محمد حسین نجاتی: انفجار اطلاعات در کمین است و چشمه هایی از خود را روز به روز به رخ می کشد. در ایران نیز اوضاع اگر بدتر از سایر جوامع نباشد، بهتر نیست. افزایش بی سابقه حجم اطلاعات علمی و گستردگی موضوعی آن مراکز علمی را به خود مشغول کرده است و دانشگاه های کشور بدون برنامه مشخصی در اطلاعات دسته بندی و هدایت نشده خود غوطه ور هستند. اگرچه دانشگاه های کشور طی سالیان اخیر در حوزه رشته تحصیلی "کتابداری و اطلاع رسانی" برای هدایت و ساماندهی این اطلاعات پا به میدان گذاشته اند اما گام لرزان، سازمان ها و برنامه ریزان اجتماعی و اقتصادی کشور به سمت استفاده از ظرفیت های این رشته محدودیت هایی را برای توسعه کتابداری و اطلاع رسانی ایجاد کرده است و از طرف دیگر نگرش ناددرست جامعه به رشته کتابداری و اطلاع رسانی محدودیت های دیگری را تحمیل کرده است. در این بین تصمیم گیران رشته دانشگاهی " کتاب داری و اطلاع رسانی" اولین گام را برای توسعه این رشته از میان دانشکده های خود برداشته اند.
هم اکنون دانشگاه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران، با تغییر نام رشته کتابداری به " علم اطلاعات و دانش شناسی" سعی در عرضه دوباره و علمی تر این رشته به جامعه دانشگاهی و پژوهشی کشور دارد.
در بسیاری از مراکز دانشگاهی و پژوهشی معتبر دنیا، متخصصان کتابداری و علم اطلاعات جز مشاوران اصلی پژوهشگران در بحث مدیریت داده های علمی هستند که دانشگاه تهران در دانشکده کتابداری خود سعی در تقویت نقش کتابداران در حیطه کاری پژوهشگران دارد.
دکتر غلامرضا فدایی رئیس دانشکده کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران در گفت و گو با خبرآنلاین سیاست ها و برنامه های جدید دانشکده کتابداری دانشگاه تهران را برای توسعه رشته " علم اطلاعات و دانش شناسی" را عنوان می کند.
رشته کتابداری و اطلاع رسانی طی سال های اخیر موقعیت نسبتا مطلوبی در حوزه علوم انسانی داشته است، چه شده است که به فکر تغییر نام و رویکرد در این رشته افتاده اید؟
علم کتابداری و اطلاع رسانی یکی از قدیمی ترین رشته ها در دانشگاه تهران حتی در کشور است که نشان می دهد از همان قدیم نیازی به این رشته احساس می شد، کتابداری رشته ای پرطرفدار در دانشگاه های کشور و اهداف ان به شکلی است که همگان به این رشته نیاز دارند، به خصوص در بخش های مربوط به پژوهش به مراتب نیاز بیشتریبه این رشته احساس می شود. رشته کتابداری با عنوان قبلی خود در سال 1346 این تاسیس شد، که نشان از قدمت بالای آن دارد. اهمیت این رشته از آنجا نشئت می گیرد که پژوهش در دانشگاه ها امری حیاتی و مهم است و همواره رشته هایی که در کنار پژوهش بودند هم از اهمیت بالایی برخودار بوده اند. در همین رابطه رشته علم اطلاعات و دانش شناسی هم به عنوان یکی از بازوهای اصلی پژوهش در مجامع دانشگاهی مطرح دنیا اهمیت بالایی دارد.
علیرغم اینکه کتاب و کتابخانه در جامعه ما اهمیت بالایی دارد، متاسفانه اما وقتی اسم کتابدار می آید بحث افت می کند و کتابدار و با انبار دار یکی می کنند و بسیاری از کتابدارها در سال های اول رغبتی نداشتند اما وقتی وارد شدند، بسیار علاقه مند و به محتوای مسئله توجه کردند، اما متاسفانه چون اذهان جامعه نمی توانست تحلیل کند کتابدار چیست و از این طرف برنامه ریزان و متخصصان این رشته کمتر توانسته بودند این رشته را عرضه کنند، در ابتدا بگو ومگو های زیادی برای تغییر نام این رشته صورت گرفت، از این جهت بود تصمیم گرفتیم نام را تغییر دهیم تا بتواند بهتر در جامعه عرضه شود، مجموع تلاش های ما این بود که بتوانیم نامی را انتخاب کنیم که بتواند محتوای این رشته را بیشتر نشان دهد و برای اینکه در جامعه جا بیافتد این عنوان باید تلاش بیشتری داشته باشیم.
یعنی میتوان گفت این رشته می تواند پژوهش در کشور را علمی تر و هدفمند تر کند و بازوی علمی پژوهش در کشور باشد؟
بله، این مسئله جز اهداف اصلی این رشته است. ببیند این رشته می تواند پژوهش را تقویت کند. در گذشته چون بحث های اینترنتی و منابع اطلاعات مجازی مطرح نبوده است رشته کتابداری وابسته به کتاب های و منابع متنی بوده است، اما هم اکنون این رشته با توجه به سرعت بالای فناوری اطلاعات در کشور باید یک نوع بازنگری ای را در خود ببیند. به طوریکه یک متخصص علم اطلاعات و دانش شناسی باید بتواند بهترین اطلاعات را به طور صحیح و اصولی در اسرع وقت به دست پژوهشگر برساند. رشته کتابداری و اطلاع رسانی رشته ای که با کتاب و اطلاعات سر و کار دارد و کسانی که در این رشته تبحر کسب می کنند افرادی هستند که مشاور تحقیق و پژوهش هستند و سعی می کنند، به طور کیفی اهداف پژوهش را به صورت کیفی سامان ببخشند.
وضعیت این رشته را در حال حاضر در جامعه دانشگاهی کشور چطور می بینید؟
متاسفانه در کشور ما از آنجایی که پژوهش بهای لازم خودش را کسب نکرده است، طبیعی که رشته علم اطلاعات و دانش شناسی نتوانسته است جایگاه مطلوب خودش را حفظ کند، اما خوشبختانه سعی می شود که توجه بیشتری به آن بشود.
این توجه بیشتر به رشته ملزوماتی دارد که یکی از آنها اقبال دانشجویان و جامعه دانشگاهی به این رشته است، شما تا چه حد توانسته اید این اقبال را به وجود بیاورید؟
ببینید اقبال بین دانشجو ها در بین این رشته دلایل گوناگونی دارد، در درجه اول این مسئله به خود تصمیم گیران این رشته باز می گردد که باید خودش را نوسازی می کرد و سعی می شد جذابیت های جدید برای دانشجویان ایجاد می کرد و باید با ابزار های اطلاعاتی جدید خودش را به جامعه عرضه می کرد، البته این مسئله تا حدی زیادی انجام شده اما توان هر رشته بستگی به نوع امکاناتی است که باید به آن تزریق شود ، اگر امکانات در اختیار قرار نگیرد کمتر می توان به نتیجه مطلوب رسید.
نقش جامعه و تصمیم گیران به چه شکلی است؟
خود جامعه و تصمیم گیران جامعه نیز در این مسئله تاثیر گذار هستند، به نظر من اگر تصمیم گیران در همه بخش ها همکاری و نگاه مثبتی به وظایف این رشته داشته باشند و امکانات را بسیج بکنند، تاثیر این مسئله به مراتب بیشتر می شد، به طور کلی می توان گفت اقبال دانشجویان به این رشته دلایل درونی و بیرونی دارد که دلایل درونی همان تصمیم گیران این رشته و دلایل بیرونی تصمیم گیران اجتماعی است، اگر این دو مورد تقویت شود قطعا رشته می تواند به شکل مناسب تر و علمی خودش را به جامعه عرضه کند.
به نظر شما رشته کتابداری تا چه حدی توانسته است، در وظایف علمی خود موفق باشد؟
اگر به صورت کمی ببینم جامعه کتابداری رشد خیلی خوبی داشته است، به طوری که خیلی از وقت ها احساس خطر می کنیم و میگوییم این همه کتاب دار در جامعه چطور می توانند فعالیت کنند، ولی در عین حال از نظر کیفی هم رشد خوبی داریم و زمانی در کشور ما تنها کاردانی کتابداری را داشتیم، که الان دکترای این رشته در دانشگاه ها فعال شده اند و فارغ التحصیل هایی در این رشته فعال هستند . در عین حال هنوز تشنگی برای این رشته وجود دارد و در مجموع ما توانسته ایم رشد کمی و کیفی داشته باشیم اما اینکه تا چه حدی توانسته است نیاز های علمی جامعه را جواب گو باشد، محل بحث است و به نظر می رسد هنوز جای کار داریم و هنوز به بسیاری از نیاز های پاسخ ندادیم که این مسئله به مسایلی از جمله کمبود نیروی انسانی و امکانات نیز مربوط می شود. اگر که وزارت علوم و خود جامعه در سطح بالاتری، متقاضی پژوهش باشند، باید این مسئله را تاکید کنیم که پژوهش گر نیازمند کتابدار و متخصص علم اطلاعات است.
با توجه به تغییر نام این رشته آیا کارکردهای این رشته نیر تغییری داشته است؟ واینکه تصور جامعه دانشگاهی به این رشته را چگونه ارزیابی می کنید؟
نگرش به کتابداری در سطح نازل این است که فارغ التحصیل این رشته در کتابخانه کتاب ها را مرتب کند و منتظر باشد کسی بیایید و کتابی طلب کند، که متاسفانه در سطح عمومی جامعه این نگرش جا افتاده است.
نگرش درست و علمی به این رشته چیست؟
سطح عالی نگرش به این رشته که در اصل با اهداف علمی آن مرتبط است این است که کتابداران و متخصصان رشته علم اطلاعات ، به عنوان مشاوران اطلاعاتی در هر پروژه اطلاعاتی به پژوهشگر مشاوره بدهند که از چه منابعی استفاده کنند، از طریق وارد پژوهش شوند و ابزار تحقیقاتی از نظر سایت های اطلاعاتی، مقالات به روز و بتواند پژوهشگر را مدیریت اطلاعاتی کند تا پژوهشگر بتواند، به علمی ترین نتایج برسد.
برنامه شما برای گسترش حوزه های تخصصی این رشته چیست؟
ما سعی داریم حوزه های تحصصی خودمان را گسترش می دهیم و سعی داریم در حوزه های گوناگون مانند کتابداری پزشکی، این رشته را توسعه دهیم. اگر ما بتوانیم در حوزه های مختلف مهندسی، کشاوزی، هنر، علوم انسانی و یا پزشکی متخصصانی برای کتابداری و علوم اطلاعات آموزش دهیم، قطعا نتایج علمی بالایی برای جامعه ایجاد می شود و بسیار کار پژوهشگر را تسهیل می دهد. افق های بلندی داریم و انتظارات زیادی از متخصصان این حوزه داریم اما به صورت قطره چکانی در حال دریافت امکانات و فعالیت هستیم ، هم اکنون کم بودن اعتبارات و امکانات بسیار کم است و نمی توانیم خودمان به جامعه ابراز داریم و ما داعیه داریم در این زمینه که بتوانیم این رشته به عنوان یکی از رشته های پرکاربرد عرضه کنیم.
یکی از رشته هایی که ما می خواهیم برگزار کنیم، اقتصاد اطلاعات است ،چرا که هم اکنون در کشور ما و بسیار از کشور های دنیا، اطلاعات با هزینه های بالایی کسب می شود و مشخص نیست که هزینه هایی که برای این اطلاعات صرف می شود، آیا به صرفه است یا خیر و به نظر من باید کار به جایی برسد که متخصصان رشته علم اطلاعات اقتصادی بتوانند مشاوره بدهند که اطلاعات را از طریق به شکل با صرفه و کم هزینه تر دریافت کرد.
شما تا چه حدی می توانید نیاز های جامعه دانشگاهی و پژوهشی جامعه را پاسخگو باشید؟
اگر جامعه پژوهش محور باشد قطعا نیاز ها به این رشته افزایش می یابد، اگر جامعه تشنه پژوهش باشد نیاز بسیار زیادی به متخصص علم اطلاعات دارد، به تعبیر دیگر اگر جامعه ما جامعه وارداتی باشد، که کمتر نیاز به این متخصصان دارد اما ما به سمتی در حال حرکت هستیم که جامعه ما به دنبال تولید علم و پژوهش است و قطعا باید به این سمت برویم که متخصص علم اطلاعات بازوی اصلی پژوهش در کشور باشد. دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه مادر پیشقدم شده است و این دانشکده در حوزه های گوناگون در حال فعالیت است، یکی از وظایف این دانشکده تربیت متخصصانی است که بتوانند در کتابخانه های کشور در سطوح مختلف فعالیت کنند و مشاوران اطلاعاتی باشند، علاوه بر آن رشته های دیگری پیش بینی کردیم، کی از آنها رشته علم سنجی است و دیگری رشته آرشیو است، رشته علم سنجی رشته است که میتوان میزان فعالیت های اساتید دانشگاه وخود دانشگاه در سطوح مختلف ارزیابی کند و میتواند ارزیابی کند دانشگاه های ایران در چه سطحی از دانشگاه دنیا، قاره و منطقه است که این مسئله نیاز به متخصصانی است ارزیابی کند و ما در دانشگاه این رشته را آغاز کرده ایم و با مراکز مختلفی هم در حال همکاری هستیم تا بتوانیم این مسئله را به سرانجام برسانیم. رشته دیگر ما آرشیو است که در این رشته ما سعی داریم مراکز اسناد در کشور را تقویت کنیم و اسناد و مدارک که در کشور تولید می شود را حفاظت کنیم که جز خاطرات علمی هر کشور و در آینده می تواند مبنای بسیاری از تحقیقات و برنامه ریزی های توسعه ای باشد. رشته دیگر ما دایره المعارف نویسی و رشته نسخ خطی است که در این دو رشته هنوز نیروی انسانی ما به نقطه مطلوب نرسیده است.
تا چه حد از تجربه کشور های پیشرو استفاده کرده اید؟
هم اکنون در مجامع علمی دنیا، امریکا ، انگستان و دانمارک پیشرو هستند که موفقیت آنها در دادن مشاوره به محققان، مهندسی اطلاعات، سرو سامان دادن به اطلاعات حیاتی در برنامه ریزی های اجتماعی و اقتصادی است که بزرگترین کارهای آنها ست و در کنار این مسئله مراکز اطلاعاتی و کتابخانه های مختلف خود ساماندهی کرده اند و انواع خدماتی که کتابخانه ها در سطوح مختلف می توانستند انجام بدهند را انجام داده اند.
همکاری سایر سازمان ها با شما تا چه اندازه ای بوده است؟
همکاری سایر سازمان ها با ما در شرایطی مطلوبی نیست. مثلا در بحث کتابخانه های آموزشی که اساس آن مدارس هستند، هم اکنون ما شاهد هستیم که متاسفانه وزارت آموزش و پرورش پست کتابدار در مدارس را حذف کرده است، به جایی که به این مسئله توجه شود. حتی کارهایی که خودشان انجام می دهد هم با استاندارد های بسیار فاصله دارد و متاسفانه ارتباط ما با آموزش و پرورش به کلی قطع است. ما داعیه داریم که کتابخانه های آموزشگاهی باید ساماندهی شود اما گسستگی میان دانشگاه وآموزش و پرورش وجود دارد که این مسئله ضربه می زند، امیدواریم در دولت های آینده بتوانیم ارتباط برقرار کنیم.
در حال حاضر وضعیت کتابخانه های کشور از نظر استاندارد سازی به چه شکلی است؟
استاندارد بودن کتابخانه های کشور به شکلی است که به صورت کامل نمی توان گفت خیلی از کتابخانه های کشور ما استاندارد است اما نکته مهم این است که از همین داشته های موجود استفاده درستی صورت نمی گیرد. ما موقعی است که بحث استاندارد را مطرح می کنیم، که بحث درستی است اما اگر ما همه را به استاندارد برسانیم و کسی استفاده نکند، چه فایده ای دارد. مثل این می ماند که مهمانی بزرگی ترتیب دهید و کسی حاضر نشود. ما باید از طرفی به بحث استاندارد سازی بپردازیم و از طرف دیگر بتوانیم مراجعه کنندگان را افزایش دهیم.
یکی از ایرادات مطرح دانشجویان به این رشته بازار کار آن است، این انتقاد را وارد و منطقی می دانید؟
کتابداری در مقایسه با سایر رشته های میتوان گفت در سطح میانه است و بازار کاری مطلوبی دارد، سال قبل تحقیقی در بین رشته های دانشگاهی آمریکایی صورت گرفته بود و از بین 200 مشاغل مطرح کتابداری در سطح 40 بود. در ایران هم اگر پژوهشی صورت بگیرد، به نظرم در سطح مطلوبی است. اگر ما بتوانیم این رشته را به درستی به جامعه عرضه کنیم و سازمان ها متوجه اهمیت موضوع شوند، قطعا بازار کار این رشته به مراتب بیشتر می شود. از طرف دیگر خود کتابخانه های عمومی مشتری های خوبی برای فارغ التحصیلان این رشته است و ما تفاهم نامه ای هم در این رابطه با نهاد کتابخانه های عمومی داریم که هنوز اجرایی نشده است و اگر اجرایی شود، دانشگاه تهران می تواند تعداد زیادی از متخصصان کتابداری را به کتابخانه های کشور در تمامی سطوح بفرستد. هم اکنون بسیاری از دانشگاه های ما کتابدار تخصصی ندارند و به نظرم زمینه کار و توسعه فراهم است اگر بتوانیم نگرش ها را اصلاح کنیم.
45237
نظر شما