در این میان، نزدیک به دو قرن از برهه حساس در تاریخ حیات قشری از جامعه میگذرد که به سبب شرایط ویژه جسمانی خود از یکسو و بصری بودن تمامی خطهای موجود تا آن زمان، امکان حضور در ایجاد و استفاده مستندات مکتوب حیات بشری را نداشته و از تمامی تولیدات و دانش مکتوب (البته به شکلی بی‌واسطه) محروم بودند. تا جایی که در موازات برخی باورداشتهای فرهنگی و اجتماعی غلط، این محرومیت از نوشتن و خواندن این افراد را به یکی از نازلترین اقشار اجتماعی مبدل ساخته بود.
بیش از ۴۵ میلیون نابینای مطلق، و بیش از ۳۵۰ میلیون کمبینای شدید و خیلی شدید به عنوان استفادهکنندگان بالقوه خط بریل (خط ویژه نابینایان) در جهان وجود دارد. خطی که به نام مخترع آن «لویی بریل» نامگذاری شد و جهان را از قرن نوزدهم برای یکی از اقشار جامعه که از کمترین حقوق و امتیازات اجتماعی نیز برخوردار نبودند؛ از رهگذر شش نقطه برجسته، ترسیمی دوباره نمود. «خطی سپید به وسعت دیدن»؛ که امکان نوشتن و خواندن با سر انگشتان و تجربه زیستنی بهتر را برای نابینایان فراهم ساخت.
از این رو، ۴ ژانویه هر سال را به احترام این تحول بزرگ در زندگی بخش مهمی از جامعه جهانی و به پاس خدمات لویی بریل «روز جهانی بریل» نامیدند. «بریل»، امروزه با تمام فراز و نشیب‌هایی که در دو قرن اخیر به خود دیده است؛ در نگاهی جهانی و فارغ از تنوع و تکثر موجود در جوامع و زبان‌ها بهمثابه مؤثرترین روش مطالعاتی و یکی از اساسی‌ترین راه‌های تامین نیازهای اطلاعاتی افراد با آسیب بینایی به شمار می‌رود.
اما در طی دو قرن اخیر به سبب کمبود امکانات، نبود آموزش مناسب، وجود راه‌های جایگزین و... استفاده از بریل در جهان بهطور رضایت بخش و البته کاملاً فراگیر در میان نابینایان رواج نیافته است و در دهههای اخیر نیز «ظهور فناوری‌های جدید ویژه نابینایان»، «استفاده از روش‌های صوتی و منابع گویا»، «بالا بودن هزینه رایانههای بریل» و... روز به روز استفاده از آن را با دشواریها و مشکلات مختلفی در جهان روبهرو ساخته، چنانکه بر گسترش و توسعه استفاده فراگیر از این خط اثر منفی میگذارد.
این درحالی است که چه از سوی سازمان ملل و چه از سوی یونسکو و برخی کنوانسیونها و بیانیههای بینالمللی؛ «بریل» به عنوان خط رسمی نابینایان، راه اصلی باسواد شدن این قشر و تنها روش «بدون واسطه» مطالعه و تامین نیازهای اطلاعاتی افراد نابینا مورد توجه ویژه قرار گرفته و به انحاء مختلف بر حفظ، توسعه، ترویج و آگاهی بخشی نسبت به آن در میان افراد با آسیب بینایی و کل حیات اجتماعی تاکید شده است.
همچنین، تحقیقات و پژوهشهای بسیاری بر نقش بیبدیل بریل در بهبود مهارت تفکر و پیشرفتهای شغلی و تحصیلی نابینایان تأکید نموده اند. بهنحوی که اصولا افرادی که از بریل نیز استفاده میکنند از سایر افراد با آسیب بینایی در بسیاری از موارد رشد و پیشرفت بیشتری داشتهاند.
بریل کمتر از ۱۰۰ سال پیش (از سال ۱۳۰۴) توسط کریستوفل (کشیش آلمانی) به ایران وارد شد و به تدریج توسعه یافت. هماکنون به سبب «عدم توجه بایسته به این خط»، «نبود روش‌های مناسب آموزش»، «وجود مسائل و مشکلات مختلف پیشروی بریل فارسی»، «کمبود منابع اطلاعاتی فارسی به بریل»، «عدم به روزسازی روش‌های استفاده از بریل»، «عدم توسعه متوازن بریل با سایر فناوری‌های مربوط به افراد با آسیب بینایی» و «ضعف در همگام‌سازی بریل با این فناوریها» و به ویژه «فقدان یک سیاست جامع و واحد در زمینه بریل» و نیز مسائلی که در تضعیف بریل در بُعد جهانی اشاره گردید، بهره‌گیری از آن در سبد مطالعاتی نابینایان رو به کاهش نهاده است.
در این میان، علاوه بر تاثیراتی که در بالا ذکر گردید، تقلیل استفاده از این خط در میان نابینایان ایران، موجبات زیاد شدن اغلاط املایی این افراد (به دلیل مطالعه به شکل شنیداری) محرومیت نسبی از اصلیترین روش مطالعاتی افراد با آسیب بینایی و بسیاری مسائل دیگر را برای این گروه خاص اجتماعی به همراه داشته است.
لذا، سازمان اسناد و کتابخانه ملی به عنوان قطب فرهنگی کشور که بخشی از فعالیتها و خدمات خود را به عنوان یک کتابخانه مادر و جامع، به گروههای خاص اجتماعی و از جمله افراد با آسیب بینایی اختصاص داده است، در راه «حفظ و گسترش خط بریل فارسی»، «رسمیت بخشی و آگاهی بخشی بیشتر نسبت به آن در جامعه»، «ترویج، ترغیب و نهادمندسازی این خط در بین نابینایان ایران»، «ایجاد توجه و حساسیت نسبت به این خط به ویژه در دستگاههای ذیربط» و «فراهم‌سازی بسترهای لازم برای نشان دادن توانمندیهای علمی و پژوهشی نابینایان» و... نخستین دوره «جشنواره ملی مقاله نویسی نابینایان ایران به بریل (منابر)» را طراحی و عملیاتی نموده است.
تا از رهگذر این جشنواره و فعالیت‌های جنبی آن، اهمیت مضاعف بریل، ضرورت بهروزسازی روش‌های آموزش آن، همگام‌سازی آن با فناوری‌های جدید، بهره گیری و گسترش بریل در ابعاد مختلف زندگی افراد با آسیب بینایی، استفاده و توجه ویژه به ظرفیت حداکثری بریل در تامین نیازهای اطلاعاتی این قشر، توجه ویژه به ایجاد امکان دسترسی بیشتر به منابع اطلاعاتی از طریق بریل و... را برای افراد با آسیب بینایی، دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط از جمله کتابخانه‌ها و کل حیات اجتماعی ترسیمی دوباره نماید؛ جامعه با این خط بیشتر آشنا شده و ان‌جی‌اوها و سازمان‌های مرتبط با حساسیت بیشتر، توجه خود را به این موضوع مهم در زندگی افراد با آسیب بینایی معطوف دارند.
در این راستا، تلاش گردید که با احصاء و رصد مشکلات اصلی نابینایان در زمینه بریل، محورهای جشنواره نیز بر این مبنا و در راه برونرفت و یا حل مشکلات حاضر از رهگذر نتایج و خروجیهای مقالات ارائه شده به جشنواره تعیین گردد. با توجه به اینکه در حال حاضر، یکی از مهمترین نیازها، مشکلات و دغدغه‌های پیشروی افراد با آسیب بینایی شکاف اطلاعاتی فاحشی است که بین افراد نابینا و سایر اقشار جامعه وجود دارد.
این جشنواره با توجه به ظرفیت‌های «بریل»، در تامین نیازهای اطلاعاتی نابینایان، بررسی راهکارهای موثر استفاده از بریل در کاهش این شکاف اطلاعاتی را به عنوان اولین محور خود قرار داده است.
در گام بعد، در موازات شکاف اطلاعاتی موجود و کمبود منابع اطلاعاتی دسترس‌پذیر به ویژه به صورت بریل، همین منابع اطلاعاتی محدود نیز به شکل فراگیر، در دسترس تمامی افراد نابینای کشور قرار ندارد که خود محدودیت مضاعفی را تولید نموده و بر عمق این شکاف اطلاعاتی میافزاید.
از اینرو، ارائه و تشریح پیشنهادات عملی در زمینه مناسبترین روش یکپارچه‌سازی دسترسی به منابع بریل و گویا با توجه به اقتضائات سیاستی، حقوقی، اجتماعی و فرهنگی موجود دومین محور مدنظر این جشنواره است.
و از آنجا که طبعا چگونگی، روش و متدهای آموزش بریل، به ویژه در مدارس در ارتباط هرچه بیشتر افراد نابینا با این خط، و در گام بعد استفاده و بهره‌گیری از بریل در تامین نیازهای اطلاعاتی این قشر موثر خواهد بود؛ آسیب‌شناسی نحوه آموزش «بریل فارسی» و روش‌های استفاده از آن در مدارس نابینایان به عنوان آخرین محور موردنظر در این جشنواره است.
همچنین، در راستای شناسایی، معرفی و ایجاد رویکرد ترغیبی نسبت به انجام فعالیتها و پژوهشهای بیشتر در حوزه بریل، در قالب فعالیت‌های جنبی، معرفی و تقدیر از دستاوردهای موثر در حوزه بریل فارسی و معرفی و تقدیر از پژوهشهای برتر در این حوزه نیز مطمع نظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی در این جشنواره میباشد.
انتظار می‌رود در موازات تاثیرگذاری این جشنواره در گسترش و توسعه نهادمندسازی بیشتر استفاده از «خط بریل» و به ویژه «بریل فارسی» و شناسایی و رفع مشکلات و مسائل پیشروی آن، پاسخ‌ها و مقالات ارسالی به این جشنواره، در راه چارهاندیشی و راه‌حل‌یابی برای مشکلات موجود در قالب محورهای طرح شده، راهگشا بوده و موجبات اقدامات عملی در جهت برونرفت از این مسائل را از طریق اتخاذ تصمیمات سیاستی مدقن و جامع و ارائه راهکارهای موثر با محوریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی فراهم سازد.
* کارشناس و پژوهش‌گر سازمان اسناد و کتابخانه ملی
۲۳۵۲۳۴
نظر شما