)علاوه بر اجماع فقها بر معصیت دانستن خودکشی،غالب مکاتب حقوقی و اجتماعی و...بر مذموم بودن آن اتفاق نظر دارند.علی رغم این امر که در هیچ نظام حقوقی خودکشی جرم انگاری نشده است اما جرمشناسان بر این نظر اتفاق دارند، چنانچه رفتار شخصی که قصد خودکشی داشته سبب برهم زدن نظم و آسایش عمومی شود،در صورت زنده ماندن،شخص مذکور مستحق کیفر است(ماده618قانون مجازات در این مورد قابل استناد است)علاوه اینکه چنانچه شخصی،دیگری را تحریک و ترغیب به خودکشی کند،رفتار وی در قالب معاونت در خودکشی قابل کیفر شناخته می شود.
در جامعه ای که مترو معیار قبح و حسن رفتار افراد جامعه با احکام شرعی سنجیده می شود،افزایش آمار خودکشی معنا و پیامد های قابل تاملی دارد که مهمترین آن به کمرنگ شدن اعتقادات مذهبی افراد جامعه متصل می شود،خاصه زمانی که در واکاوی ابتدایی و سطحی علت و دلیل خودکشی،مسائلی از قبیل معیشت بیان می شود! دربررسی اخبار و حواشی افرادی که در سال گذشته به این سمت و سو رفته اند دلایلی دیده می شود که حاصلی جز شرمساری ندارد.
اخبار حوادث اخیر جامعه را که رصد کنیم،با این مهمان ناخوانده روبه رو خواهیم شد که از کودک 13ساله تا پیرمرد هفتاد ساله میزبان آن بوده اند.
جرمشناسان با کمک اندیشمندان علوم اجتماعی ناهنجاری های اجتماعی را شناسایی کرده، سپس با تکیه بر مختصات و تئوری های ارائه شده به تحلیل وشناسایی نقش و تاثیر این عوامل در وقوع ناهنجاری های اجتماعی یا هنجارشکنی ها می پردازند.
در این راستا نقش عوامل موثری از قبیل رسانه،آموزش،سیاست،اقتصاد و... را در بروز هنجار شکنی ها تحلیل کرده،بنا بر مقتضیات زمانی-مکانی ضمن معرفی علل و عوامل وقوع چنین رفتارهایی ،راهکارهای پیشگیرانه از هنجارشکنی های اجتماعی را در قالب طرح های پژوهشی تحویل ارکان تصمیم ساز جامعه می دهند تا ایشان در سیاست گذاری های خرد و کلان جامعه به کار گیرند! بنا بر چنین برنامه ای است که می توان امید و توقع داشت تا با نمایش یک فیلم یا برگزاری یک کنسرت موسیقی رفتارهای ناهنجار از جامعه دور یا خط سیر تبدیل هنجار به ناهنجاری و سپس وقوع جرم قطع شود.
مکتب محیط اجتماعی در علم جرمشناسی مورد توجه اندیشمندانی چون لاکاسانی(1) ومانوریه قرارگرفته،ایشان در تحلیل تاثیر عوامل محیطی بر رفتار افراد جامعه علاوه بر توجه به نقش سایر عوامل مانند تربیت ، ژنتیک و...بر این باور بوده اند که مجرم مانند میکروبی است که اگر در محیط مساعد وآماده برای رشد قرار نگیرد،پرورش نیافته به مرور ازآن محیط محو می شود.با توجه به این امر که طرفدران مکتب اجتماعی بنا بر مقتضیات قرن 18و19و عوامل اجتماعی آن دوران به اثر بخشی عوامل اجتماعی رسیده اند،بدون تردید در عصر حاضر که روابط اجتماعی افراد پیچیدگی هایی به مراتب بیشتر از گذشته دارد بلاشک عوامل اجتماعی در بروز و ظهور هنجارشکنی ها موثرتر می باشد.
قرن هاست که حقوقدانان،فلاسفه،جامعه شناسان،روانشناسان و...در بررسی و شناسایی دلایل هنجارشکنی های اجتماعی به عواملی مانند فقر،گرسنگی،بیسوادی،تبعیض طبقاتی و...اشاره کرده،در هر مقطع زمانی-مکانی یکی یا چند عامل از سایر عوامل موثر تر نمایان شده،در تقابل و حذف عوامل موثر داده های جرمشناسان و...در سیاست جنایی(2)کشورها لحاظ و در قالب قانون یا برنامه های متنوع اجتماعی به بطن جامعه تزریق می شود تا به نسبت سطح سواد اجتماعی جامعه یا قانون مدار بودن شهروندان درپیشگیری از بزهکاری و هنجارشکنی ایفاء نقشی موثر داشته باشد. ری جفری روانشناس امریکایی در دانشگاه ایالتی آریزونا به مطالعه این نظریه پرداخته از مجموع مطالعات وی چنین نتیجه ای حاصل شد که رفتار مجرمانه یادگرفتنی است!با تکیه بر این نظریه می توان گفت به موازات این امر که افراد جامعه مستعد در یادگیری هنجارشکنی و ارتکاب جرم هستند،قابلیت اصلاح و یادگیری رفتارهای منطبق بر ارزش های اجتماعی(اعم از اصول اخلاقی و مذهبی و..)را نیز دارند.
لذا بنا بر اندیشه های مطرح شده در نظریه یادگیری اجتماعی یا روانشناسی رفتارگرایانه،حاکمیت مکلف به انتقال دادهایی است تا افراد جامعه به سمت و سوی رفتارهای اخلاق گرایانه سوق یابند و در این مسیر ابزار و عوامل متعددی از جمله:رسانه،سیاست،اقتصاد،آموزش،هنرو...نقش اصلی ومحوری در هدایت افراد جامعه عهده دار هستند که متولیان هر یک از این عوامل با بهره مندی از مشاوره اندیشمندان علوم اجتماعی می بایست راهکارهای عملی خویش را به منصه ظهور برسانند.
در این بین نقش رسانه ها اعم از دیداری و شنیداری به جهت قابلیت دسترسی آن برای عموم جامعه پررنگ تر از سایر عوامل تلقی شده، به همین جهت از دیر باز محتوای تولیدات رسانه مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی بوده است.
به تبع این اثر بخشی، سینما و هنر نمایش دو عامل مهم و اثرگذار در رفتارهای اجتماعی شناخته می شوند.این ادعا با رهیافت های نظریه یادگیری اجتماعی و مفهوم مدل سازی تایید می شود.در این مکتب و نظریه مفاهیمی مانند تقلید یا مدل سازی به عنوان مفهوم محوری در فرایند یادگیری مورد توجه طرفدران این نظریه است و به همین دلیل امروزه در غالب نظام های حقوقی-اجتماعی سیاست جنایی کشورها در حوزه پیشگیری از وقوع جرم و هنجار شکنی بر پایه های این نظریه تبیین می شود.
بنا بر داده های آماری و پژوهش های صورت گرفته در حوزه شناسایی دلایل وقوع جرم وناهنجاری های اجتماعی،یافته های این نظریه در جامعه ی ایران بهترین کارکرد را خواهد داشت، در جامعه ای که لحظاتی پس از دیدن فیلم اژدها وارد می شود،انواع و اقسام فنون رزمی ازصفحه ی تلویزیون در کف کوچه و بازار به نمایش در می آید و یا پس از پخش فلان سریال، آمار جوانان فراری از خانه افزایش می یابد،باید و لابد در ساخت و تولید آثار نمایشی به آموزه های این نظریه توجه خاص شود که این مهم تحقق نخواهد یافت مگر اینکه تولید کننده آثارنمایشی، پیش از هر اقدامی موضوع اثر خویش را با جزئیات کامل در اختیار صاحبنظران علوم اجتماعی قرار دهند تا ایشان جزء به جزء اثر تولیدی را تحلیل علمی کرده،با استانداردهای پذیرفته شده در علوم جنایی-جامعه شناسی تطبیق موضوعی داده،چنانچه محصول مورد نظر واجد مختصات لازم بود،مجوز تولید صادر شود.
به موازات اخبار منتشر شده راجع به خودکشی هموطنان عزیز،هنرمندان عرصه سینما نیز از این قافله عقب نمانده ازاین نمد کلاهی برای خویش دوخته اند.گویی جامعه ی ایرانی هیچ دغدغه وهنجارشکنی جز خودکشی نداشته،هنرمندان عزیز با کمبود سوژه روبه رو شده اند که پنج فیلم جشنواره امسال با محوریت خودکشی بر پرده نقره ای طریق رسیدن به کام مرگ را به نمایش گذاشته اند.
به تصویر کشیدن معضلات اجتماعی و پررنگ نشان دادن هنجارشکنی های جامعه در هنر هفتم امری است بدیهی و لازم،اما آنچه که توجه به آن ضروری به نظر می رسد، طرح این پرسش است که چند درصد از کارگردانان و نویسندگان کاربلد عرصه سینما با تئوری ها و الزامات مورد بحث در علوم اجتماعی آشنا هستند ویادرمواجه به چنین موضوعاتی با اهل فن مشورت می کنند؟در سینمایی که به ابتدایی ترین وساده ترین قوانین و اصول حقوقی مانند تعداد قسم در قسامه یا چگونگی اجرای حکم قصاص توجه نمی شود،چطور می توان توقع مشاوره با صاحبنظران علوم اجتماعی مانند جرمشناسی و...داشت؟هر چند که قصد قضاوت کارگردانان و عوامل زحمتکش تولید فیلم های مورد اشاره را نداشته،امیدواریم که ایشان نیز در ساخت اثر،استاندادرهای مورد اشاره را رعایت کرده باشند.اما در فرضیکه مقدمه ی واجب و ضروری ورود به چنین موضوعاتی از سوی اصحاب هنررعایت نشده است،لازم است منتقدان عرصه سینما واصحاب رسانه به موازات اکران فیلم هایی از این دست با تکیه بر مشاوره و اخذ نظر صاحب نظران علوم اجتماعی به تجزیه و تحلیل عوامل موثر در هنجارشکنی های اجتماعی و...موجود در اثر نمایشی پرداخته بلکه از تکرار چنین موضوعاتی پیشگیری شده یا لااقل سازمان سینمایی و دستگاه های ذیربط ترتیبی اتخاذ کنند تا علاقمندان به تولید موضوعاتی از این دست مکلف به مشاوره و رایزنی با صاحبنظران علوم اجتماعی و..باشند بلکه یکی از رسالت های اصلی هنر در ایجاد زمینه مناسب برای اصلاح هنجارشکنی های اجتماعی به منصه ظهور برسد.
1-لاکاسانی پزشک فرانسوی که به مباحث جامعه شناسی و جرمشناسی پرداخته وی با این تئوری شناخته شد:هر جامعه ای مستحق بزهکارانی است که خودش تربیت کرده
2-سیاست جنایی که به سیاست جنایی تقیینی و قضایی و..تقسیم می شود عبارت است از: اتخاذ شیوه های موثر در مقابله با هنجارشکنی ها و...پس از تجزیه و تحلیل رفتارهای اجتماعی شهروندان و....
*وکیل پایه یک دادگستری
نظر شما