دریا قدرتی‌پور: بنایی که برخی از قدمت 900 ساله آن سخن می‌گویند، حالا پیر و فرتوت در میان بازارهای قدیمی جا خوش کرده تا به امید گوشه چشمی از توجه مسئولان باشد. به گفته کنعانی کارشناس سازه و معماری مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان که یکی از بی‌نظیر‌ترین بناهای تاریخی و منحصر به فرد شمرده می‌شود با نم فاضلاب در حال تخریب بوده و این دائره‌المعارف تاریخی در حال ویران شدن است.
به اعتقاد وی تنها بحث فاضلاب نیست که این بنای تاریخی را مورد تهدید قرار داده بلکه ساخت و سازهای اطراف این مسجد و لرزشهای ناشی از آنها همانند یک کاتالیزور عمل کرده و به شکل زیر پوستی به جان این مسجد افتاده است و این مسئله آشکارا در دیواره‌های شمالی این بنا مشخص بوده و ترک‌هایی که نمایان شده دیگر با مرمت هم قابل اصلاح نیست.
نیازمند بودجه‌های ملی برای ترمیم
به اعتقاد بسیاری از باستان‌شناسان این بنای بی‌نظیر نیازمند توجه بیشتری است. به گفته فریبا سعیدی کارشناس امور اکتشافات سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی اصفهان، سیمای فعلی مسجد عمدتاً مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعمیرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفویان مربوط می‌شود. اما در کاوش‌های باستان‌شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل‌بویه و قرن سوم هجری باز می‌گردد. در همین کاوش‌ها آثار قبل از اسلام نیز کشف شده است.
به گفته این کارشناس با توجه به منابع و مآخذ مختلف این نکته مشخص می‌شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ‌های متعدد و ناآرامی‌های دورانهای مختلف آسیب فراوان دیده و دوباره بازسازی و مرمت شده است. چهار ایوان اطراف میدان مشخص‌کننده شیوه مسجد‌سازی ایرانیان است که پس از احداث آن در سایر مساجد نیز رواج یافته است.
به اعتقاد فریبا سعیدی، مرمت این بنای تاریخی نیازمند بودجه‌های ملی است چون با فعالیت‌های سطحی نمی‌توان به مرمت و بازسازی این اثر پرداخت. کنعانی کارشناس معماری نیز با این سخن موافق است او مرمت این بنا را تنها در صورتی جایز می‌داند که با احتیاط بسیار زیاد صرف وقت و هزینه‌های لازم باشد.
به اعتقاد وی تا زمانی که تیم‌های مجهز به کارشناسان خبره نباشند نمی‌توان به مرمت و بازسازی این بنا پرداخت چون با این کار می‌خواهیم ابرو را درست کنیم اما چشم را هم کور خواهیم کرد.
جرأتی برای مرمت نیست
فریبا سعیدی با اشاره به اینکه خطراتی که از جانب مرمت نادرست این بنا را تهدید می‌کند خیلی بیشتر است بیان می‌کند: این مسجد 9 محراب دارد که هر کدام به دوره خاصی مربوط بوده و کسانی که به مرمت آن می‌پردازند باید دارای اطلاعات درستی باشند.
به گفته کنعانی این بنا از معدود جاهایی است که تاکنون جرأت مرمت آن را پیدا نکرده‌اند چون نیازمند بودجه ملی است. او از مسئولان خواست که با توجه بیشتری به این مقوله بنگرند.
یک استاد برجسته معماری نیز می‌گوید: مسجد جامع اصفهان که تاریخ احداث آن به اوایل دوره اسلامی باز می‌گردد و بزرگترین اثر تاریخی ایران است دارای باشکوهترین معماری ایرانی اسلامی در دنیاست و به همین دلیل باید به آن توجهی ویژه شود.
محمود ماهرالنقش در این باره می‌گوید: در دوره‌های مختلف تاریخی آثار نفیسی به این مسجد افزوده شد به طوریکه در نهایت به شکل امروزی درآمده و وظیفه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که به این اثر رسیدگی کند و مانع تخریب و آسیب‌رسانی بیشتر به آن شود.
این اظهارات در حالی از سوی استاد ماهرالنقش بیان می‌شود که در سال‌های اخیر مسجد هزار ساله جامع اصفهان که به عنوان مهمترین مسجد تاریخی ایران شناخته می‌شود و کارشناسان میراث فرهنگی بر آن لقب کلکسیون معماری ایرانی اسلامی را گذاشته‌اند دچار تخریبی تدریجی اما گسترده شده است.
مهمترین مشکل مسجد جامع اصفهان نبود امنیت و حفاظت این بنا است به طوری که در سال‌های گذشته شبستانهای وسیع و زوایای تاریک این مسجد پناهگاه بزهکاران و معتادان شده است.
با توجه به ثبت جهانی میدان امام و مسجد جامع اصفهان این اثر تاریخی باید مورد توجه جدی مسئولان سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد که متأسفانه این‌گونه نیست.
استاد برجسته معماری که چندین کتاب در رابطه با معماری ایرانی نوشته است در مورد رطوبت این مسجد افزود: در این رابطه اقدامات زیادی می‌توان انجام داد که مانع تخریب دیوارهای آن شود و باید زه‌کشی کرد تا رطوبت گرفته شود.
در دوران حکومت ایلخانان مغول، یعنی بیش از 700 سال پیش بخشهایی به مسجد دوران سلجوقی افزوده شد که مهمترینشان محراب الجایتو بود. این محراب نفیس‌ترین محراب گچ‌بری ایران است. در سده‌های نهم و دهم هجری قمری، حکمرانان تیموری و آل مظفر و نیز ترکمانان آققویونلو ساختمان‌هایی شامل شبستان، ایوان و مدرسه را در مسجد جامع بنا نهادند.
مسجد جامع را می‌شناسید؟
این مسجد، چهارصد سال پیش و به روزگار سلسله صفویه، به طور اساسی مرمت شد و آثار نفیسی به آن اضافه شد. حتی افغانان غلجایی که دولت صفوی را برانداختند و خرابی بسیار به بار آوردند به مرمت مسجد جامع همت گماردند و تزئینات صفه شمالی‌اش را کامل کردند. در دوره قاجاریه سر در فعلی مسجد ساخته شد و در دوران معاصر نیز مرمتهای گسترده و پیچیده‌ای توسط کارشناسان ایرانی و ایتالیایی در آن صورت پذیرفته است.
ماهرالنقش با اشاره به اینکه با ثبت جهانی میدان امام اصفهان مسجد جامع نیز در فهرست میراث جهانی قرار گرفته است گفت: با این شرایط مسجد جامع اصفهان باید مورد توجه جدی مسئولان سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد که متأسفانه هم‌اکنون این‌گونه نیست. به گفته این استاد برجسته معماری تمامی آثار اصفهان مانند مسجد جامع، مسجد شیخ لطف‌الله و. . . نیازمند توجه ویژه است و باید با اقدامات حفاظتی و مرمتی جلوی تخریب آنها گرفته شود.
مسجد جامع اصفهان در زمان جنگ تحمیلی هدف موشک رژیم بعثی قرار گرفت و بخشی از ضلع جنوبی آن ویران شد. اما مدیران سازمان میراث فرهنگی وقت به سرعت بخشهای خراب شده را بازسازی کردند. از دهه 1370 خورشیدی این سازمان کوشید تا با گسترش دایره ثبت جهانی میدان امام اصفهان (نقش جهان) مسجد جامع را در فهرست آثار جهانی قرار دهد اما ساخت و سازهای غیرمجاز در بافت تاریخی اصفهان و نیز کم توجهی مدیران جدید سازمان میراث فرهنگی به مسجد جامع، این طرح را تا به امروز مسکوت گذارده است.
نظر شما