گروه اندیشه: در دانشگاهای ایران به دلیل کمبود بودجه تحقیقاتی، اغلب پژوهش ها، بر مبنای مطالعات و تحقیقات کتابخانه ای انجام می شود. بی تردید کتابخانه و اطلاعات موجود در آن، یکی از ابزارهای اصلی تحقیقات به شمار می رود، اما زمانی که سخن از توسعه محلی به میان می آید، بدون تحقیقات میدانی، نتایج هرچند دارای فرم آکادمیک، اما فاقد محتوای مرتبط هستند. فراموش نمی کنم که دکتر ازکیا متخصص توسعه روستایی، از جلسه دفاعیه ای می گفت که دانشجوی دوره دکترا بدون حضور در میدان حوزه مورد مطالعه، از تز دکترایش دفاع می کرد.
به هر روی کتاب «روستا و توسعه» که با تکیه بر پیمایشهای عینی در مناطق روستایی ارومیه تدوین شده، تلاشی است ارزشمند برای عبور از کلیگوییهای تئوریک و رسیدن به «واقعیتِ عریانِ» زیست روستایی . نویسنده در این اثر با بهکارگیری روش تحقیق میدانی، نشان میدهد که چگونه متغیرهای بومی، پیوندهای خویشاوندی و ساختارهای سنتی در جغرافیای خاص ارومیه، بر روند پذیرش یا مقاومت در برابر پروژههای نوسازی اثر میگذارند. اهمیت این کتاب در این است که توسعه را نه به مثابه یک بخشنامه اداری، بلکه به عنوان یک فرآیند زنده در بستر فرهنگ و معیشت دهقانان و کشاورزان منطقه بازخوانی میکند.
در سطح راهبردی، این پژوهش با کالبدشکافی شکاف میان «نیازهای واقعی روستاییان» و «تصمیمات پشتمیزنشینی»، به نقد الگوهای توسعه آمرانه میپردازد. دادههای استخراج شده از روستاهای ارومیه در این کتاب، تصویری دقیق از نابرابریهای زیرساختی و فرصتهای مغفول مانده در بخش کشاورزی و صنایع دستی ارائه میدهد. این اثر فراتر از یک گزارش دانشگاهی، به عنوان یک راهنمای عملی برای سیاستگذاران عمل میکند تا درک کنند که توسعه پایدار در مناطق مرزی و متنوعی همچون ارومیه، مستلزم شناخت عمیقِ اقتضائات مکانی و بازگرداندنِ «عاملیت» به خودِ روستاییان است.
در معرفی کتاب در کانال انجمن جامعه شناسی ایران آمده است: «نویسنده با بهرهگیری از تحلیل تماتیک و دادههای میدانی، وضعیت روستاهای واقع در مجاورت شهرکهای صنعتی را با روستاهایی که از این کانونهای صنعتی دور بودهاند، بهصورت تطبیقی بررسی میکند. در این اثر، نظریههای توسعه بهعنوان چارچوب تحلیلی برای فهم تحولات اقتصادی و اجتماعی روستا بهکار گرفته شدهاند.»
«کتاب پیامدهای صنعتیشدن را در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیستمحیطی و زیرساختی واکاوی میکند و نشان میدهد که توسعه صنعتی چگونه به بازتولید نابرابریها و دگرگونی روابط اجتماعی در نواحی روستایی منجر میشود.این اثر نهتنها مطالعهای تجربی درباره توسعه روستایی، بلکه تحلیلی نظری از نسبت صنعت، توسعه و تغییرات ساختاری در روستا است و منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، دانشجویان و سیاستگذاران حوزه توسعه و مطالعات روستایی بهشمار میآید. این کتاب به تحلیل پیامدهای صنعتیشدن در نواحی روستایی با رویکردی تماتیک میپردازد. نکته مهم آن که کتاب مذکور تنها یک کتاب نظری نبوده بلکه روستا و توسعه ، مطالعه جامعه شناختی است که بر اساس پیامدهای شهرک صنعتی در مناطق روستایی ارومیه نگارش شده است. »
بر اساس منطق تحقیقات میدانی در حوزه توسعه روستایی و با نگاه به اقتضائات جغرافیایی و فرهنگی منطقهای مانند ارومیه، این کتاب به نظر می رسد بر ۷ شاخص کلیدی زیر برای سنجش توسعهیافتگی تمرکز کرده است:
۱. دسترسی به زیرساختهای پایه و جدید: این شاخص فراتر از آب و برق، به میزان دسترسی روستاییان به اینترنت پرسرعت، خدمات بانکی و جادههای ترانزیتی میپردازد. در ارومیه، به دلیل موقعیت مرزی، کیفیتِ این دسترسی نقش حیاتی در اتصال تولیدکننده به بازار دارد.
۲. بهرهوری و تنوعبخشی به اقتصاد کشاورزی:نویسنده بررسی کرده است که کشاورز ارومیهای تا چه حد از کشاورزی سنتی (معیشتی) به سمت کشاورزی صنعتی و آبیاری مدرن حرکت کرده است. همچنین میزان تنوع در درآمد (مانند گردشگری روستایی یا صنایع تبدیلی) یکی از ملاکهای اصلی توسعهیافتگی در این کتاب است.
۳. شاخص پایداری زیستمحیطی (بحران آب): با توجه به وضعیت دریاچه ارومیه، یکی از حیاتیترین شاخصهای این کتاب، «نسبت معیشت روستا با منابع آبی» است. توسعه در اینجا یعنی: چقدر روشهای کشت با واقعیتِ کمآبی منطقه سازگار شده است؟
۴. سرمایه اجتماعی و مشارکت محلی:توسعه بدون مشارکت مردم ممکن نیست. این شاخص میزان اعتماد روستاییان به یکدیگر و به نهادهای دولتی، و همچنین وجود تشکلهای تعاونی و سازمانهای مردمنهاد (NGO) در سطح روستاهای ارومیه را میسنجد.
۵. دسترسی به خدمات رفاهی و سلامت:سنجش فاصله زمانی و فیزیکی هر روستا تا نزدیکترین مرکز درمانی تخصصی و فضاهای آموزشی کیفیت زندگی را تعیین میکند. توسعهیافتگی در این کتاب به معنای کاهشِ نیاز به مهاجرت برای دریافت خدمات پایه است.
۶. ثبات جمعیتی و مهاجرت معکوس:یکی از مهمترین شاخصهای موفقیت توسعه در ارومیه، «ماندگاری جوانان در روستا» است. نویسنده بررسی میکند که آیا روستا توانسته است برای نسل جدید فرصت شغلی و هویت اجتماعی جذاب ایجاد کند یا همچنان فرستندهی نیروی کار به شهرهاست.
۷. نوسازی کالبدی و هویت معماری:این شاخص به کیفیتِ ابنیه، مقاومسازی خانههای روستایی و در عین حال حفظ میراث معماری و بافت سنتی روستا اشاره دارد؛ به طوری که نوسازی منجر به تخریبِ زیباییشناسی و اصالت روستا نشود.
این کتاب منبع خوبی برای دانشجویان، شوراهای روستایی، مسئولان، برنامه ریزان در حوزه توسعه روستایی است.
۲۱۶۲۱۶
نظر شما