سوویت سای چوا سفیر سابق تایلند در جمهوری اسلامی ایران معتقد است سفر بیش از چهارصد سال پیش شیخ احمد قمی، روشنفکر دینی ایرانی به تایلند نقطه برجسته مناسبات مردمی دو کشور بوده است.
" برجسته ترین مقطع در روابط مذکور زمانی است که شخصی ایرانی به نام شیخ احمد، روشنفکر، عالم دینی و تاجر از شهر قم به آیوتایا مسافرت کرد و به خدمت دربار سیام درآمد به گونهای که به تدریج به مقامهای بالا و مهم منصوب شد."
شیح احمد قمی یک مسلمان ایرانی بود که در سال 1543 میلادی در شهر قم متولد شد و در سال 1605 میلادی به آیوتایا پایتخت سابق تایلند مهاجرت کرد. وی توانست در سایه مدیریت و درایت خود در دربار پادشاه سیام (نام سابق تایلند) به مقامات عالی نائل گردد.
حدود پنجاه سال پس از درگذشت شیخ احمد، به دلیل سابقه مثبت حضور ایرانیان در سیام،اولین هیأتهای دیپلماتیک بین ایران وسیام مبادله گردید. حضور شیخ احمد واعقاب وی در سیام موجب تحولاتی شد که بعدها منشاء مناسبات سیاسی آینده ایران و سیام گردید.در دوره شیخ احمد، آداب و رسوم درباری و حتی درباریان تحت تاثیر رسومات دربار ایران قرارگرفتند. سلاطین سیام در لباس پوشیدن، غذا خوردن و سبکهای معماری تحت تأثیر فرهنگ ایرانی بودند و بطور مرتب با ایرانیان دیدار می کردند.
در کتاب خاطرات علی اصغر حکمت اولین سفیر ایران در تایلند آمده که وی در طول اقامت خود در تایلند یکروز هم برای زیارت مقبره شیخ احمد قمی و همچنین دیدار با مسلمانان و آثار تاریخی به شهر «آیوتایا» پایتخت قدیم تایلند در شمال بانکوک سفر کرد. حکمت در مورد این سفر می نویسد:
"شهر آیودیا در 150 مایلی شمال بانکوک واقع شده و جاده آسفالته آباد همه جا از کنار مزارع برنج عبور می کند و خانه های چوبی دهقانان که مانند مازندران ایران در زمین برجسته روی ستونهای چوبی بنا کرده اند جلب توجه می نمود. (در انجمن مسلمانان آیودیا) نطق های متعددی به زبان تایلندی می کردند که با السلام علیکم و رحمه الله ، شروع می شد و به والسلام ختم می شد. از من نیز تقاضا کردند که چند کلمه ای برای آنها صحبت کنم. تشویق نمودم که سعی کنند قرآن شریف بزبان تایلندی ترجمه شود … نهار غذای سیامی از برنج، سبزی و اردک تهیه کرده بودند صرف شد. ولی بسیار ساده و بسیط و بی تکلف بودند … "
آقای دکتر "تاتیا بوناک" از نوادگان شیخ احمد قمی می گوید "شیخ احمد قمی که از زادگاه خود شهر قم و به قصد ترویج عقاید شیعی و همچنین تجارت راهی این منطقه شده بود با ورود به شهر “ آیوتایا” پایتخت وقت “ سیام ” توانست از پادشاه وقت یعنی “ نارا سوان کبیر " اجازه نامه دریافت کند و پس از یک دهه اقامت در آیوتایا، علاوه بر انجام ماموریت اسلامی خود یعنی تبلیغ و ترویج دین اسلام و مذهب شیعه، در فعالیتهای تجاری و یازرگانی نیز به پیشرفت و شهرت قابل توجهی دست یاید.نسل های پس از او نیز توانستند از قرن هفدهم تا عصر حاضر، آوازه و نام بلند او را پاس دارند و آنان نیز چون جد خود شیخ احمد قمی دارای موقعیت ممتاز اجتماعی و سیاسی در کشور تایلند گردند.
وی در دوران سلطنت شاه" فارا سوام سنگدوم" که با شاه عباس صفوی معاصر بوده، به عنوان مشاور عالی وی و وزیر خزانه داری منصوب و مسئولیت تمامی امور مربوط به تجارت خارجی را بر عهده گرفت. در همین دوره بود که وی به خاطر مساعی خود جهت توسعه بنادر به دستور پادشاه به مقام "پیاشیخ احمدراتتانارج ستی" یا "انسان بزرگ" که از القاب درباری بود نائل گشت. از این پس وی موظف شد در کنار ساماندهی تجارت خارجی،مشاجرات بین خارجیان را نیز حل و فصل کند.اگرچه با هجوم برمه به سیام و نابودکردن مراکز فرهنگی، کتابخانهها، اسناد تاریخی و کتابها، اطلاعات زیادی برای شناخت جزئیات زندگی و نقش شیخ احمد قمی در سیام موجود نیست ولی با رجوع به دفتر خاطرات مقامات آن عصر از جمله خانواده سلطنتی و همچنین مستندات تاریخی موجود در مراکز مذهبی مسلمانان و معابد بودایی می توان دریافت که طی نزدیک به 350 سال، نوادگان شیعه مذهب شیخ احمد قمی، منصب رهبری جامعه مسلمانان سیام را، که هم اکنون از آن به عنوان منصب شیخ الاسلامی یاد می شود، برعهده داشتند.
شیخ احمد پس از یک دهه اقامت در آیوتایا، علاوه بر انجام دادن فعالیتهای فرهنگی، در عرصه تجاری و بازرگانی نیز به پیشرفت و شهرت قابل توجهی دست یافت. نسلهای پس از او نیز توانستند از قرن هفدهم تا عصر حاضر، آوازه و نام بلند او را پاس دارند و آنان نیز چون جد خود دارای موقعیت ممتاز اجتماعی و سیاسی در کشور تایلند گردند. حاصل ازدواج شیخ احمد با "چوری"، بانویی از خاندان سلطنتی آیوتایا، فرزندانی بودند که پایه گذار خاندانهای بزرگ بوناک و احمد چولای شدند که هنوز هم در تایلند صاحب نام و نفوذ به حساب می آیند.
تاسیس نهاد شیخ الاسلامی دستاورد مهم این دوره به حساب میآید. بر اساس سوابق تاریخی، منصب شیخ الاسلامی که معادل وزیر امورمسلمانان بود، تا قبل ازورود شیخ احمد وجود نداشته و شیخ احمد اولین شیخ الاسلام بوده است.تاسیس این نهاد در سرزمینی بودائی، اعتبار و امتیاز ویژهای برای مسلمانان به شمار میآمد و نشانگر توجه خاندان سلطنتی و دولت به آنان میبود. همچنین خاندان سلطنتی سیام درسهای بسیاری از تجارب بازرگانی ایرانیان بخصوص توصیه های شیخ احمد قمی آموختند. معرفی اسلام و تاکید برتعاملات مذهبی نیز به دلیل حضور شیخ احمد بوده است. مورخین بر این عقیده اند که تاقبل از آمدن وی به آیوتایا، مردم این کشور اطلاعی از اسلام ومذهب شیعه نداشتند. در حالی که اندکی پس از حضور شیخ احمد، شهر آیوتویا دارای اقلیت قابل توجهی از شیعیان شد. وقتی که شاه نارای با کمک ایرانیان به مقام پادشاهی رسید، نقش شیعیان در دربار مضاعف شد و شیعیان از نزدیکترین مشاوران او به شمار میآمدند.
او همچنین اولین کسی بود که در زمان ریاست جامعه مسلمانان سیام به مقام "چولا راج مونتری" یا "شیخ الاسلامی" رسید، مقامی که بر اساس آن اجازه یافت تا مذهب شیعه اثنی عشری را به جامعه تایلند معرفی کند. دفتر شیخ الاسلام که به نحوی وزیر امورمسلمانان به حساب می آید و تاقبل از شیخ احمد وجود نداشت در زمان ریاست وی افتتاح شد. شاه سنگدوم مقام شیخ الاسلامی را به او تفویض کرد.این دفتر هنوز به کار خود ادامه می دهد.
بر اساس اسناد مکتوب از جمله نوشته های ابن محمد ابراهیم، به دلیل حضور شیخ احمد،اکثریت مسلمانان آیوتایا را شیعیان تشکیل می دادند اگرچه جمعیت سنی هم به احتمال قوی که اغلب از اهالی مالزی و اندونزی بودند وجود داشته است. رابطه مسلمانان شیعه و بودائیها بر اساس احترام و بردباری بناشده بود. جالب است بدانیم که تا سال 1945 خانواده سلطنتی تنها حکم شیخ الاسلامی را برای شیعیان که از نوادگان شیخ احمد بودند تفویض می کردند. لذا تنها چهار نفر شیخ الاسلام اخیر سنی وما قبل از آن (سیزده نفر)شیعه بوده اند.
در حال حاضر مقبره شیخ احمد قمی در دانشکده تربیت معلم شهر آیودیا،واقع در هشتاد کیلومتری شهر بانکوک قرار دارد.این مقبره همچون مزار یکی از بهترین شخصیت های سیایس و فرهنگی تایلند مورد احترام است و با بنائی اسلامی تزئین شده است.گنبد طلائی رنگ بنا و معماری ویژه اش بخوبی همیت اسلامی و خصیصه های فرهنگی شیخ احمد را بازگو می نماید.
نظر شما