چه چیزی موجب هجرت آیت‌الله بروجردی به قم شد؟

متن زیر بخش اول گفت و گوی آیت الله علوی بروجردی است که در آستانه سالگرد آیت الله سید حسین بروجردی در سایت ایشان منتشرشده است.

تقارن‌های تاریخی مربوط به آیت‌الله بروجردی

سیزدهم شوال سالگرد رحلت آیت‌الله بروجردی ـ رحمت‌الله‌علیه ـ است. آیت‌الله بروجردی در روز پنج‌شنبه، یازدهم محرم سال 1364 قمری، حدود ساعت پنج بعد از ظهر وارد قم شدند و پس از استقبال مردم و در بدو ورود، به حرم مطهر مشرف شدند. ایشان سال‌ها بعد، در روز پنج‌شنبه، سیزدهم شوال 1380 قمری (1340 شمسی) رحلت کردند و حدود ساعت پنج بعد از ظهر، پس از تشییع مردم، در حرم مطهر فاطمه معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ به خاک سپرده شدند. امسال نیز روز پنج‌شنبه ـ دوازدهم و بنا به قولی سیزدهم شوال ـ مصادف با روز درگذشت ایشان است. اینها تقارن‌های جالبی است که در تاریخ پیش می آید.

نخستین حضور آیت‌الله بروجردی در قم

آیت‌الله بروجردی، پیش از سال 1364 یک بار نیز به قم آمده بودند؛ بدین شرح که ایشان در سال 1344 حین بازگشت از حج، در مرز ایران دستگیر و به تهران منتقل شدند و حدود صد روز در زندان رضاخان بازداشت بودند.
پس از پایان دوره بازداشت، ایشان را از بازگشت به بروجرد منع کردند. از این‌رو ایشان به مشهد مشرف شدند و حدود یازده ماه در آنجا بودند و درس خود را شروع کردند. هرچند آیت‌الله بروجردی قصد ماندن داشتند، ولی قضایایی در مشهد اتفاق می افتد که شهربانی مشهد ایشان را مجبور می کند که از مشهد بیرون برود. در نتیجه ایشان به قم مشرف می‌شوند و حدود هفت ماه در آنجا می‌مانند و درس خود را شروع می کنند.
در قم نیز مسائلی پیش می‌آید و بر اساس مدارکی که موجود است، دست‌هایی در کار بود که ایشان را مجبور می‌کند به بروجرد برگردند. به همین دلیل، ایشان به بروجرد برمی‌گردند و تا سال 1364 قمری که دوباره به قم می‌آیند، در آنجا می‌مانند.

درخواست علمای قم از آیت‌الله بروجردی برای هجرت به قم

آنچه موجب هجرت آیت‌الله بروجردی به قم شد، درخواست مکرر علما و مراجع قم بود. خود آیت‌الله بروجردی می‌فرمودند: از همان زمانی که در بروجرد بودم، اَعلام قم، از جمله مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، مرا به حضور در قم دعوت می‌کردند.
درخواست علما، ابتدا به‌وسیله مرحوم آیت‌الله سید صدرالدین صدر شروع شد. ایشان بسیار تلاش کردند که بعد از درگذشت حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌الله بروجردی به قم بیایند. پس از آن، هنگامی که آیت‌الله بروجردی به دلیل بیماری در تهران بستری بودند، امام خمینی، آیت‌الله حائری، آیت‌الله داماد و... برای عزیمت ایشان به قم بسیار تلاش کردند و در نتیجه این تلاش‌ها ایشان پس از بهبودی به قم آمدند و هفده سال در آنجا اقامت داشتند.
دو سال اول حضور ایشان در قم، مصادف بود با مرجعیت اعلای آیت‌الله حاج سیدابوالحسن اصفهانی. پس از رحلت ایشان، آیت‌الله بروجردی به مدت پانزده سال، مرجعیت عامه شیعه را در اختیار داشتند.

کناره‌گیری از کسب مرجعیت، دلیل تأخیر هجرت به قم

در خصوص هجرت آیت‌الله بروجردی به قم، یک نکته اخلاقی نیز وجود دارد. چنان‌که اشاره شد، پس از رحلت حاج شیخ عبدالکریم حائری، علمای قم بسیار اصرار داشتند که آیت‌الله بروجردی به قم بیایند؛ اما از زمان رحلت شیخ در سال 1355 قمری تا ورود آیت‌الله بروجردی به قم در سال 1364، حدود نه سال طول کشید.
دلیل این تأخیر، آن بود که پس از درگذشت شیخ، آیت‌الله بروجردی بر همه مراجعی که در قم بودند، یعنی آیت‌الله حجت، آیت‌الله خوانساری و آیت‌الله صدر، مقدم بودند و در ردیف اساتید ایشان به شمار می‌رفتند. در نتیجه مسلم بود که با حضور ایشان در قم، مرجعیت ایشان محرز خواهد بود؛ با این حال، ایشان خودشان کوچک‌ترین اقدامی برای آمدن به قم انجام ندادند و حتی به درخواست‌های مکرر علمای قم نیز پاسخ مثبت نمی‌دادند. ایشان هیچ‌گاه به این مسئله نمی‌اندیشید که با چنان مقام علمی در گوشه‌ای از بروجرد در انزوا قرار گرفته و در حال هدر رفتن است.

در بیمارستان فیروزآبادی تهران
آیت‌الله بروجردی درباره ورود خود به قم، فرموده بودند: هنگامی که در بیمارستان فیروزآبادی تهران بستری بودم، اصرار علمای قم زیاد شد و بسیار به من مراجعه می‌کردند. در نتیجه استخاره کردم و این آیات در جواب استخاره آمد: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ فَأَنشَأْنَا لَکُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ لَّکُمْ فِیهَا فَوَاکِهُ کَثِیرَه وَمِنْهَا تَأْکُلُونَ وَشَجَرَه تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَاء تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآکِلِینَ». با توجه به این آیات شریفه، جواب استخاره بسیار خوب بود و سبب شد آیت‌الله بروجردی به قم عزیمت کنند. چنان‌که در این آیات هست، با حضور ایشان در قم، «جَنَّاتٍ مِّن نَّخِیلٍ» از حوزه علمیه نشر پیدا کرد و «شَجَرَه تَخْرُجُ مِن طُورِ سَیْنَاء» مصداق یافت و در همین دوره پانزده‌ساله حضور ایشان در قم، ندای اسلام و تشیع از مرزهای ایران بیرون رفت و به الازهر مصر رسید و موجب صدور فتوای تاریخی شیخ محمود شلطوت در به رسمیت شناختن مذهب شیعه شد و بر اساس همین فتوا، از نظر اهل سنت، عمل به مذهب جعفری در اصول و فروع جایز شمرده شد.
در نتیجه تلاش‌های آیت‌الله بروجردی در دوران مرجعیتشان، فعالیت‌ها و اقدامات تبلیغی از مرزهای اسلام نیز فراتر رفت و نمایندگان ایشان در مراکز مهم غربی به فعالیت‌های مذهبی و تبلیغی پرداختند. برای مثال، مرحوم آیت‌الله حائری در واشنگتن، مرحوم آقای صدر بلاغی در لندن، مرحوم آقای محقق در هامبورگ و نماینگانی هم در آفریقا، ندای اسلام و شیعه را از حوزه علمیه قم به بیرون از مرزهای اسلامی بردند.
 /30462