دانش‌آموزان؛ قربانیان بی‌دفاع آلودگی هوا

ریه یک کودک دوساله تهرانی از ریه پیرمردان و پیرزنان 80 ساله‌ای که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند، آلوده‌تر است. کارشناسان، تهران را به کاسه‌ای تشبیه کرده‌اند که از سه طرف احاطه شده و به همین دلیل آلاینده‌های هوا در آسمان تهران ماندگار شده‌اند.

آلودگی هوا در تهران و چند کلانشهر به یک معضل بزرگ اجتماعی تبدیل شده و دورنمایی برای رهایی از آن به چشم نمی‌خورد. با آغاز فصل سرما، آلودگی هوای تهران و شهرهای بزرگ به دلیل پدیده وارونگی هوا تشدید می‌شود. اگر آلودگی هوا به حد اضطرار برسد، معمولا مدارس را تعطیل می‌کنند اما در شرایطی که میزان آلودگی هوا کمتر از حد اضطرار باشد معمولا به دانش‌آموزان توصیه می‌شود که از ورزش کردن در فضای باز خودداری کنند.

کودکان به دلیل حساسیت ویژه‌ بافت‌های مخاطی، بیشتر از بزرگسالان در معرض بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا هستند. شایع‌ترین بیماری در میان کودکانی که در هوای آلوده تنفس می‌کنند بیماری آسم و آلرژی‌های تنفسی است. پزشکان معتقدند که آلودگی هوا علائم سرماخوردگی و دیگر بیماری‌های تنفسی را تشدید می‌کند. بعضی از کودکان تهرانی به دنبال یک سرماخوردگی کوچک و مختصر دچار سرفه‌های طولانی می‌‌شوند. همچنین از دیگر عوارض هوای آلوده در بچه‌ها سوزش چشم و پوست و کمبود اکسیژن در خون است که باعث بی‌قراری دانش‌آموزان می‌شود.

در کنار عوارض جسمانی، آلودگی هوا روی روح و روان انسان‌ها هم تاثیر زیانبار می‌گذارد. آلودگی ‌هوا می‌تواند علت بیماری بچه‌های بیش‌فعال باشد و ضریب هوشی دانش‌آموزان را کاهش دهد. بیماری اوتیسم که نوعی اختلال رشدی کودکان است و از علائم آن رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی است و گوشه‌گیری کودکان از آثار مخرب سرب موجود در هوای آلوده است.

اداره سلامت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش استفاده دانش‌‌آموزان دارای بیماری آسم، حساسیت، بیماری‌های خاص و خونی در مواقع آلودگی هوا از ماسک را توصیه کرده است. این توصیه به گفته مسئولان بهداشتی کارساز نیست زیرا ماسک‌های کاغذی و پارچه‌ای موجود در داروخانه‌ها قادر به جذب گازهایی مانند مونوکسید کربن، دی اکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ازن، دی اکسید ازت و از همه مهمتر ذرات معلق سرب ناشی از سوخت اتومبیل‌ها نیستند و تنها قسمتی از غبار هوا را جذب می‌کنند و حتی برخی معتقدند که استفاده از این ماسک‌ها مشکلات تنفسی را افزایش می‌دهد.

می‌توان با قاطعیت گفت که کودکان قربانیان بی‌دفاع آلودگی هوا هستند و توصیه‌های مسئولان بهداشتی نقش موثری در حفاظت از سلامتی جسم و روان کودکان ندارد. حتی آلودگی هوا روی یادگیری دانش‌آموزان نیز اثر می‌گذارد. دبیر انجمن مسمومیت‌ها و سم‌شناسی کشور هشدار می‌دهد که آلودگی هوا موجب کاهش ضریب هوشی و بازده دانش‌آموزان می‌شود. دکتر ناصر جلالی در گفت‌وگو با ایسنا آلودگی هوا را موجب احساس خستگی، ضعف، خواب‌آلودگی و خمیازه دانسته و می‌گوید: «آلودگی هوا موجب عصبانیت دانش‌آموزان و کاهش توان یادگیری بچه‌ها می‌شود». به گفته وی، زمانی که هوا آلوده باشد دانش‌آموزان به سختی تمرکز می‌کنند و مجبورند برای یادگیری دروس انرژی بیشتری را صرف کنند و درنتیجه حالت خستگی و عصبانیت به آنها دست می‌دهد.

این متخصص سم‌شناسی می‌افزاید: «بیشتر این آلودگی‌ها ناشی از مونوکسیدکربن است که روی دستگاه تنفسی، عصبی، قلب، خون و ریه تاثیر می‌گذارد و چون گازی بی‌رنگ و بی‌بو است همه ما بی‌آنکه بدانیم چه اثراتی روی ما می‌گذارد آن را استنشاق می‌کنیم». دکتر جلالی توصیه می‌کند که دانش‌آموزان در هنگام آلودگی هوا باید از ماسک‌های مخصوص استفاده کنند.

اگر قبول کنیم که وظیفه اصلی مدارس آموزش مهارت‌های زندگی است، یکی از کارهایی که آموزش و پرورش می‌تواند انجام دهد تاکید بیشتر بر آموزش‌های زیست‌محیطی در برنامه درسی مدارس است تا دانش‌آموزان با روش‌های حفاظت از محیط زیست آشنا شوند و به عنوان مثال منابع آلوده‌کننده هوا، آب و خاک را بشناسند و روش سالم نگهداشتن آنها را بیاموزند.

واقعیت این است که حفاظت از محیط زیست در فرهنگ ما نهادینه نشده و بسیاری از مردم، هشدارهای زیست محیطی را یک امر لوکس و حتی غیرواقعی می‌دانند و مرگ‌ومیر و بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا را باور نمی‌کنند.

* کارشناس مسائل آموزشی

47234