دهد. شاید ده نمکی بر آن بوده تا با ساخت این فیلم علاوه بر نگاه به گذشته نیم نگاه انتقاد آمیزی هم به جریانات فعلی و حتی آینده انقلاب داشته باشد.

البته باز باید توجه داشت که نمی بایست برای جذب مخاطب ارزش ها و آرمانهای اصیل دستخوش تغییر و تمسخر قرار گیرند ولی باید این مساله نیز به درستی تبیین شود که دفاع مقدس ما حماسه ای بود که تمامی اقشار و اقوام ایرانی در بوقوع پیوستن آن نقش داشته اند.