مینا علی‌اسلام: پس از پیروزی انقلاب، جمهوری اسلامی ایران با تجدید‌نظر در روابط خود با غرب به ویژه ایالات متحده آمریکا که دیگر تعهدی نسبت به آن نمی‌دید، از پیمان دفاعی «سنتو» که اعضای آن ایران، پاکستان، ترکیه، عراق، انگلیس و ایالات متحده بودند خارج شد و به عضویت جنبش غیرمتعهدها درآمد.
در طول سال‌های پس از انقلاب، ایران همواره از جنبش عدم‌تعهد به عنوان عمده‌ترین تشکیلات حامی خود در مجامع و سازمان‌های بین‌المللی یاد کرده و کشورهای عضو این تشکیلات را شرکا و متحدین خود در منطقه و جهان به حساب آورده است.
ایران و جنبش غیرمتعهدها
با اوج‌گیری موضوع هسته‌ای ایران و افزوده شدن بر حساسیت نهادهای بین‌المللی نسبت به اهداف فعالیت‌های هسته‌ای این کشور، تهران به تقویت روابط و مناسبات خود با غیر متعهدها بیشتر توجه کرد و توانست در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای حکام آژانس بر رأی مثبت این کشورها در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای خود حساب کند، هر چند وزنه رأی غیرمتعهدها با رأی دیگر اعضای سازمان ملل متحد به ویژه اعضای شورای امنیت برابری نداشت.
سال گذشته که تهران میزبان اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد بود، قرار شد در سند نهایی این اجلاس، مواضع اعضای جنبش درخصوص گستره وسیعی از مسائل بین‌المللی ازجمله مباحث خلع‌سلاح، حقوق بشر، تروریسم و مسائل اقتصادی و منطقه‌ای منعکس شود؛ اما ایران تلاش کرد ضمن انعکاس این مباحث در بیانیه نهایی، از ظرفیت این کشورها برای خاتمه‌دادن به تحریم‌های شورای امنیت و رد مشروعیت این شورا در پیگیری موضوع هسته‌ای خود بهره گیرد اما در بیانیه نهایی به هیچ یک از این دو موضوع اشاره‌ای نشد و از این حیث برخی صاحب‌نظران اظهار داشتند که نمی‌توان به پتانسیل غیرمتعهدها در پیشبرد اهداف هسته‌ای کشور در مجامع بین‌المللی چندان اتکا کرد.
ایران و مصر، اختلاف یا همگرایی؟
مصر ازجمله کشورهایی است که در تأسیس جنبش عدم تعهد نقش اساسی و تاریخی داشته و جالب اینکه ایران نیز از تأثیرگذاران در فرآیند شکل‌گیری این جنبش محسوب می‌شود. نام ایران و مصر اگر طی سی سال اخیر هیچ‌گاه به عنوان شریک، همکار یا متحد دیده نشد، اما پیش‌تر مقاماتی از این دو کشور در تأسیس جنبش غیرمتعهدها مؤثر واقع شدند و نام کشورهایشان را در تاریخچه جنبش «نم» در کنار یکدیگر به ثبت رساندند.
روابط ایران و مصر سی سال قطع بوده و امور فی‌مابین دو کشور در این مدت از طریق دفاتر حافظ منافع در پایتخت‌هایشان پیگیری می‌شد. این روابط برخلاف انتظار با گذشت زمان نه تنها بهبود نیافت بلکه امروز شاهد تیره‌تر شدن ارتباط دو کشور نیز هستیم. فراز و فرود روابط به شکلی نبود که امکان برقراری مجدد روابط را به عرصه عمل برساند و هر بار که اظهار نظر، دیدار میان مقامات دو کشور یا اجلاس و کنفرانسی زمینه‌ساز نگاه مثبت دو طرف به یکدیگر می‌شد به دلیل بدبینی‌ها یا دخالت‌ها از امکان تعامل دور می‌ماند.
اکنون در شرم‌الشیخ و در اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو جنبش عدم‌تعهد امکان دیگری برای گفت‌وگوی وزرای خارجه ایران و مصر فراهم است اما بسیار بعید به نظر می‌رسد که سوابق اختلاف منافع و تفاوت دیدگاه‌های دو کشور در موضوعات منطقه‌ای و جهانی بستری مناسب برای امکان تعامل دو کشور در آینده‌ای نزدیک فراهم سازد.
نزدیک‌ترین یا جدیدترین نقطه اختلاف تهران و قاهره نوع نگاه آنها به ماهیت و فعالیت‌های حزب‌الله در لبنان است. چندی پس از جنگ بیست و دو روزه در غزه که دو کشور بار دیگر عمق اختلاف دیدگاه‌شان را به نمایش گذاشتند موضوع دستگیری تعدادی از اعضای حزب‌الله لبنان مطرح شد؛ مصر اعلام کرد که تعدادی از عوامل حزب‌الله لبنان را در صحرای سینا بازداشت کرده است و به گفته مقام‌های مصری، این افراد قصد داشتند با حمله به گردشگران اسرائیلی و بمب‌گذاری، این کشور را ناامن کنند.
ابوالغیظ، وزیر امور خارجه مصر در پی این اتفاق ایران را متهم کرد که از گروه حزب‌الله لبنان برای ایجاد جای پایی در مصر استفاده می‌کند. به گفته او ایران و هواداران این کشور قصد دارند از موقعیت مصر برای قدرتمند‌شدن خود در منطقه استفاده کنند.
تهران سریعاً به این اظهارات و وقایع واکنش نشان داد و منوچهر متکی ضمن رد این اتهامات با اشاره به نزدیک‌بودن زمان انتخابات لبنان گفت که «برخی شیطنت‌ها و دست‌های پیدا و پنهان خارج از منطقه با هدایت‌های رژیم صهیونیستی به دنبال ایجاد مسئله در این انتخابات هستند.»
همین اظهارات متکی موجب شد که وزارت خارجه مصر نماینده ایران در قاهره را احضار کند و به این ترتیب روابط تیره تهران و قاهره تیره‌تر شد. پس از این اتفاق، هنوز اتفاق دیگری که موجب تشدید تیرگی و سردی روابط میان دو کشور شود رخ نداده اما مجموع اختلافات در سی سال گذشته عمق بیشتری یافته است. با نقشی که مصر در تحولات خاورمیانه با پشتیبانی آمریکا دارد، منافعی که در پس روابط مصر و آمریکا نهفته است، نزدیکی سوریه به عربستان و لبنان که در زمره کشورهای میانه‌روی عربی محسوب می‌شوند و امکان تسری این نزدیکی به مصر، همگی احتمال هرگونه تعامل مؤثر مثبت را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت از تهران و قاهره دور می‌کند.
میهمان ناخوانده هم میآید؟
با این حال باید در انتظار دیدار احتمالی وزرای خارجه ایران و مصر در شرم‌الشیخ بود؛ چراکه در دنیای دیپلماسی غیرمحتمل‌ها می‌توانند محتمل شوند، اما به این شرط که «آمبرامووا» ویولونیست زن اوکراینی که اردیبهشت 86 در ضیافت شام اجلاسی در شرم الشیخ باعث بیرون رفتن منوچهر متکی وزیرامورخارجه کشورمان از سالن ضیافت و برخاستن از صندلی روبه‌روی کاندولیزا رایس وزیر خارجه وقت آمریکا شد دیگر به شرم‌الشیخ دعوت نشده باشد تا مزاحم خوش و بش وزرای خارجه دو کشور شود.
نظر شما