به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به نقل از ایبنا، محمد نبهان دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه نوشت: نشر بین‌المللی راتلیج (Routledge) به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین مؤسسات علمی در زمینه علوم انسانی و اجتماعی، نقشی محوری در شکل‌گیری، گسترش و نقد اندیشه‌های جامعه‌شناسی در سطح جهان ایفا کرده است. این نشر که از اواخر قرن نوزدهم فعالیت خود را آغاز کرده، با انتشار آثار کلاسیک و مدرن اندیشمندانی چون کارل مارکس، ماکس وبر، امیل دورکیم، زیمل، آنتونی گیدنز، زیگمونت باومن، پی‌یر بوردیو و جودیت باتلر، به مرجعی علمی برای دانشجویان، دانشگاهیان و پژوهشگران جهانی تبدیل شده است. جایگاه این انتشارات نه فقط در بازنشر آثار بزرگ، بلکه در ارائه بستری برای عرضه دیدگاه‌های نو و جریان‌ساز در جامعه‌شناسی جهانی است.
در چنین بستری، انتشار کتاب پروفسور مصطفی ازکیا با عنوان «توسعه روستایی در ایران، ۱۹۶۰–۲۰۲۰» توسط راتلیج، نقطه عطفی در تاریخ جامعه‌شناسی ایران به شمار می‌رود. این رویداد، نه‌تنها به‌عنوان گامی برای جهانی‌سازی پژوهش‌های ایرانی تلقی می‌شود، بلکه بیانگر پذیرش علمی و بین‌المللی یک روایت بومی‌شده از توسعه در چارچوب استانداردهای علمی در جهان است. نقطه عطف و اهمیت این اتفاق دو وجه دارد: از یک‌سوی، نخستین بار است که تجربه تاریخی توسعه روستایی در ایران، با عمق نظری و داده‌های میدانی فراگیر، به زبان جامعه جهانی توسعه بازگو می‌شود؛ و از سوی دیگر، این کتاب توانسته است پیوندی میان مفاهیم جهانی و تجربه بومی برقرار کند، که در نوع خود یک دستاورد نوین روش‌شناختی و نظری است.
کتاب پروفسور ازکیا، بر پایه شصت سال تجربه میدانی، مطالعات تطبیقی و تحلیل نظری، روایتی منسجم از تحولات روستاهای ایران در دو نظام سیاسی قبل و بعد از انقلاب ارائه می‌دهد. عنوان کامل اثر یعنی «توسعه روستایی در ایران، ۱۹۶۰ – ۲۰۲۰»، خود گویای محدوده زمانی گسترده و رویکرد تحلیلی بلندمدت آن است. این کتاب با تأکید بر مفهوم توسعه مشارکتی، نشان می‌دهد که اصلاح ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بدون مشارکت فعالانه جامعه روستایی، توسعه‌ای پایدار و عادلانه نخواهد بود. ازکیا، با اتکا به مشاهدات میدانی در نقاط مختلف کشور، تغییرات اجتماعی-جمعیتی، اصلاحات ارضی، قشربندی اجتماعی، ساختار قدرت، سیاست‌های دولتی و تأثیر تغییرات اقلیمی بر کشاورزی را به‌صورت یکپارچه و نظام‌مند تحلیل کرده است.
اهمیت پرداختن به موضوع توسعه روستا در عصر جهانی شدن و اقتصادهای دیجیتال نیز در متن کتاب مورد توجه قرار گرفته است. در شرایط کنونی، که چالش‌هایی چون تغییرات اقلیمی، بحران غذا، مهاجرت بی‌رویه و نابودی فرهنگ‌های محلی جهان را تهدید می‌کنند، توجه به توسعه متوازن روستایی یک ضرورت راهبردی است. روستاها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، همچنان رکن اساسی در تولید کشاورزی، حفظ تنوع زیستی، پایداری اکولوژیک و حراست از هویت فرهنگی محسوب می‌شوند. غفلت از توسعه روستایی نه‌تنها به نابرابری‌های درون‌کشوری می‌افزاید، بلکه تهدیدی برای ثبات اجتماعی و امنیت ملی است.
در چنین بستری، پژوهش بلند مدت پروفسور ازکیا از سطح یک پژوهش دانشگاهی فراتر می‌رود و به یک مداخله نظری و عملی در عرصه سیاست‌گذاری توسعه تبدیل می‌شود. او در این کتاب، الگوی بومی‌شده‌ای از توسعه ارائه می‌دهد، یکی دیگر از نوآوری‌های مهم کتاب، تحلیل روند کاهش شکاف روستا-شهر، نه‌تنها از منظر درآمد، بلکه در شاخص‌های زیست‌پذیری و کیفیت زندگی است. ایشان نشان می‌دهد که توسعه روستایی موفق می‌تواند به توازن جمعیتی، کاهش مهاجرت‌های ناهنجار، و در نتیجه کاهش بحران‌های شهری مانند بیکاری، حاشیه‌نشینی و فرسایش اجتماعی منجر شود.
این نگاه، برخلاف دیدگاه‌های کلاسیک توسعه‌گرایی که عمدتاً توسعه را از بالا به پایین و با الگوهای وارداتی می‌نگرند، بر ظرفیت‌های بومی، ساختارهای اجتماعی موجود و کنش متقابل دولت و جامعه روستایی تمرکز دارد. به‌عبارت دیگر، ازکیا در کتاب خود نه‌فقط به مطالعه «روستا» بلکه به نظریه‌پردازی درباره «توسعه از پایین» می‌پردازد؛ و بدین‌ترتیب، روایت توسعه روستایی ایران را از جایگاه «موضوع مطالعاتی» به سطح «منبع نظری» ارتقا می‌دهد.
ازکیا همچنین با فصل‌هایی مانند «ابعاد نظری توسعه روستایی»، «ساختار سیاسی و توسعه»، «نظام‌های بهره‌برداری از زمین و تغییرات اقلیمی» و «الگوهای سکونت روستایی»، موفق شده است چارچوبی چندلایه و بین‌رشته‌ای برای فهم توسعه در ایران بسازد؛ که هم مورد استفاده جامعه‌شناسان، و هم پژوهشگران توسعه، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران خواهد بود. مشارکت او در نهادهای پژوهشی و دانشگاهی، از جمله مدیریت «مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران» و سردبیری مجلات علمی، نشان از تعهد حرفه‌ای و جایگاه اثرگذار او در نهاد علمی ایران دارد.
در نهایت، می‌توان گفت که این کتاب، نه‌فقط نقطه اوج فعالیت حرفه‌ای دکتر مصطفی ازکیا، بلکه نقطه آغاز ورود جامعه‌شناسی توسعه ایران به گفت‌وگوی جهانی است. نشر راتلیج با انتشار این اثر، بستری برای شنیده‌شدن صدای بومی اما علمی ایران در حوزه توسعه روستایی فراهم کرده است. این کتاب، الگویی منحصر به‌فرد از ترکیب داده‌های میدانی، تجربه زیسته و چارچوب‌های نظری ارائه می‌دهد که می‌تواند الهام‌بخش نسل جدیدی از پژوهشگران، هم در ایران و هم در سایر جوامع غیرغربی باشد. بدین‌ترتیب، ایران نه صرفاً موضوعی برای پژوهش، بلکه مشارکت‌کننده‌ای فعال در تولید دانش جهانی در حوزه توسعه شناخته می‌شود.
216216
نظر شما