حریم هوایی روسیه در اختیار آمریکا قرار گرفت

سارا معصومی:

بیست و چهار ساعت تا حضور باراک اوباما رئیس‌جمهوری ایالات متحده در روسیه زمان باقی ا‌ست. بیست و چهار ساعت تا روزی که باراک در جامه نخستین رئیس‌جمهوری سیه‌چرده ایالات متحده به کشوری سفر کند که هشت سال تمام در دوران حضور جورج بوش جمهوری‌خواه در قدرت، بنا را بر مخالفت با واشنگتن گذاشته بود. دامنه این مخالفت‌ها هم هیچ‌ حد و مرزی نداشت. ایالات‌متحده از متحدان اصلی گرجستان در منطقه بود و روسیه به راحتی برخلاف قوانین رایج در ناتو به کشوری عضو همین سازمان حمله کرد. بهانه هم بخشیدن استقلال به ساکنان آبخازیا و اوستیا جنوبی بود.

ایالات متحده تحت حاکمیت جورج بوش تمام توان خود را به کار گرفت تا سامانه دفاع موشکی خود در دو کشور چک و لهستان را برپا کند. مخالفت‌های روسیه اما بدان‌جا رسیدکه مسکو هم به نشانه اعتراض موشک‌های خود را به سمت قاره سبز نشانه رفت. در اوکراین دولت حامی غرب یکه‌تازی می‌کند اما روسیه با مخالفت‌های خود با دولت مرکزی در این کشور کاسه صبر غربی‌ها را لبریز کرد. در پرونده هسته‌ای ایران ایالات متحده موفق به جلب نظر کشورهای اروپایی شد اما روسیه همچنان کنار ایران ایستاده است. در همین هشت سال بود که روسیه بار دیگر با کشورهای آمریکا لاتین ارتباط برقرار کرد درست در کوبا و ونزوئلا که به نوعی حیاط خلوت سنتی ایالات‌متحده محسوب می‌شوند، فعالیت‌های نظامی روسیه بیداد می‌کند. اوج مخالفت‌ها اما در حمله سال 2001 ایالات متحده و همراهانش به افغانستان به تصویر کشیده شد. پس از حادثه یازدهم سپتامبر نخستین مقامی که در تماس تلفنی با رئیس‌جمهوری ایالات متحده با او در این مصیبت همدردی کرد، ولادیمیر پوتین روسی بود. آن زمان پوتین بر مسند نخست‌وزیری کشورش تکیه زده‌بود. چند ماه بعد اما زمانی که ایالات متحده خود را مهیا کرد تا از القاعده و طالبان در افغانستان انتقام بگیرد، روس‌ها در صف نخست مخالفان با این جنگ ایستادند. مخالفتی که حالا پس از گذشت قریب به هفت سال از آغاز جنگ چندان هم پربیراه به نظر نمی‌رسد.

مخالفت روسیه با جنگ افغانستان تنها در چند واژه خلاصه نشد. روس‌ها مجوز استفاده از حریم هوایی خود را به ایالات متحده ندادند. در سخت‌ترین روزهای جنگ در افغانستان و بیرون راندن طالبان از شهرهای اصلی هم روسیه از موضع خود کوتاه نیامد. از یک سال پیش تاکنون اما آب و هوای سیاسی حاکم بر کرملین تغییر کرده‌است. مردان دنیای سیاست روسیه جایشان را با هم عوض کرده‌اند. دمیتری مدودف بر مسند نخست‌وزیر تکیه زده است. مسندی که رسماً همه کاره کرملین محسوب می‌شود. ولادیمیر پوتین که همگان روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق را با نام او می‌شناسند حالا به ظاهر مرد شماره دو کشورش است در مسند رئیس‌جمهور. استراتژی‌های مدودف با پوتین بسیار متفاوت است. شاید به همین دلیل باشد که دقیقاً یک روز مانده به سفر باراک اوباما به روسیه این کشور سرانجام پس از هفت سال کشمکش سیاسی حریم هوایی خود را برای انتقال تجهیزات نظامی در اختیار ایالات متحده و همراهانش در ناتو قرار می‌دهد.

این موافقت شاید برای روس‌ها تنها صدور مجوزی ساده باشد اما برای ارتش ایالات متحده که هشت سال است در گرداب افغانستان دست و پا می‌زند، فرصت به دست آمده یعنی نزدیک شدن به پیروزی استراتژیک در یکی از پردردسرترین میراث‌های بوش برای باراک.

پس از سالها تنش در روابط روسیه و ایالات متحده صدور این مجوز به نوعی سیگنال مثبت روس‌ها به رقبای آمریکایی را نشان می‌دهد. آمریکایی‌ها از ناامنی به راه افتاده در پاکستان به ستوه آمده‌اند. هر بار کاروان‌های حامل تجهیزات نظامی برای سربازان آمریکایی یا ناتو مسیر شمال پاکستان را برای عبور از مرز پیش می‌گیرند، حمله ناگهانی شبه‌نظامیان منتسب به طالبان یا القاعده جان سربازان را می‌گیرد و البته تجهیزات را هم به دست تروریست‌هایی می‌سپارد که قرار است یازده سپتامبر دیگری را در اروپا یا آمریکا رقم بزنند. حالا با صدور مجوز روسیه برای استفاده از حریم هوایی این کشور، ایالات متحده می‌تواند در مسیر جدید سرمایه‌گذاری کند.

روسیه و ایالات متحده هنوز در خصوص مسائل متفاوتی مانند گرجستان و توافقنامه‌های تجاری با هم به تفاهم نرسیده‌اند. به مجموع این اختلاف‌ها باید تلاش ایالات متحده برای کاهش ذخیره تسلیحاتی هسته‌ای روسیه را هم اضافه کرد.

مدودف با مصدور مجوز برای استفاده از حریم هوایی این کشور در حقیقت نشان داد که تنها سخن گفتن از بازسازی روابط و ازسرگیری آن کافی نیست. یکی از دو طرف باید جرأت پیدا می‌کرد و تمایل برای بازسازی روابط را عملاً به تصویر می‌کشید. روسیه با این اقدام نشان داد که سیاستمداران روس بر خلاف آمریکایی‌ها اهل عمل هستند و نه حرف زدن صرف.

در دنیای سیاست پیش‌بینی روزهای خوب بخصوص در شرایطی که قرار است دولتی جای خود را به رقیب بدهد و یا تغییری در بیان استراتژی‌ها به گوش برسد، کار چندان سختی نیست. در رابطه واشنگتن - مسکو اما چنین استراتژی حاکم نیست. با وجود وداع جورج بوش از کاخ سفید و تمایل هر دو طرف برای عادی‌سازی روابط اما هنوز عملاً هیچ حادثه خاصی رخ نداده است. باراک اوباما بسیار کمتر از جورج بوش بر تأسیس سامانه دفاع موشکی در دو کشور چک و لهستان تأکید دارد. رئیس‌جمهور دموکرات ایالات متحده چندان به بحث الحاق اوکراین و گرجستان به ناتو فکر نمی‌کند. در روسیه هم فضای حاکم بخصوص در برابر گرجستان چندان تغییر نکرده است. یک سال از حمله روس‌ها به آبخازیا و اوستیا جنوبی می‌گذرد و این در حالی‌است که روسیه هنوز از آغاز این جنگ پشیمان نیست.

در ایالات‌متحده همگان به دنبال پیش‌بینی برآیند این سفر هستند. تحلیلگران مسائل روسیه بر این باورند که اگر روسیه مشت‌های از هم باز شده اوباما را نپذیرد، واشنگتن برای کنار آمدن با این کشور به سایر راهکارها خواهد اندیشید. در روسیه بسیاری از تحلیلگران دولت جدید ایالات‌متحده را دولت حرف و حرف و حرف می‌دانند. میان واشنگتن و مسکو دیواری از بی‌اعتمادی وجود دارد. امیدواری‌ها بسیار ناچیز است و ناامیدی‌ها فراوان.

فضای حاکم بر کاخ سفید اما چندان به نفع روسیه نیست. مشاوران اوباما بر این باورند که رئیس‌جمهور نباید برای به دست آوردن حمایت روسیه به هر ذلتی تن دهد. شاید تحت همین فشارها بود که باراک اوباما ولادیمیر پوتین را مردی خواند که یک پایش در خاطرات اختلاف‌های گذشته واشنگتن با مسکو مانده است.

پس از حضور باراک اوباما در روسیه، معاون اول او جوزف بایدن به گرجستان و اوکراین می‌رود تا به رهبران آنها اثبات کند که واشنگتن پشت آنها را خالی نکرده است. مشاور ارشد رئیس‌جمهور در امور روسیه در این خصوص می‌گوید: ما حاضر نیستیم اراده خود برای تأسیس سامانه دفاع موشکی و گسترش ناتو را با هیچ چیز معاوضه کنیم.

تلاش ایالات متحده برای نزدیکی به روسیه شک کشورهای متحد واشنگتن را برانگیخته است. مقام‌های گرجستان که هفته گذشته در واشنگتن با همتاهای آمریکایی خود دیدار کردند نسبت به نزدیکی بیش از اندازه ایالات متحده و روسیه ابراز نگرانی کردند. روسیه هنوز 15 هزار نیرو در آبخازیا و اوستیا جنوبی دارد، این در حالی‌است که ظاهراً آتش‌بس میان دو طرف برقرار شده‌است.

بر اساس توافقنامه میان روسیه و ایالات متحده در روز حداکثر ده فروند هواپیما حامل تجهیزات نظامی و سربازان آمریکایی می‌توانند از حریم هوایی روسیه استفاده کند.

روسیه شاید سطح روابط خود با ایالات متحده را با این توافقنامه به بالاترین حد خود نرساند اما دو کشور اندکی از صفر فاصله گرفته‌اند.