گروه اندیشه: اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران در همایش انجمن جامعه شناسی ایران با صدور اطلاعیه ای هشدار داد که ایران در یک نقطه عطف تاریخی و در وضعیت "پیچیده و خطیر" قرار دارد و برای خروج از این بحرانِ درهم‌تنیده اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی ، نیازمند عاملیت جمعی، خردورزی و بازسازی فوری "همبستگی اجتماعی" است. این اتحادیه از حاکمیت، نخبگان و مردم می‌خواهد که با پرهیز از اقدامات مخرب مانند دوقطبی‌سازی، افراط‌گرایی و انزوای بین‌المللی و با تمرکز بر حل مسائل معیشتی و دیپلماسی فعال، از خطر جنگ و فروپاشی اجتماعی عبور کنند. این اطلاعیه در زیر از نظرتان می گذرد:
****
وضعیت پیش روی جامعه ایرانی اکنون پیچیده و در ساحت‌های مختلف خطیر و در هم تنیده شده است. شناخت درست و تبیین مسائل بنیادین امروز کشور و تاثیر تنگناها و بحران‌های مرتبط با آن‌ها در حال و آینده ایران، مسئولیتی فراگیر و تاریخی است. نهادهای علمی و حرفه‌ای و مدنی نیز نمی‌توانند خود را از شمول این مسئولیت بر کنار بدانند و در برابر دردها و دغدغه‌های جامعه بی‌تفاوت باشند. بیم‌ها و نگرانی‌های برآمده از تغییرات پرشتاب و پردامنه شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور، توجه به اصلی‌ترین مساله جامعه ایران، یعنی حفظ و بازسازی همبستگی اجتماعی و توسعه و رفاه جامعه را بیشتر کرده است.
فهم رویدادهای کنونی و آینده ایران مستلزم داشتن تصویری کلان از مولفه‌های اصلی موقعیت کنونی ایران است. این مولفه‌ها به طور مشخص حوزه‌های سیاست خارجی، سیاست داخلی، اقتصاد، اجتماع و فرهنگ و ارتباطات را شامل می‌شود.
اتحادیه انجمن‌های علوم‌اجتماعی ایران [۱] که متشکل از ۱۷ انجمن معتبر علمی و مدنی در حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی است و همه‌ی اعضای نهادی آن در طول دهه‌های متمادی مطالعه وضعیت جامعه ایران و تهدیدها و فرصت‌های پیش‌روی کشور را در کانون توجهات خود داشته‌اند، در این شرایط دشوار وظیفه خود دانست که در حد توان فراخوانی علمی و مدنی برای فهم درست مخاطرات و کنش مناسب در روند گشودن افقی دور از نگرانی داشته باشد.
ایران امروز در نقطه عطفی تاریخی قرار گرفته است. اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران، با درک حساسیت و پیچیدگی شرایط کنونی، ضمن ابراز نگرانی عمیق از تشدید فشارهای بین‌المللی، بازگشت تحریم‌ها و خطر جنگ، بر مسئولیت تاریخی خود در تبیین وضعیت موجود و ارائه راهکارهای خردمندانه تأکید می‌ورزد. اتحادیه بر این باور است که ایران، به عنوان کشوری با تمدن و فرهنگ کهن و مردمی صلح‌طلب، خواهان تعامل سازنده با جهان و حل اختلافات از مسیر دیپلماسی و گفت‌وگو است.
در این وضعیت خطیر از یک سو، فشارهای ناشی از تحریم‌ها و اجرای مکانیسم ماشه، زندگی روزمره مردم بویژه دهک‌های محروم و کم‌برخوردار را با دشواری‌های فراوانی مواجه ساخته و از سوی دیگر، خطر تشدید تنش‌های بین‌المللی و احتمال جنگ، آینده کشور را با ابهام روبرو کرده است. در چنین فضایی، نخستین مسئولیت نشان دادن رویکرد و عزم سیاسی و اجرایی برای عادی شدن زندگی جاری مردم است. باید به‌طور واقع‌بینانه و بدون فرافکنی و انکار واقعیت‌ها، علت‌ها و پیامدهای این وضعیت به صورت بی‌طرفانه و شجاعانه برای افکار عمومی تبیین شود. در شرایط کنونی، پرهیز از نگرش‌ها و اقداماتی که به تشدید بحران کنونی می‌انجامد، ضرورت حیاتی دارد، از جمله:
- پرهیز از دوگانه‌سازی‌های مخرب: هرگونه گفتار و کنشی که جامعه را به قطب‌های متعارض تقسیم کند، به انسجام ملی لطمه می‌زند و زمینه را برای مداخلات خارجی فراهم می‌سازد.
- اجتناب از رادیکالیزه کردن فضای سیاسی: تندروی و افراط‌گرایی، چه در عرصه داخلی و چه در روابط خارجی، تنها بر دامنه بحران می‌افزاید.
-پرهیز از حالت انتظار برای جنگ: حالت انتظار بی زمان و مکان برای جنگ یک ابزار عملیات روانی و آزار جمعی مردم ایران است که هدفش مختل کردن زندگی و ضربه زدن به اقتصاد است.
-عدم تمرکز بر مقصریابی و گذشته‌گرایی: در شرایط حساس کنونی، پرداختن به خطاهای گذشته و نقد رویکردها و راهبردها و سازوکارهای غلط و مقصریابی، تمرکز بر راه‌حل‌های آینده را به حاشیه می‌کشاند و توان جامعه را تحلیل می‌برد. البته این به معنی عدم مبارزه با فساد سیستماتیک و روابط رانت محوری که رقابت و نوآوری را سرکوب و عدالت را مخدوش می‌کند، نیست.
-پرهیز از انزوای بین‌المللی: هر اقدامی که منجر به تقویت اجماع جهانی علیه ایران شود، باید مورد بازبینی قرار گیرد. ایران نباید در موضعی قرار گیرد که جهان در برابر آن متحد شود. تلاش اسرائیل و آمریکا و اخیرا اروپا امنیتی‌سازی چهره ایران و شکل‌دهی اجماع جهانی از طریق تقویت پروژه ایران هراسی است.
دعوت از نهادهای اندیشه‌ای و کنشگران مدنی
اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران از تمامی اندیشمندان، نخبگان، کنشگران مدنی و شهروندان دعوت می‌کند تا با خردورزی و تعمق در وضعیت کنونی، در راستای تحقق موارد زیر تلاش کنند:
-بازتعریف روایت ایران: باید روایتی از ایران ارائه شود که بر صلح‌طلبی، گفت‌و گو، تعامل سازنده و مسئولیت‌پذیری بین‌المللی تأکید دارد. ایرانیان نه یک تهدید، بلکه بخشی از جامعه جهانی هستند که خواهان مشارکت در توسعه و ثبات منطقه و جهانند.
- تقویت تاب‌آوری اجتماعی: در شرایط دشوار فعلی، انسجام داخلی و همبستگی اجتماعی بزرگ‌ترین پشتوانه ملی است. باید با تقویت نهادهای مدنی، رسانه‌های مستقل و فضای گفت‌وگو، جامعه را در برابر فشارها مقاوم ساخت.
-ارائه راهکارهای مبتکرانه برای خروج از بن‌بست: نهادهای علمی و مدنی و نخبگان و کنشگران می‌توانند با ارائه ایده‌های نو در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی، راه‌حل‌های عملی برای کاهش تنش و مدیریت تحریم‌ها ارائه دهند. لذا باید کار علمی مطالعاتی دقیق بر روی تحریم،ها انجام شود و نهادی در داخل کشور بصورت خاص برای این موضوع و کاهش اثرات آن کار کند و حتی روش‌های مهندسی معکوس تحریم‌ها را به‌منظور مبارزه با انحصار و فساد به دولت و فعالان بخش خصوصی ارائه نماید تا با جلوگیری از تنزل شرایط زندگی مردم، بازی و فشار روانی آمریکا و اروپا خنثی گردد.
-تعامل سازنده با حاکمیت: جامعه نخبگانی می‌تواند با حفظ استقلال فکری، در نقش مشاوری دلسوز، حاکمیت را به سوی سیاست‌های عاقلانه و مردم‌محور هدایت کند.
درخواست از حاکمیت و دولت
حاکمیت و دولت هم ضروری است با درک حساسیت شرایط خطیر کنونی راهبردها و رویکردهای جدید و اصلاحی و بسترهای لازم را برای تحقق انسجام ملی فراهم آورد:
-توجه موثر و ملموس به حل مسئله اقتصادی و تأمین نیازهای معیشتی: اولویت نخست، تأمین نیازهای اولیه مردم و کاهش فشار اقتصادی بر اقشار کم‌درآمد است.
-گشایش فضای رسانه‌ای و مدنی و رفع فیلترینگ: امکان حضور صداهای مختلف و نخبگان در عرصه عمومی و تسهیل نظام امن ارتباطی فراهم شود تا گفت‌وگوی ملی زمینه‌ساز طرح راهکارهای جمعی گردد.
-حل بحران مدیریت و ارائه چشم‌انداز روشن و اعتمادآفرین: باید ناکارآمدی‌ها، ناترازی‌ها و نوسانات شدید در سیاست‌های اقتصادی را تعدیل کرد و افق و راه روشن برای توسعه ترسیم کرد تا سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی بتوانند اعتماد کنند.
-شفافیت و مبارزه واقعی با فساد: با ایجاد یک نهاد فراقوه‌ای برای مبارزه با فساد، شفاف‌سازی درآمدها و هزینه‌های نهادهای دولتی و خصولتی و حذف رانت، باید اولین گام محکم را برای بازگرداندن اعتماد عمومی برداشت.
-کاهش شکاف روزافزون دولت- ملت: علیرغم انسجام سطح بالای مردم در قبال تجاوز خارجی، دولت و حاکمیت هنوز نتوانسته‌اند پاسخ در خور و شایسته‌ای برای آزادی‌های مدنی بیشتر، مشارکت سیاسی گسترده‌تر و رفاه اقتصادی مردم ارائه کنند؛ بنابراین لازم است دولت و حاکمیت در این خصوص برنامه‌های عملی و اجرایی مشخص و مشهود ارائه کنند.
-دیپلماسی فعال و هوشمند: دفع جنگ و تحریم‌ها برای کشور حیاتی است. برای تحقق این هدف ضروری است که حاکمیت با بهره‌گیری از دیپلماسی کارآمد، از انزوای بین‌المللی کشور جلوگیری کرده و زمینه‌های تعامل با جهان با هدف رفع تحریم‌ها و بازگشت به جامعه‌ی بین‌المللی را فراهم کند. همچنین ایران با همسایگان خود روابط اقتصادی و امنیتی سازنده برقرار کند تا ضمن تامین امنیت ملی، بازارهای جدیدی برای اقتصاد ایران بگشاید.
در پایان اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران باور دارد که ایران امروز بیش از هر زمان دیگر به «عاملیت جمعی» نیازمند است؛ عاملیتی که در پرتو خردورزی، اتحاد و مسئولیت‌پذیری همگانی، می‌تواند کشور را از این گذرگاه سخت تاریخی عبور دهد. ما از همه ایرانیان دعوت می‌کنیم تا با پرهیز از اقدامات شتابزده و ساختارشکن، در مسیر تقویت انسجام ملی و ارائه تصویری مثبت از ایران در جهان گام بردارند.
ایران خواهد ماند، چرا که خرد جمعی و اراده ملت، سد استواری در برابر هرگونه تهدید و بحران است. تاریخ ایران گواهی می‌دهد که این ملت در سخت‌ترین شرایط هم توانایی ایستادگی و ماندگاری داشته‌است[۲].
اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران
پی‌نوشت:
[۱] انجمن‌های عضو اتحادیه: انجمن انسان‌شناسی ایران، انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری، انجمن ایرانی تاریخ، انجمن ایرانی تاریخ اجتماعی علم و فناوری، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، انجمن پیشگیری از خودکشی ایران، انجمن ترویج علم ایران، انجمن جامعه شناسی ایران، انجمن جمعیت‌شناسی ایران، انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران، انجمن علمی تعاون ایران، انجمن علمی توسعه روستایی ایران، انجمن علمی رفاه اجتماعی ایران، انجمن علمی مطالعات صلح ایران، انجمن علمی هنرهای تجسمی ایران، انجمن علوم سیاسی ایران، انجمن مددکاران اجتماعی ایران.
[۲] این بیانیه در نشست اتحادیه انجمن‌های علوم اجتماعی ایران در همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران به تاریخ ۱۶ مهر قرائت شد.
۲۱۶۲۱۶
نظر شما