برگزاری پنل‌های تخصصی جامعه‌شناسی اقتصادی در ششمین همایش «کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره‌ی جامعه‌ی ایران»، نقطه‌ی عطفی در تاریخ فکری و علمی کشور به‌شمار می‌آید. این پنل‌ها، که در روزهای ۱۴ و ۱۵ مهرماه ۱۴۰۴ در دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شدند، نخستین تلاش منسجم برای طرح و تثبیت جامعه‌شناسی اقتصادی به‌عنوان رشته‌ای تخصصی در مطالعات ایران معاصر محسوب می‌شوند. نخستین پنل، در واقع نخستین نشست رسمی جامعه‌شناسی اقتصادی در تاریخ علمی معاصر ایران بود و از حیث نظری، زمینه‌ساز بازاندیشی در مبانی فکری، نهادی و فرهنگی توسعه در کشور شد.
این دو نشست با هدف بازگشت به فهم اجتماعی از اقتصاد، تلاش داشتند مرزهای رشته‌ای میان اقتصاد، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی را درنوردند و امکان گفت‌وگویی تحلیلی میان آن ها را فراهم آورند. در چارچوب این رویکرد، اقتصاد نه به‌مثابه مجموعه‌ای از متغیرهای فنی، بلکه به‌عنوان نظامی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در نظر گرفته شد که در بستر شبکه‌های نهادی، روابط قدرت و الگوهای فرهنگی زندگی روزمره شکل می‌گیرد. تحلیل‌های ارائه‌شده در این پنل‌ها، بر این اصل تأکید داشتند که مسائل اقتصادی ایران را نمی‌توان بدون درک زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی آن فهم کرد. هرگونه اصلاح اقتصادی، بدون بازسازی بنیان‌های نهادی، فرهنگی و اعتماد اجتماعی، محکوم به بازتولید چرخه‌ی ناکامی‌های گذشته خواهد بود.
در این چارچوب، مجموعه‌ای از مباحث میان‌رشته‌ای مطرح شد که به ابعاد مختلف پیوند میان اقتصاد، فرهنگ و سیاست در ایران معاصر پرداختند. موضوعاتی چون «تنوع بازارها»، «چالش‌های بنگاه‌های خانوادگی در ایران»، «توهم مالی»، «کارآفرینی دانش‌بنیان»، «نقش اعتماد در مبادلات اقتصادی»، «آرایش مناسب دولت، بازار و جامعه‌ی مدنی»، «آینده‌ی فرهنگ و اقتصاد در ایران از منظر انسان‌شناسی اقتصادی»، «جامعه‌شناسی اقتصادی سیاست در ایران»، «منافع، شبکه‌ها و فرهنگ سرمایه‌داری در ایران» که نگاهی تازه برای این حوزه تخصصی محسوب میشود و نشان داد که اصلاح اقتصادی پایدار، بدون اصلاح نهادی و فرهنگی ممکن نیست.
این مباحث در مجموع، بر این نکته تأکید داشتند که اقتصاد در ایران معاصر باید در پیوندی دیالکتیکی با فرهنگ و نهادهای اجتماعی مطالعه شود. تصمیم‌گیری اقتصادی چه در سطح فردی و چه در سطح کلان در شبکه‌ای از معانی، هنجارها و روابط نهادی شکل می‌گیرد. ازاین‌رو، فهم پویایی‌های اقتصادی مستلزم تحلیل لایه‌های فرهنگی، نمادین و نهادی حیات اجتماعی است. بر این اساس، پنل جامعه‌شناسی اقتصادی، ضرورت بازاندیشی در مفهوم توسعه را در ایران معاصر یادآور شد که پدیده‌ای انسانی، فرهنگی و نهادی است. سیاست‌گذاری اقتصادی در آینده باید به‌سوی رویکردی حرکت کند که در آن عدالت اجتماعی، اعتماد عمومی و سرمایه‌ی اجتماعی در کنار رشد و بهره‌وری اقتصادی قرار گیرند.
برگزاری نخستین و دومین پنل جامعه‌شناسی اقتصادی در ایران، تنها رویدادی علمی نبود، بلکه آغاز شکل‌گیری پارادایمی تازه در تفکر توسعه کشور است؛ پارادایمی که بر بازگشت به ریشه‌های اجتماعی اقتصاد تأکید دارد. گروه جامعه‌شناسی اقتصادی انجمن جامعه‌شناسی ایران، با حمایت از این روند، بر آن است تا با گسترش پژوهش‌های تجربی، نظری و سیاست‌محور، زمینه‌ی شکل‌گیری «زبان مشترک توسعه» میان جامعه‌ی علمی، سیاست‌گذاران و کنشگران اجتماعی را فراهم آورد، که بتواند به پرسش‌های پیچیده‌ی جامعه شناسی اقتصادی در ایران پاسخی چندبُعدی، انسانی و پایدار ارائه کند.
* مینا شیروانی ناغانی دارای دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه
منبع: سایت انجمن جامعه شناسی ایران
۲۱۶۲۱۶
نظر شما