فرهنگ مردم را باید تغییر داد نه قانون مهریه را!

مریم صدرالادبایی – زهرا تالانی: محمد علی ساری معاون مدیر عامل ستاد دیه کشور ،حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی طباطبایی نژاد عضو کمسیون حقوقی قضایی مجلس،پیمان حاج محمود عطار حقوقدان و وکیل پایه یک،عباس کشانی مدیر استانهای ستاد دیه در این میز گرد حضور داشتند .

حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی طباطبایی نژاد در این میز گرد می گوید: چند ماه قبل روحانیون مجلس با عظام قم دیدار کردند و اولین سوالی که عنوان شد برای زندانیان مهریه بود.عظام قم همه تاکید کردند که نباید کسی را به خاطر مهریه زندانی کرد.
در این میزگرد درباره قوانین مهریه پیمان حاج محمود عطار حقوقدان و وکیل پایه یک می افزاید: ما در این باره ضعف قانونی نداریم و مشکل ما در نحوه اجرا است چون زنان برای جدایی از همسرشان اولین کاری که می کنند مهریه را اجرا می گذارند و با این کار قصد انتقام گیری دارند. در حالیکه نباید هیچ شخصی را برای بدهی حالا چه چک باشد چه مهریه به زندان انداخت چون به لحاظ شرعی و آسیبهای اجتماعی به مصلحت نیست.
در ادامه هم عباس کشانی مدیر استانهای ستاد دیه می افزاید: تحقیقی که مددکاران زندان انجام دادند نشان می دهد که مهریه های نامعقول در خانواده های غیرمذهبی بیشتر است و این موضوع در شهرهای صنعتی وضعیت بدتری دارد.
 

آماری که شما در ستاد دیه دارید نشان می دهد که امسال بیش از 50 درصد به زندانیان دیه ما افزوده شده در حال حاضر  چقدر زندانی دیه داریم ؟

ساری:  متاسفانه  مهریه سنگین تبدیل به یک معضل اجتماعی شده است و افزایش تعداد زندانیان برای ما نگران کننده است، چون جامعه به سمتی سوق یافته که جوانان مولد به دلیل اجرا گذاشتن مهریه و نا توانی در پرداخت روانه زندان می شوند.آمار نشان می دهد که سال گذشته 2 هزار نفر زندانی مهریه داشتیم که امسال تا کنون به 3300 نفر رسیده است.به نظر من باید در این زمینه آگاه سازی و فرهنگ سازی شود.

آقای طباطبایی نژاد به نظر شما مشکل در کجاست ؟در اسلام برای تعیین مهریه به نکته خاصی اشاره شده است که مثلا مهریه بهتر است این گونه تعیین شود؟
طباطبایی نژاد: فلسفه تعیین مهریه ایجاد محبت و الفت بین همسران، استحکام خانواده و پشتوانه اقتصادی زن در زمان جدائی و یا بعد از مرگ شوهر است و دو ملاک شرعی برای تعیین مهریه وجود دارد. یکی همان که از آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام به دست می آید که برای تعیین مهریه، مهرالسنه حضرت زهرا سلام الله علیها؛ مهریه ایست که پیامبر صلی الله علیه و آله برای تمام همسران خود معین کرده و حضرت زهرا­ سلام الله علیها نیز با همان مقدار به عقد ازدواج امیرالمؤمنین علیه السلام درآمدند ومقدار این مهریه، 500 درهم نقره برابر با حدود 5/262 مثقال نقره بوده است. و دیگری مهریه دختران حضرت شعیب است.
اماممکن است گفته شود در این زمان مهرالسنه حضرت زهرا سلام الله علیها بسیار ناچیز است و کسی حاضر نیست دختر خود را با چنین مهریه ای به ازدواج فردی درآورد و برای همین قرآن ملاک دیگری در اختیار مسلمین قرار می دهد و آن مهریه دختر شعیب است. وقتی حضرت موسی قصد کرد با دختر شعیب ازدواج کند حضرت شعیب به عنوان مهریه دخترش به او گفت باید هشت سال برای من کار کنی و اگر دوست داشتی تا 10 سال بمانی در اختیار خود توست. این سخن حضرت شعیب نشانگر این است که مهریه دختر باید به اندازه ای تعیین شود که داماد بین هشت تا 10 سال بعد از ازدواج بتواند آن را پرداخت کند نه اینکه مهریه ای معین کند که تا پایان عمر، قدرت پرداخت آنرا نداشته باشد. با در نظر گرفتن این ملاک، مهریه برای افراد مختلف، متفاوت می شود. اگر داماد شغل پردرآمدی داشت مهریه او بیشتر و اگر درآمد چندانی نداشت باید طبق درآمدش مهریه مشخص شود. به بیانی دیگر برای تعیین مهریه باید شأن و موقعیت افراد در نظر گرفته شود و هر فردی طبق شؤون خود مهریه معین کند.

 
 همانطور که اشاره کردید روایاتی که از زندگی ائمه داریم نشان می دهد که ما در اسلام به تعیین مهریه  سفارش شدیم که مرد قادر به پرداخت آن باشد اما این موضوع در زندگی امروز ما جایی ندارد.چگونه می توان با توجه به سفارشهای اسلام مهریه کم را در خانواده ها نهادینه کنیم؟
طباطبایی نژاد: بله ما روایات متعددی داریم که مهریه باید کم باشد حتی در زمان پیامبر (ص) که قبیله کندی مهریه سنگین داشتند حضرت فرمودند "نباشد جزو کسانی باشید که مهریه سنگین دارند".و ایشان یکی از ویژگیهای زن خوب را مهریه کم می دانستند.
قرآن کریم صداق را به عنوان " نحله " یعنی یک تعارف‏ بیان می‏کند . اشتباه می‏کنند کسانی که می‏گویند " مهر " یعنی ثمن ، یعنی‏ بها ، یعنی پول برای خرید . نه ، قرآن می‏گوید : این نحله و هدیه است ( همان طور که ) وقتی شما می‏خواهید کسی را راضی کنید به شکلی که نیاز شما را رفع کند ، شما به او هدیه می‏دهید نه او به شما . تعبیر دیگر قرآن " صداق " است . صداق یعنی چیزی به علامت اینکه علاقه من علاقه راستین است ، صادقانه است ، دروغین نیست‏ ، برای شهوترانی نیست ، برای همسری است ، برای فریب دادن نیست ، از روی حقیقت است .
مهریه انواع مختلف دارد که شامل مهر السنه (مهر محمدی)،مهر المسمی،مهر المثل و مهر المتعه.
مهر السنه یا مهر محمدی: مهری است که پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله برای حضرت فاطمه علیهاالسلام مقرر کردند و آن عبارت از دویست و شصت و دو مثقال و نیم پول نقره مسکوک است.
مهر المسمی: عبارت از میزان مالی است که به عنوان مهر در عقد نکاح ذکر می شود و مورد توافق زوجین است.
مهر المثل: در عقد نکاح می توان مهر تعیین نکرد و زوجین می توانند پس از وقوع عقد با توافق مهر تعیین کنند، حال اگر قبل از تراضی برای تعیین مهر نزدیکی شود زوجه مستحق مهر المثل است و مهر المثل عبارت از مالی است که با در نظر گرفتن وضع خانوادگی و حال اقرباء و نزدیکان زوجه تعیین می شود.مهر المتعه: چنانچه در عقد نکاح مهر تعیین نشود و زوج مصمم باشد که زوجه را قبل از نزدیکی طلاق دهد مقداری را به عنوان مهر تعیین و به زوجه پرداخت می کند و این مبلغ بستگی به وضعیت مالی زوج دارد. بنابراین تعیین میزان مهر المثل به وضع خانوادگی زوجه و مهر المتعه به وضعیت مالی زوج بستگی دارد.

فکر نمی کنید در شرایط کنونی به دلیل کمبود قانون حمایت از زنان، زنان مهریه را ابزاری برای فشار بر مرد می دانند. به نظر شما بهتر نیست قوانین در این زمینه تغییر کند به گونه ای که هم از زنان حمایت شود و هم زنان از مهریه به عنوان یک اهرم فشار استفاده نکنند؟

طباطبایی نژاد:ما 24 ماده قانونی برای حمایت از زنان و مهریه در قانون اساسی داریم. در ماده 1883 آمده که اگر زن مهریه خود را درخواست کند و مرد توان پرداخت نداشته باشد باید به طور اقساطی یا مدت دار پرداخت شود و مطابق همین ماده اگر پرداخت نشود به زندان می رود.
مهریه یا حال است یا معجر.حال فی المجلس یعنی باید مهریه پرداخت شود و زوجه به محض جاری شدن عقد نکاح، مالک نیمی از مهریه می شود و نیم دیگر را بعد از اولین رابطه زناشویی مالک خواهد شد. اما باید دید آیا این آمادگی را مرد دارد؟ اما اگر ندارد که معجر است و چیزی به گردن ندارد.
 

عطار:باید در موضوع مهریه به فلسفه وجودی آن و هدف شارع مقدس که در قرآن هم آمده توجه داشت چون فقها و قانونگذاران به شان نزول در قانونگذاری توجه می کنند.متاسفانه فلسفه وجودی مهریه در طول زمان تغییر کرده و با فرهنگ غربی که وارد کشور ما شده وسیله ای برای چشم و هم چشمی شده است. بنابراین من تصور می کنم ما در این باره ضعف قانونی نداریم و مشکل ما در نحوه اجرا است چون زنان برای جدایی از همسرشان اولین کاری که می کنند مهریه را اجرا می گذارند و با این کار قصد انتقام گیری دارند. در حالیکه نباید هیچ شخصی را برای بدهی حالا چه چک باشد چه مهریه به زندان انداخت چون به لحاظ شرعی و آسیبهای اجتماعی به مصلحت نیست.

متاسفانه مطابق همان قانونی که شما اشاره کردید اکثر مردان در زمان پرداخت ادعا می کنند که مالی ندارند؟
طباطبایی نژاد:این موضوع امروز به راحتی قابل اثبات است و با مراجعه به اداره ثبت می توان فهمید مرد چقدر دارایی دارد.اما بحثی که ما داریم زندان رفتن به خاطر عدم پرداخت مهریه است و چند ماه قبل روحانیون مجلس با عظام قم دیدار کردند و اولین سوالی که عنوان شد برای زندانیان مهریه بود.عظام قم همه تاکید کردند که نباید کسی را به خاطر مهریه زندانی کرد.

به فلسفه مهریه اشاره کردید. آیا در اسلام مهریه پشتوانه زن است ؟
طباطبایی نژاد: در عصر جاهلیت نظر به این که براى زنان ارزشى قائل نبودند، غالبا مهر را که حق مسلم زن بود در اختیار اولیاى آنها قرار میدادند، و آن را ملک مسلم آنها میدانستند گاهى نیز مهر یک زن را ازدواج زن دیگرى قرار می دادند به این گونه که مثلا برادرى، خواهر خود را به ازدواج دیگرى در مى‏آورد که او هم در مقابل، خواهر خود را به ازدواج وى درآورد، و مهر این دو زن همین بود.اسلام بر تمام این رسوم ظالمانه خط بطلان کشید، و مهر را به عنوان یک حق مسلم به زن اختصاص داد، و در آیات قرآن کرارا مردان را به رعایت کامل این حق توصیه کرده است.

به هرحال پرداخت مهریه به گردن مرد است و اگر زندان نباشد شما چه راهکاری برای پرداخت آن پیشنهاد می کنید؟
طباطبایی نژاد:اگر مرد به زندان برود که دیگر امکان پرداخت مهریه برای زن وجود ندارد چون مردان ادعا می کنند باید بیرون باشند و کار کنند تا بتوانند بدهی خود را بپردازند.در زمان تعیین مهریه ها خانواده ها باید به این موضوع توجه کنند که مهریه معلوم باشد چون متاسفانه برخی مهریه ها مجهول هستند مثلا در بازدیدی که من از زندان داشتم یک فردی به خاطر مهریه گل رز زندان بود. تعداد شاخه های گل یادم نیست اما می دانم قیمت آن بالا بود و مرد توان پرداخت آن را نداشت.
ساری: قوانین ما نیاز به بازنگری دارد چون زندان رفتن برای مهریه اشکال اشکال شرعی دارد و زندان رفتن همانطور که آقای طباطبایی نژاد عرض کردند مشکلی را حل نمی کند. در مورد اقساط هم که ایشان فرموردند متاسفانه برخی مهریه ها به قدری سنگین هستند که وقتی قسط بندی هم می شود حدود 100سال طول می کشد. و. بنابراین باز هم تاکید می کنم که باید فرهنگ سازی شود.ما در ستاد دیه از شهردای کارهایی را شروع کردیم چون معتقدیم خانواده ها باید فرهنگ مهریه کم را بیاموزند.

شما به مهریه مجهول اشاره کردید. به تازگی هم اعلام شده که مهریه های عجیب و غریب و به اصلاح افسانه ای ثبت نشود؟
طباطبایی نژاد: مهریه باید واجد شرایط زیر باشد: مهر باید حتما ارزش مالی داشته باشد. بنابراین آنچه را که ارزش مالی ندارد نمی توان به عنوان مهریه تعیین کرد. ازنظر شرع وقانون قابل انتقال ومعامله باشد. لذا نمی توان مشروبات الکلی یا حیوانات حرام گوشت مانند خوک رابعنوان مهریه تعیین کرد. زوج مالی را می تواند مهر قراردهد که خود مالک آن باشد بنابراین اموال عمومی یامال موقوفه رانمی توان مهر قرار داد. ضرورتی ندارد که مهر حتما معین باشد. بلکه انجام عمل یا حرفه آموزی هم می تواند مهریه باشد. مثل آموختن قرآن یا آموختن رایانه به زوجه می تواند موضوع مهر باشد.
 

آقای کشانی آماری که از زندانیان دیه دارید نشان می دهد که بیشترین زندانیان دیه متعلق به کجا هستندآیا تهران بیشترین زندانی را دارد و این معضل بیشتر متعلق به تهران است؟
کشانی: تحقیقی که مددکاران زندان انجام دادند نشان می دهد که مهریه های نامعقول در خانواده های غیرمذهبی بیشتر است و این موضوع در شهرهای صنعتی وضعیت بدتری دارد. در مناطقی که قومی و محله ای هستند کمتر مشکل مهریه سنگین وجود دارد.همچنین سطح تحصیلات زنان و اشتغال هم تاثیر فراوانی در مهریه دارد.بنابراین این موضوع مختص تهران نیست و در شهرهای بزرگ هم این مشکل وجود دارد.

به زندان رفتن برای مهریه اشاره شد. برخی زنان ناگزیرند که مهریه خود را بگیرند چون بعد از طلاق هیچ محل درآمدی ندارند و ناگزیرند که از حربه زندان استفاده کنند ؟
طباطبایی نژاد:این مهریه های بالا و نامتعارف نیز با این تصور نادرست از سوی زوج و زوجه تعیین و امضاء شده است که مهریه را کی داده و کی گرفته است و در حال حاضر شاهدیم مهریه های بالا، نامتعارف و خارج از توان مرد تعیین می شود و این مسئله آتش به کانون خانواده زده است.
شما به موضوع اهرم فشار اشاره کردید در حالیکه برخی مردان وقتی پای همسرشان به دادگاه باز می شود دیگر حاضر به زندگی نیستند و مهریه را پرداخت می کنند اما حاضر به زندگی نیستند و در اینصورت زنان بیشتر اذیت می شوند.
موضوع دیگر این است که گرفتن مهریه برای برخی از خانمها محل درآمد شده و از این راه کاسبی می کنند و این موضوع در میان کسانی که کمتر اعتقاد اسلامی دارند بیشتر دیده می شود.بنابراین کسانی که از اسلام دور هستند نمی توان با اسلام مشکلشان را حل کرد.

بنابراین شاید اگر برخی قوانین را تغییر کنیم دیگر مهریه موضوعی برای اهرم فشار نباشد و مانند کشورهای دیگر در هنگام طلاق اموال نصف شود تا زنانی که از مهریه به عنوان پشتوانه برای زندگیشان استفاده می کنند تنها به مهریه فکر نکند و این راهی برای کم کردن مهری های سنگین باشد؟
عطار:قرار بود مجلس حد نصابی را برای مهریه انتخاب کند اما اعلام شد که این موضوع خصوصی است و نباید توسط مجلس تبدیل به قانون شود.به نظر من می توان برای مهریه هم مانند دیه سقفی تعیین کرد و همانطور که با توجه به شرایط تورمی دیه سال به سال عوض می شود نرخ مهریه هم تغییرکند.

اما این پاک کردن صورت مسئله نیست؟
عطار:شاید اگر شرایط طلاق را آسان کنیم دیگر زنان از مهریه به عنوان اهرم فشار استفاده نکنند.

همانطور که متوجه شدید آقای عطار پیشنهاد محدودیت و تعیین سقف برای مهریه داد.اما با توجه به اینکه ما طبقات اجتماعی مختلفی داریم آیا این موضوع امکان پذیر است؟
ساری:تعیین سقف دیه از طریق احکام ثانونیه امکان پذیر است.چون اگر مجلس هم یک چنین موضوعی را تصویب کند فقهای شورای نگهبان آن را رد می کنند.به نظر من در مهریه های سنگین پدرو مادرها مقصرند برخی خانواده ها بدون اینکه به فکر فرزندشان باشند مهریه بالا تعیین می کنند و به قولی از جیب خلیفه می بخشند.

آیا میانگینی از نرخ دیه وجود دارد؟ مثلا کمترین و بالاترین نرخ مهریه که برای آن زندانی هستند چقدر است؟
کشانی:مبالغ متفاوت است از 3 میلیون تا تاریخ میلادی ما زندانی مهریه داریم.نمی توان به تفکیک استانی مشخص کرد.

شماکه بالاتفاق معتقدید نباید برای بدهی مهریه به زندان رفت برای حل بحث بحران مهریه و جلوگیری از افزایش زندانیان چه راهکاری دارد؟
طباطبایی نژاد:سیره عملی معصوم برای ما حجت است.زمانی که حضرت علی (ع) با حضرت فاطمه ازدواج می کرد پیامبر پرسیدند برای مهریه چه داری که ایشان گفتند زره و شمشیر. پیامبر فرموند شمشیر را که لازم داری زره را بفروش و مهر کن و بعد با پول آن پیامبر جهیزیه دخترش را خریدند. بنابراین پول مهریه باید خرج جهیزیه شود.ما هم قصد داشتیم که سقفی برای مهریه تعیین کنیم و در لایحه حمایت از خانواده این موضوع را مطرح کردیم اما مخالفت شد و شورای نگهبان اعلام کرد که نمی وتوان برای مهریه شرط گذاشت لذا آن را حذف کردیم. بنابراین اینکه آقای عطار می فرمایند مثل دیه نرخی برای آن تعیین شود امکان ندارد،چون تعیین نرخ دیه مطابق قیمت شتر و گوسفنداست و به صراحت هم اعلام شده است.
بنابراین ما در مجلس معتقدیم اگر به سیره اسلام عمل شود مشکلی پیش نمی آید اما متاسفانه چشم و هم چشمی زیاد است و خانواده ها بر اساس مهریه دختر همسایه و فامیل مهریه فرزندشان را تعیین می کنند.
عطار: هر قانونی که تصویب می شود متاسفانه همه به دنبال راههای فرار از آن می گردند. مثلا مجمع تشخیص مصلحت تصویب کرد که مرد بعد از طلاق باید نصف دارایی خود را که بعد از شروع زندگی به دست آورده است به نام زن کند، مشروط به اینکه طلاق به درخواست مرد باشد و زن مطیع همسر خود بوده و اخلاق و رفتار نامتناسب با وی نداشته باشد همچنین از او تمکین کند.
اما مردان ما راهکار فرار از این قاون را پیدا کرده اند.همچنین از طرف دیگر اگر زندان هم حذف شود مردان راحتتر می توانند طلاق دهند و آمار طلاق وحشتناکتر می شود.
ساری: متاسفانه افزایش رشد طلاق رشد زندانیان مهریه را به همراه داشته است بنابراین باید کاری کرد که آمار طلاق کاهش یابد و باید این موضوع در جامعه آسیب شناسی شود. خوب است که به این موضوع هم اشاره کنم که تعداد کمی هم از زندانیان ما هم کسانی هستند که مثلا 30 سال پیش مهریه همسرشان 50 هزار تومان بوده که با نرخ تورم امروز رقم میلیونی می شود و برای همین زندان هستند.
کشانی:در زمانی که زن مهریه اش را اجرا می گذارد باید مراجع قضایی تعیین دارایی کنند که آیا مرد امکان پرداخت آن را دارد یا نه؟به نظر من باید جنبه کیفری و زندان از مهریه حذف شود. همچینی روند رسیدگی به پرونده ها کاهش یابد تا مشکل کمتریزن و مرد دردادگاه با هم پیدا کنند.
45232