هشتم اوت، سالگرد نقض حاکمیت گرجستان از سوی روسیه

بهرام امیراحمدیان

اخیرا دمیتری مدویدف رئیس جمهوری روسیه به مناسبت سالگرد اشغال نظامی اوستیای جنوبی و سپس رسمیت بخشیدن به استقلال مناطق جدایی طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی که در ترکیب قانونی و رسمی جمهوری گرجستان قرار دارند، بار دیگر زخم کهنه دولت و ملت گرجستان را تازه کرده است.

گرجستان کشوری کوچک در غرب قفقاز جنوبی که پس از فروپاشی شوروی و اعلام استقلال از شوروی با جنگ داخلی و تجزیه طلبی سه منطقه خود مختار آجاریا(در جنوب غربی در ساحل دریای سیاه)، آبخازیا (در شمال غربی در ساحل دریای سیاه) و اوستیای جنوبی (در شمال و در همسایگی با جمهوری خود مختار اوستیای شمالی در فدراسیون روسیه) روبرو شد که علنا و آشکارا از سوی مسکو پشتیبانی می شدند. جدایی طلبی این مناطق با جنگ داخلی توام بود که به شکست ارتش ضعیف گرجستان تازه استقلال یافته (در دوره زمامداری شوارد نادزه در گرجستان و یلتسین در فدراسیون روسیه) و ویرانی زیر ساختهای اقتصادی کشور روبرو شد. پس از شکست ارتش مرکزی گرجستان از نیروهای نظامی آبخازی و اوستی (که عملا از پشتیبانی ارتش روسیه برخوردار بودند) آتش بسی با ابتکار گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری در اروپا معروف به موافقت نامه سوچی در سال 1992 برقرار شد . سرانجام نیروهای حافظ صلح بر اساس موافقتنامه سوچی که در سال 1992 به امضای طرفین درگیر رسیده بود، در هر دو منطقه مستقر شدند و آتش بس برقرار کردند. این موافقتنامه بین روسیه، گرجستان و اوستیای شمالی و نمایندگانی از اوستیای جنوبی و با نظارت سازمان امنیت و همکاری در اروپا امضا شد و رهبری و فرماندهی سربازان پاسدار صلح به نظامیان روسیه واگذار شد. در این هنگام سه گردان سربازان پاسدار صلح از روسیه، گرجستان و اوستیای شمالی هر کدام به استعداد 500 نفر عملیات حفظ صلح را بین قلمرو اوستیای جنوبی و گرجستان آغاز کردند. از آن زمان تاکنون این وضعیت ادامه داشته است.

شرایط نابسامان اقتصادی ناشی از فروپاشی اقتصادی و بیکاری و فقر در گرجستان که از تبعات این جنگ خانمان سوز بر جامعه گرجستان بود، سبب فروپاشی دولت شواردنادزه و بروز انقلاب مخملی معروف به انقلاب گل سرخ و روی کار آمدن دولتی جدید در گرجستان شد.

از آن زمان تا کنون گرجستان با دو مشکل اساسی روبرو بوده است: نخست سیل مهاجران گرجی رانده شده از مناطق غیر گرجی آبخازیا و اوستیا به دیگر نقاط گرجستان و تامین مسکن و معاش رانده شدگان، دیگری صرف هزینه نظامی برای بازگرداندن مناطق جدایی طلب و محافظت از قلمرو کشور. بنابراین این کشور با فروپاشی اقتصادی ناشی از گسست پیوندهای اقتصاد وابسته به روسیه با دشواریهای زیادی روبرو بود که از نتایج آن انقلاب رز در سال 2003 بود. از سوی دیگر روسیه ضمن پشتیانی از مناطق جدایی طلب و صدور پاسپورت روسی به ساکنان آن، از تخلیه پایگاههای نظامی دوران جنگ سرد و حاکمیت شوروی در خاک گرجستان ممانعت می کرد. با وجود آنکه گرجستان کشوری مستقل و از سال 1991 عضو سازمان ملل است، اما فدراسیون روسیه با نقض حاکمیت یک کشور مستقل اما کوچک و ضعیف آن را به ویرانی کشیده است.

پس از روی کار آمدن میخاییل ساآکاشویلی رئیس جمهور کنونی در سال 2003، این کشور موفق شد با جلب رضایت مسکو از عدم پشتیبانی از منطقه جدایی طلب آجاریا و پناه دادن به اصلان آباشیدزه رئیس جمهور این منطقه، آجاریا را به آغوش میهن بازگرداند.

با ادامه وضعیت اسقلال خواهی و جداییی دو بخش دیگر (آبخازیا و اوستیا) و حمایت مسکو از آنها، اختلاف بین گرجستان و روسیه شد گرفت. میخاییل ساآکاشویلی در شعارهای انقلابی خود قول داده بود در صورت ریاست جمهوری تمامیت ارضی گرجستان را برقرار و بر مناطق جدایی طلبی اعاده حاکمیت کرده و نیروهای نظامی روسی را وادار به تخلیه پایگاههای نظامی استیجاری در گرجستان خواهد کرد. از این منظر روسیه با روی کارآمدن ساآکاشویلی بنای مخالفت با گرجستان را پیش گرفت. 

  اختلاف عمده گرجستان با روسیه پس از روی کار آمدن آقای ساکاشویلی از سال 2003 را می توان به طور عمده در دو مورد جمع بندی کرد.

الف - پایگاه های نظامی روسیه در خاک گرجستان: روسیه در دوره جنگ سرد، چند پایگاه نظامی در مناطق آخال تسیخه در جنوب، وازیانی در تفلیس در مرکز گرجستان، گودائوتا در جمهوری خودمختار آبخازیا و بندر باتومی در جمهوری خودمختار آجاریا، برای محافظت از قلمرو شوروی و اروپای شرقی هم پیمان خود در برابر قلمرو پیمان ناتو (به ویژه ترکیه عضو ناتو در جنوب گرجستان) در اختیار داشت. پس از فروپاشی شوروی تخلیه این پایگاه ها مورد مناقشه دولت گرجستان و نیروهای ملی گرجی با روسیه بود، اما در دوره شواردنادزه به جهت نیاز گرجستان به تعامل با روسیه و اقتصاد ورشکسته کشور، این تقاضا عملی نشد و گرجستان ناگزیر به اجاره دادن این پایگاه ها به روسیه و کسب درآمدهای ارزی بود. با گذشت یک دهه از استقلال نیروهای ملی و سازمان امنیت و همکاری در اروپا و ناتو و اتحادیه اروپا فشار خود به روسیه را برای تخلیه این پایگاه ها بیشتر کردند به ویژه آنکه با فروپاشی شوروی، استقلال گرجستان و انحلال پیمان ورشو ادامه کار این پایگاه ها نقض حاکمیت گرجستان بود. با روی کار آمدن میخائیل ساکاشویلی، دولت گرجستان خواستار تخلیه هرچه سریع تر پایگاههای نظامی و ترک نیروهای نظامی روسی از گرجستان شد. اما روسیه همچنان این پایگاه ها را در اختیار و اجاره خود داشت که در نهایت از سال 2006 در نتیجه فشارهای بین المللی، ناتو و اتحادیه اروپا و امریکا، تخلیه آنها را آغاز کرد که تا اوایل سال 2008 طول کشید. با این وجود روسیه به گرجستان هشدار داده بود که گرجستان نباید این پایگاه ها را به دولت ثالثی واگذار کند.

    ب - ترکیب نیروهای حافظ صلح مستقر در منطقه حائل بین اوستیا و آبخازیا با بقیه نقاط گرجستان: مورد دوم اختلاف دو کشور بر سر مساله ترکیب نیروهای حافظ صلح مستقر در مناطق جدایی طلب بود که فرماندهی نظامی آن در دست نظامیان روس است. دولت گرجستان روسیه را متهم به ارائه کمک های نظامی و اقتصادی به جدایی طلبان می کرد. گرجستان بارها از مجامع بین المللی خواسته بود بر تسلط روسیه بر سربازان و فرماندهان حافظ صلح پایان داده شود، که این مورد یکی از موارد عمده اختلاف دو کشور بوده است.   

در اوت سال 2008 نیروهای نظامی گرجستان سعی کردند با استفاده از فرصت افتتاح بازیهای المپیک پکن، با گذر از خط آتش بس قلمرو اوستیای جنوبی را تصرف و اعده حاکمیت نمایند. اما با آتش سنگین ارتش روسیه مستقر در تسخینوالی و نیروهای نظامی روسی که از اوستیای شمالی که وارد خاک گرجستان شده بودند و حاکمیت و تمامیت ارضی گرجستان را نقض کرده بودند، ، روبرو شدند و با پذیرش شکست سخت ناگزیر به عقب نشینی شدند. متعاقب آن جامعه جهانی که دچار بحران مالی و انتخابات داخلی آمریکا و المپیک پکن بود، نتوانست در مقابل زورگویی روسیه اقدامی تنبیهی انجام دهد و روسیه با استفاده از اهرم گاز صادراتی به اروپا، بر کشورهای اروپایی فشار آورده و ارداه خود را تحمیل کرد. 

اینک در سالروز تجاوز روسیه به گرجستان در هشتم اوت سال 2008 به شرکت کنندگان در این جنگ نابرابر مدال عطا می کند.

خبرگزاری «ریا نووستی» در 17 مرداد گزارش کرده است که "دمیتری مدودف" رییس جمهور روسیه به تیپ مستقل دهم نیروی مخصوص وزارت دفاع نشان افتخار "ژوکوف" را به خاطر شرکت در عملیات وادار سازی گرجستان به صلح در سال 2008 اعطا کرد.   

اکنون ملت گرجستان به شرایطی می اندیشند که چگونه از سوس روسیه بر آنها تحمیل شده است. در شمال مرز آنها با فدراسیون روسیه جمهوری چچن قرر دارد که می خواهد مستقل شود و از ترکیب فدراسیون روسیه خارج شود، سرزمینی که روسیه آن را در دوره امپراتوری روسیه به تصرف در آورده است، اما روسیه از سال 1993 استقلال طلبان را سرکوب و جنگ بزرگی را در آنجا براه انداخته شهرها را ویران و دهها هزار نفر از مردم آن سامان را به هلاکت رسانده است. جنگی که از آغازقرن نوزدهم در آنجا به رهبری امام شامل آغاز شده بود، تا کنون ادامه دارد. اکنون پرسشی که به میان می آید این است که اگر روسیه با جدایی طلبی در خاک خود مخالف است چرا در گرجستان با تحمیل شرایط و اشغال سرزمین دیگر کشورها و نقض حاکمیت آنها، از جدایی طلبی حمایت می کند.

اینک هنگام آن است که جامعه جهانی ضمن محکومیت روسیه با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک از این کشور بخواهد دست از پشتیبانی از جدایی طلبان آبخاز و اوست برداشته و اجازه دهد سازمانهای بین المللی نسبت به اعاده حاکمیت گرجستان بر مناطق یاد شده و برقراری صلح و بازگشت آوارگان و توسعه اقتصادی و سیاسی گرجستان اقدام نماید. با گذشت حدود 18 سال از آتش بس و ریاست روسیه بر گروه صلح مینسک نشان داده است که نه تنها توانایی حل مسائل و مشکلات قفقاز و گرجستان را ندارد، بلکه به علت پشتیبانی از نیروهای جدایی طلب، اصل بی طرفی را نقض کرده است و با صدور پاسپورت روسی به شهروندان گرجستان در آبخازیا و اوستیا در امور داخلی کشوری مستقل دخالت کرده و بنابراین صلاحیت میانجیگری بی طرف را دارا نیست.