تینا مزدکی_ اگرچه در فضای استارتاپی و اقتصاد دیجیتال ایران، زمانی بحث بر سر مقیاسپذیری و جذب سرمایه داغ بود، حالا گفتوگوها به نرخ لحظهای ارز، بنبستهای فنی ناشی از فیلترینگ و جستوجوی مقصدی برای شروعی دوباره گره خورده است. کارآفرینانی که روزی با دلار تکنرخی و رویای یونیکورن شدن پا به میدان گذاشتند، امروز خود را در برابر واقعیتی میبینند که در آن، ابزارهای اولیه کارشان، از دسترسی به ابرهای جهانی گرفته تا ثبات هزینههای جاری، به متغیرهایی غیرقابلپیشبینی بدل شدهاند.
این وضعیت، اکوسیستم دیجیتال ایران را در لبه برزخی قرار داده است که یک سوی آن میراث استارتاپهای بزرگی است که دهه نود شکل گرفتند و سوی دیگرش، نسلی است که میان ماندن و ساختن، یا رفتن و از نو آغاز کردن، مردد مانده است. در چنین شرایطی این پرسشها مطرح میشود که چه عواملی موتور محرک استارتاپها را با چالش مواجه کرده است؟ در حالی که فیلترینگ کارکرد خود را از دست داده اما همچنان پابرجاست، چه چشماندازی برای آینده اقتصاد دیجیتال میتوان متصور شد؟
نیروی کار اعتمادش را به قدرت حل مسئله دولت از دست داده است
حمیدرضا احمدی، عضو انجمن تجارت الکترونیک تهران و بنیانگذار یکی از استارتاپهای داخلی، در گفتوگو با خبرآنلاین و در پاسخ به این پرسش که چه عواملی باعث میشود که نیروی متخصص به فکر مهاجرت باشد گفت:« اصل قضیه اینجاست که قیمت دلار مدام بالا میرود و فارغالتحصیلانی که تازه کارشان را شروع کردهاند و یکی دو سال تجربه دارند، آینده جالبی در ایران نمیبینند. به اضافه اینکه میبینند با توجه به اینکه فیلترینگ اصلاً کار نکرده یعنی آن کاری که قرار بوده بکند را انجام نمیدهد اما برداشته هم نمیشود، عملاً اعتمادشان را به قدرت حل مسئله دولت از دست میدهند.»
باتلاقی که هیچ راه خروجی از آن نیست
او ادامه داد:« افراد میبینند که با ویپیان میتوانند به همه چیزهایی که فیلتر است دسترسی پیدا کنند و مشخص است که فیلترینگ کار نکرده، ولی برداشته هم نمیشود. از آن طرف پلتفرمهایی مثل گوگل و جاهای دیگر هم شرایط را برای دسترسی سخت کردهاند؛ مثلاً با بعضی ویپیانها دیگر نمیشود به سرویسهای گوگل دسترسی پیدا کرد. وضعیت شبیه به یک «باتلاق» شده که هیچ راه بیرون آمدنی از آن در آینده نزدیک یا متوسط دیده نمیشود. به همین خاطر افراد ترجیح میدهند مهاجرت کنند.»
تجربه مهاجرت ۵۰ درصد همکاران در یک دهه
احمدی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که کارفرمای ایرانی توانایی برای حفظ نیروی کار خود و رقابت با کارفرمای خارجی را دارد یا خیر، گفت:« چیزی که به طور عینی میدانم این است که حدود نصف همکارانی که در این ۱۰ سال با ما کار کردند، الان در ایران نیستند؛ یعنی حداقل ۵۰ درصدشان رفتهاند. این موضوع مستقیماً به قیمت دلار برمیگردد. زمانی که ما مجموعه خود را تاسیس کردیم، دلار ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان بود و الان با این نوسانات به حدود ۱۵۰ تومان هم رسیده است. این باعث میشود که دیگر اصلاً نشود رقابت کرد؛ حتی آن موقع که دلار ۴ هزار تومان بود هم نمیشد، چه برسد به حالا.»
این مهاجرتها باعث میشود «استخر استعداد» در ایران کوچک و کوچکتر شود، رشد شرکتها کند شود که هم برای اقتصاد کلان ایران، هم برای شرکتها و هم برای نیروهایی که اینجا ماندهاند و در نهایت برای همه بد است.
حمیدرضا احمدی؛ عضو انجمن تجارت الکترونیک
آمار مهاجرت استارتاپها چشمگیر است
اگرچه در گذشته مهاجرت به صورت فردی بیشتر دیده میشد اما اکنون آمار مهاجرت استارتاپها نیز چشمگیر است. به گفته این عضو انجمن تجارت الکترونیک، برخی کشورها اعلام کردند که استارتاپها را میپذیرند بنابراین تعداد زیادی از استارتاپهایی که در کشور به وجود آمد حالت صوری داشت تا افراد حاضر در آن بتوانند مهاجرت کنند. او در این باره گفت:« اگرچه در بین استارتاپها موارد درستوحسابی هم بود، اما بیشتر به چشم یک «فرصت برای مهاجرت» به آن نگاه میشد. حتی بیزنسهای مهاجرتی هم راه افتادند که راهنمایی میکردند که فرد یک استارتاپ با مشخصاتی بزند تا بتوانند ویزای برنامه استارتاپی فلان کشور را برایش بگیرند؛ این موارد هم بیشتر به سیاستهای طرف مقصد بازمیگردد.»
دلار زیرساخت را ویران کرد، فیلترینگ تیر خلاص بود
احمدی در پاسخ به این پرسش که تحت چه شرایطی ممکن است این متخصصین به جامعه دیجیتال ما برگردند، توضیح داد:« اصل قضیه «دلار» است. در یکسری سناریوها میشود دید که اگر دلار ثابت بماند، فیلترینگ برداشته شود و زیرساختها بهتر شود، بشود به آن حالت بازگشت. اما اگر به همین شکل بیبرنامه باشد و آدم نداند فردا قیمت دلار چقدر است یا ماه دیگر چه میشود، به هیچ وجه نمیشود برنامهریزی کرد. من به شخصه هر برنامهای برای سال ۱۴۰۵ داشتم، عملاً تحت تأثیر این دو هفته قرار گرفته که دلار از ۱۰۰ هزار تومان به ۱۵۰ هزار تومان رسیده است. اصل و زیرساخت قضیه این موضوع است؛ حدود ۲۰ یا ۲۵ درصدش هم مربوط به فیلترینگ و زیرساخت و سرعت اینترنت و امثال آن است.»
هرچه داریم از دهه ۹۰ است
او همچنین در پاسخ به این پرسش که اگر این روند اصلاح نشود، اکوسیستم دیجیتال ایران را در سالهای آینده چطور میبینید، گفت:« شرکتهایی که از قبل شروع کردهاند مثل دیجیکالا، اسنپ، تپسی و علیبابا، چون با دلار ارزانتر توانستند کسب و کار را بسازند، همچنان ادامه خواهند داد و مردم هم از آنها استفاده میکنند. اما مسئله این است که «نسل بعدی کارآفرینها» دیگر آن فرصتها را ندارند. اگر من الان از دانشگاه فارغالتحصیل شده بودم و میخواستم شروع کنم، تقریباً محال بود. از نظر اقتصادی و ریاضی اصلاً جور در نمیآید؛ باید هزینه کرد و از آن طرف قدرت خرید مردم هم که هر روز پایینتر میرود. نسل جدیدی در حال شکلگرفتن نیست و هرچه کارآفرین در حوزه وب و موبایل داریم، متعلق به اوایل دهه ۹۰ است.»
حمیدرضا احمدی که خود بنیانگذار یکی از استارتاپها است؛ در پاسخ به این پرسش که آیا به خاطر انحصار شرکتهای بزرگ نیست که بقیه به فکر راه انداختن استارتاپ نیستند، گفت:« کسبوکارهای بزرگی مثل اسنپ یا علیبابا به سرمایه اولیه خیلی بزرگی احتیاج دارند. علیبابا سرمایه بزرگی داشت، یا اسنپ و تپسی سرمایهگذار آلمانی داشتند. حتی اگر انحصاری هم نباشد و بشود با آنها رقابت کرد، الان آن سرمایه دیگر جور نمیشود چون حساب و کتاب ریاضی آن درست در نمیآید. وقتی برای ساختن پلتفرم باید کلی برنامهنویس داشت که حقوقشان روی ۱۰۰ میلیون تومان است و باید میلیاردها تومان خرج کرد، کسی نمیآید برای این که رقیب اسنپ شود سرمایهگذاری کند، آن هم در شرایطی که نمیدانند سرمایهاش برمیگردد یا نه.»
تحریم؛ مانعی برای جهانی شدن
او همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا راهی هست تا اکوسیستم دیجیتال ایران به فراتر از مرزها راه پیدا کند، توضیح داد:« مشکل تحریمهاست. اگر ما جایی مثل هند یا اروپای شرقی بودیم که سیستم بانکی وصل بود، چون زندگی در این کشورها ارزانتر است، اصولاً میشد با کسبوکارهای آمریکایی و اروپایی رقابت کرد. اما چون از نظر سیستم بانکی جداییم، یک ایرانی اگر بخواهد کسبوکار جهانی بزند عملاً باید مهاجرت کند؛ چون باید آدرس خارجی داشته باشد وگرنه هزار اتفاق ممکن است بیفتد. وقتی در ایران هستید نمیتوانید هر پنج دقیقه یکبار برای مشکل بانکی به شعبه بروید. پروژههایی هستند که دلار در میآورند، اما خیلی کوچک و متوسط میمانند و نمیتوانند آن مقیاس بزرگ استارتاپ جهانی را داشته باشند.»
او در نهایت با تاکید بر این موضوع که مشکلات جامعه استارتاپی فرقی با بقیه بخشهای صنعت ندارد، گفت:« در نهایت مطالبه فعلی ما این است که وضعیت ریال و دلار درست شود. اگر دلار مثلاً یک سال ثابت بماند، میتواند یک قدم به جلو باشد؛ وگرنه اینکه هر روز ۵ تومان روی آن برود، کار را خیلی سخت و پیشبینی را ناممکن میکند. همیشه مسائل کلانی مثل قیمت ریال، جنگ یا تحریمها روی صنعت ما تاثیر میگذارد. این مسائل کلان در ذهن من ۷۰ تا ۸۰ درصد مسئله هستند. تاثیر منفی بخش زیرساخت و سرعت اینترنت و فیلترینگ را نیز نمیتوان نادیده گرفت.»
۲۲۷۳۲۳
نظر شما