تا همین چند سال پیش وقتی اول مهر می‌رسید، لباس‌های گرم کم‌کم از صندوقچه‌ها بیرون می‌آمدند. بساط کولرها تقریبا همان روزها جمع می‌شد. قدیمی‌تر ها به فکر علم کردن کرسی و بخاری بودند و نسل بعد به دنبال تعمیر و تجهیز و سرانجام روشن کردن دستگاه‌های گرمایشی. با باز شدن مدرسه‌ها سرما نیز آهسته‌آهسته از راه می‌رسید و برف در میانه و اواخر پاییز دلیلی می‌شد تا وزارت آموزش و پرورش مدارس را تعطیل کند. اما هر چه می‌آید سال نو گویی دریغ از پارسال؛ پاییز هر سال مفهوم خود را بیش از پیش دست می‌دهد. یکی دو دهه قبل چه کسی تصور می‌کرد تا اوایل آبان‌ماه کولرها همچنان روشن باشند؟ اما این واقعیت به وقوع پیوسته است. آب و هوا به طور محسوسی تغییر کرده و عده‌ای آن را بخشی از روند طبیعی زمین می‌پندارند و گروهی نیز معتقدند تغییرات اقلیمی بلایی است که بشر به دست خود آن را پدید آورده است.
اگر تهرانی‌ها مجبورند در دومین ماه پاییز کولر‌های خود را همچنان روشن نگه دارند، تغییرات اقلیمی کشورهایی را از روی نقشه زمین محو خواهد کرد که مالدیو یکی از آنهاست. بررسی‌ها نشان می‌دهد سطح آب اقیانوس‌ها در قرن گذشته 10 تا 20 سانتی‌متر افزایش داشته و پیش‌بینی می‌شود با افزایش میانگین دمای کره زمین، سطح آب اقیانوس‌ها تا 90 سال دیگر دست کم نیم متر بیشتر شود. دلیل افزایش آب اقیانوس‌ها در واقع ذوب شدن یخ‌های قطب است. ضخامت یخ‌های قطبی بین یک تا 2 متر در محدوده دریاهای یخی قطب شمال نازکتر شده است. در مقایسه با سال 1960 میلادی، یخ‌های قطبی 40 درصد از ضخامت خود را از دست داده‌اند. این کاهش ضخامت یخ‌های قطبی با سرعت 10 سانتی‌متر در سال تداوم دارد و پیش‌بینی مدل‌های مختلف نشان می‌دهد که این یخ‌ها تا سال 2100 میلادی به کلی از بین می‌روند.
گرفتاری‌های بی‌جغرافیا
برخی گمان می‌کنند از بین رفتن کوه‌های یخ، افزایش سطح آب اقیانوس‌ها و غرق شدن شماری از کشورها پدیده‌هایی است که اساسا به مناطق خشک و نیمه خشکی نظیر ایران مربوط نمی‌شود. اما تغییرات اقلیمی گریبان این کشورها را با خشکسالی و افزایش دما گرفته است. کمبود آب شیرین و کشاورزی و به دنبال آن برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و افت سطح آب‌های زیرزمینی، تا امروز مشکلات بسیاری را برای ساکنان نقاط مختلف کره زمین به وجود آورده است و ایران نیز در این مشکلات سهیم و شریک است.
دکتر ایمان بابائیان، سرپرست گروه پژوهشی تغییر اقلیم پژوهشکده اقلیم شناسی در گفت‌وگویی به افزایش استفاده از منابع آب زیرزمینی و کاهش ظرفیت نگهداری آب در خاک اشاره کرده و افزوده است: «با کاهش ظرفیت نگهداری آب در خاک، بارش باران به جای تغذیه منابع آب‌های زیرزمینی، موجب شستشوی خاک‌های زراعی مرغوب از طریق زهکش‌های طبیعی می‌شود. کاهش بارش در مناطق پرباران محسوس‌تر از مناطق کم باران است، زیرا ساکنان مناطق کم باران در طول سالیان از طریق حفر قنوات خود را با کم آبی تطبیق داده‌اند، اما مناطق پر باران فاقد قنات هستند.»
او می‌گوید: «کاهش بارش بر اثر تغییرات اقلیمی، وقوع طوفان‌های گرد و خاک و شن‌های روان، افزایش یافته و دامنه آنها حتی در مناطق شهری گسترش می‌یابد و موجب آلودگی هوا و کاهش دید در مناطق شهری می‌شود. مناطق مستعد طوفان‌های شن و گرد و خاک، کشورهای عربستان، عراق و مناطق کویری کشورمان هستند.»
بارش‌های سنگین و سیل‌های خانمان‌برانداز پیامد‌های دیگر تغییرات اقلیمی هستند؛ نگاهی گذرا به سیل پاکستان گوشه‌ای از فاجعه‌ای را نشان می‌دهد که ممکن است هر یک از مناطق ایران با آن مواجه شود.
اثر بر بچه‌ها و بهداشت روانی
اثرات تغییرات اقلیمی فقط خشکسالی و گرم شدن کره زمین و بالا آمدن آب دریاها نیست. بیماری‌های روحی و روانی نیز چندان که محققان گزارش کرده‌اند در اثر تغییر آب و هوا افزایش می‌یابد. این گروه از دانشمندان عقیده دارند افرادی که از قبل به بیماری‌های روانی همچون شیزوفرنی و سایر مشکلات حاد روانی مبتلا بوده‌اند، بیشتر از همه از اثرات رخدادهای جهان شمول آب و هوایی آسیب می‌بینند.
لیزا پیج، روانپزشک کالج کینگ لندن و سرپرست یک گروهی تحقیقاتی است که ارتباط تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر روی احساسات و عواطف را بررسی می‌کند. او در گفت‌وگو با نشریه معتبر دیسکاوری گفته است هنگام وقوع رخدادهای بزرگ طبیعی نظیر سیل و زلزله و توفان، مبتلایان به بیماری‌های روانی در کنار آمدن با وضعیت به وجود آمده، شرایط بغرنج و به مراتب دشوارتری در مقایسه با بقیه افراد جمعیت مصیبت‌دیده دارند.
اعضای این گروه تحقیقاتی پیش‌بینی کرده‌اند با افزایش بحران‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و انتشار اخبار آنها روند تهدید بهداشت روانی نیز رو به رشد خواهد بود. به گزارش جام‌جم آنلاین به نقل از دیسکاوری، جیووانی لئوناردی، متخصص امراض مسری در دانشکده بهداشت و پزشکی مناطق حاره در لندن می‌گوید: «اکنون زمان آن فرا‌رسیده تا در خصوص شرایط برون‌رفت از وضعیت افسرده‌کننده و اندوهبار ناشی از رخداد بلایای طبیعی و فعالیت‌های امدادرسانی روانپزشکی به مصیبت‌زدگان و همچنین پیش‌بینی لازم برای شرایط مشابه احتمالی در آینده کاری جدی انجام دهیم؛ و این کار جدا از بسیج جهانی برای ضرورت تشخیص روش‌های فعلی زندگی در کنش متقابل با محیط زیست و همچنین رویکردهای ایمنی و اجتناب از عواقب حوادث و بلایای طبیعی به شمار می‌رود.»
ممکن است بسیاری انتشار دی‌اکسید کربن و به دنبال آن گرم کره زمین در ایران را -که نخستین تولید‌کننده دی‌اکسید کربن خاورمیانه، مقام چهارم آسیا و مقام دهم جهان است- جدی نگیرند. اما چهار مرکز معتبر و بزرگ درمانی در لندن در واکنش به روند گرم شدن زمین به کمپین معروف ده-ده پیوستند؛ اعضای این کمپین متعهد می‌شوند تا به گزارش اسپیکت، جین کولینز، رییس یکی از این چهار بیمارستان می‌گوید: «معتقدم که تغییرات اقلیمی بر روی کودکان به ویژه کودکان سرزمین‌های فقیر اثرات نامطلوبی دارد. اگر سال‌ها پیش این اقدام را شروع کرده بودیم شاید شمار کودکانی که از تغییرات اقلیمی دچار مشکل شده‌اند به حد امروز نبود.»
بر اساس این گزارش پیتر کارتر رییس بیمارستانی و دیگر عضو این کمپین معتقد است: «افزایش دمای کره زمین باعث بروز توفان و سیل می‌شود که جان و سلامتی مردم را تهدید می‌کند. تشکیلات و سازمان‌هایی نظیر ما باید در این راه اقدامی کنند. کاهش ده درصدی تولید کربن و مواد زائد جامد واکنشی عملی است نسبت به مقابله با تغییرات اقلیمی.»
کار کارآمریکاست؟
تغییرات اقلیمی کار آمریکاست؟ پاسخ بعضی‌ها مثبت و پاسخ شماری نیز منفی است. این پرسش از زمانی به وجود آمد که رسانه‌های مختلف اخباری درباره هارپ منتشر کردند. هارپ در واقع یک پروژه تحقیقاتی است که در آمریکا پایه‌گذاری شد برای بررسی در لایه یونسفر (Ionosphere) بالاترین لایه جو و نیز معادن زیرزمینی. عده‌ای می‌گویند این پروژه بر پایه تکنولوژی جنگ ستارگان و برای دستیابی به سلاحی جدید کار خود را آغاز کرده است.
لایه یونسفر تشعشات خطرناک ماورای بنفش و اشعه ایکس خورشید را جذب کرده و مانند سقفی از ورود آنها به زمین جلوگیری می‌کند. همچنین به دلیل محیط الکتریکی موجود در یونسفر از این لایه برای انعکاس امواج رادیوئی به اطراف زمین استفاده می‌شود. اگر این لایه به هر دلیلی دچار اختلال شود تاثیرا ت بسیار زیادی بر روی زمین گذاشته و زیستن را مختل می‌کند که گرم شدن کره خاکی یکی از آنهاست.
اما هارپ چه ربطی به یونسفر دارد؟ سیستم هارپ (HAARP) طوری طراحی شده که بر روی این لایه تاثیر مستقیم داشته باشد. از نمونه‌های این تاثیرات، قرمز و گداخته شدن و یا ذره بینی کردن لایه یونسفر را میتوان نام برد. این سیستم در حال حاضر از یک مجموعه آنتن‌های مخصوص (١٨٠ برج آنتن آلومنیومی) تشکیل و برروی زمینی وسیعی به مساحت 13 هکتار در آلاسکا نصب شده است. امواج آنتن‌ها پس از اصابت به یونسفر و بازگشت به زمین می‌توانند هم به عمق دریا و هم به اعماق زمین بروند. عملکرد این سیستم مانند رادیو ترموگرافی (Radio Thermography) است که امروزه زمین‌شناس‌ها برای اکتشافات مخازن مختلف شامل گاز و نفت از آن استفاده می‌کنند. وقتی یک موج کوتاه رادیو ترموگرافی به داخل زمین فرستاده می‌شود به لایه‌های مختلف برخورد کرده و آن لایه‌ها را به لرزه در می‌آورد و از این لرزش، صدایی با فرکانسی مخصوص تولید و به سطح زمین باز میگرداند و زمین‌شناس‌ها از صدای بازگشتی قادرند مخازن زیرزمین را شناسایی کنند. رادیو ترموگرافی سیستمی است که با قدرتی به کوچکی ٣٠ وات لایه‌های زیرزمینی را به لرزه درمی‌آورد، در حالی که هارپ سیستم فوق‌العاده پیشرفته‌تری است که همان لایه‌های زمین را می تواند با استفاده از قدرتی برابر با یک تا ده میلیارد وات بلرزاند. از این رو عده‌ای معتقدند زلزله ویرانگر هائیتی که 12 ژانویه سال جاری میلادی اتفاق افتاد، بر اثر فعالیت هارپ بوده است. هر چند چنین اظهار نظرهایی مخالفت‌هایی نیز به دنبال داشته است. فردانیوز می‌نویسد: «سایت‌های خبری متعددی موضوع هارپ را پوشش دادند و کوشیدند این موضوع را به نشانه بارزی از قدرت آمریکا تبدیل کنند، گرچه گفته می‌شود خود آمریکاییان منتشرکننده این خبرجعلی هستند.»
ناصر حافظی مقدس، زمین‌شناس، مهندس زلزله‌شناسی و استاد دانشگاه در مصاحبه‌ای درباره هارپ می‌گوید: «پروژه مطالعاتی هارپ درخصوص مطالعه اصول فیزیکی کنترل کننده یونسفر است که علاوه بر آمریکا چند کشور دیگر نیز در آن مشارکت دارند. هدف اصلی این پروژه بهبود ارتباطات رادیویی بوده است اگرچه ارتش آمریکا در این پروژه بدنبال کنترل و نظارت بر ارتباطات رادیویی است. او می‌افزاید: «مطرح شده که آمریکا در ادامه پروژه جنگ ستارگان بدنبال نوعی سلاح الکترومغناطیسی جدید است که با فشرده‌سازی بخشی از یونسفر و انعکاس آن امواج الکترومغناطیسی با فرکانس بالا که قدرت حرارتی زیاد دارند را به مناطق مورد نظر در سطح کره زمین وارد کند. این مطلب فرضیه‌هایی است که مشخص نیست قابلیت اجرایی داشته باشد.»
از سوی دیگر بسیاری گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیمی را مرتبط با فعالیت هارپ و دستکاری لایه یونسفر می‌دانند و مقالات و گزارش‌های متعددی نیز در این باره نوشته‌اند. این نظریه نیز مانند زلزله هائیتی البته مخالفانی دارد.
دانشمند نادم
گرم شدن کره زمین هر دلیلی که داشته باشد، چه طبیعی باشد و چه ساخته دست بشر، یک واقعیت است؛ واقعیتی که به اختلال در زندگی روی کره مسکون مربوط است. بنابراین باید راه حلی برای کاهش اثرات زیانبار آن جست. بیورن لومبرگ (Bjorn Lomborg) دانشمند شناخته‌شده‌ای است که پیشتر نظری جز این داشت و اکنون تغییر عقیده داده است.
نویسنده کتاب محیط‌زیستی شکاک (Skeptical Environmentalist) و یکی از 50 شخصیت تاثیرگذار حفاظت زمین در سال 2008 به انتخاب روزنامه گاردین، می‌گوید: «زمین به سوی گرم شدن بی‌سابقه‌ای حرکت می‌کند که باید برای جلوگیری از آن اقدامی کرد.» او که پیشتر منتقد پروپا قرص گرم شدن زمین بود، مدتی است که نظر خود را بر پایه شواهد و مستندات علمی تغییر داده است. این دانشمند دانمارکی که پیمان کیوتو (پیمان کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای) را نقد و با آن مخالفت می‌کرد امروزه نظری متفاوت ابراز می‌کند: «بله، گرم شدن زمین یک واقعیت است و دخالت انسان در بروز این پدیده نیز واقعیتی دیگر.»
گرم شدن زمین و تغییرات اقلیمی اگر برای سایر کشورها تهدیدی جدی است دست کم در ایران به طور ملموس میتوان آن را تجربه کرد. ده یا پانزده سال پیش چه کسی باور می‌کرد که نیمه پاییز از راه برسد و بساط کولرها در پایتخت و مناطق چهارفصل ایران جمع نشود؟
نظر شما