قسمت ششم – هشیاری نسبت به قوم‌گرائی
مناسبات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان معمولا با فراز و نشیب مواجه بوده،اما در عین حال هردو کشور بر اساس اصول حاکم بر سیاست خارجی خود،تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت شناخته،رسمیت مرزهای جغرافیائی را تائید کرده و پایبندی به عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر را اعلام نموده اند.
علیرغم این وضعیت، در مقاطع مختلف برخی از احزاب قومگرا و تجزیه طلب و رسانه های وابسته به آنان، به طور هماهنگ و جهت دار و برای اخلال در مناسبات خوب تهران و باکو،ادعاهای واهی در خصوص واژه جعلی «آذربایجان جنوبی» را مطرح کرده اند. آنان با طرح ادعاهای تجزیه طلبانه علیه ایران، تحقق اهداف خود را در هماهنگی با عوامل بیگانه از جمله بعضی از نمایندگان کنگره آمریکا مد نظر داشتند.
در این میان نقش رئیس جمهور فقید آذربایجان برای کاهش تاثیر گذاری فعالیت های این محافل بر مناسبات دوستانه تهرن و باکو ،قابل توجه بوده است.آقای حیدرعلیف با شناخت گروه های قومگرا ،همواره آنان را مورد انتقاد قرار می داد و بارها از اصالت روابط دوستانه ایران و جمهوری آذربایجان حمایت می کرد. ایشان در این ارتباط می گوید:
" واقعیت این است که آذربایجان زمانی در ترکیب روسیه و بعد در ترکیب اتحاد شوروی بوده و سرانجام 10 سال پیش کشورمان به استقلال رسیده است.اکنون دولت مستقل آذربایجان را داریم. در ایران نیز استان آذربایجان شرقی هست و استان آذربایجان غربی نیز وجود دارد . آن استان ها، ایالت های ایران هستند. هیچ کس شکی در این ندارد و نمی تواند داشته باشد. مولفان مقالات مزبور در جراید به روابط ایران و آذربایجان آسیب می رسانند. ما باید برای حفظ و تقویت همکاری های خود تلاش کنیم . جمهوری اسلامی ایران تمامیت ارضی آذربایجان را به رسمیت شناخته و اکنون نیز می شناسد آذربایجان نیز تمامیت ارضی ایران را به رسمیت می شناسد . هیچ کس نمی تواند نسبت به هیچ منطقه ای در ایران ادعا داشته باشد."
آقای حیدر علی اف به خوبی می دانست ،محافلی هستند که نه دوست ایران و نه دوست جمهوری آذربایجان هستند. آن ها با طرح مباحث قومی سعی در پیشبرد اهداف خود و اخلال در روابط دو کشور دارند.در واقع آنان از بعضی زمینه های احساسی، عاطفی و تاریخی سوء استفاده می کنند تا روابط دو کشور دچار ضطراب و تنش شود.ممکن است این محافل از سوی عوامل بیرونی نیز هدایت شوند.جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور دوست و برادر بوده و نسبت به عواملی که این وضعیت را ایجاد می کنند شناخت داشته و با آن عاقلانه برخورد می کنند.
رئیس جمهور فقید آذربایجان،آن گونه که در جلد هشتم کتاب استقلال ما ابدی است آمده، ضمن تشریح موضع جمهوری آذربایجان نسبت به این موضوع، طی سخنرانی خود در 13 ژوئیه سال 1997در پاریس در کنفرانس آذربایجان و قفقاز در آستانه قرن 21 ، می گوید:
" ما با ایران دارای روابط دوستانه هستیم و برای توسعه و تحکیم آن تدابیر لازمه را اتخاذ می کنیم و اما در مورد آذربایجانی هایی که در ایران زندگی می کنند بلی آنها در آنجا بسیارند من رقم دقیقی را نمی دانم اما می گویند که بطور تقریبی 30-20 میلیون نفر می باشد. آن ها شهروندان ایران هستند. امروز ژاک شیراک رئیس جمهوری گفت که در فرانسه 5 میلیون مسلمان زندگی می کنند،آن ها بخشی از ملت فرانسه هستند. آذربایجانی هایی نیز که در ایران زندگی می کنند مسلمان هستند و بخشی از ملت ایران هستند. از این نقطه نظر هیچ گونه مشکلی را نمی بینم. من قبل از این گفته ام که ما طرفدار تمامیت ارضی تمامی کشورها و از آن جمله تمامیت ارضی آذربایجان ، ارمنستان ، روسیه، فرانسه و ایران هستیم ".
واقعیت این است که همسایگی و دارا بودن مرزهای طولانی ، ممکن است موجب برخی اختلاف نظرها میان کشورها گردد و این اختلاف نظرها نه تنها امری معمولی، بلکه قابل انتظار است. مهم آن است که رهبران آگاه با اقدامات خود، ضمن جلوگیری از تبدیل اختلافات به چالش، صحنه را به گونه‌ای مدیریت می کنند که از اختلاف دیدگاه‌ها کاسته شده و بر نقاط تفاهم افزوده شود،آقای حیدر علی اف در این مسیر گام های بلندی برداشت.برای مثال یک بار یکی از رسانه های باکو، پرچم دولت آذربایجان را روی شهر تبریز قرار داده بود .این اقدام مورد اعتراض آقای احد قضائی سفیر وقت ایران قرار گرفت و موضوع را در دیدار با آقای حیدر علیف مطرح کرد. به گزارش روزنامه خلق،مورخ 23 آؤریل 2002 ، رئیس جمهور فقید آذربایجان خطاب به وی، این قبیل افراد را کم عقل خواند و گفت:
"شما از مطالب مندرج در برخی جراید ما اظهار نارضایتی کرده اید، من متوجه این امر هستم. در ملاقات با شما بیان کردم و اکنون نیز مایلم اعلام کنم که مطالب مندرج در جراید ربطی به سیاست دولت آذربایجان ندارد. این نظر برخی روشنفکران ، روزنامه نگاران و افراد دیگر است . آنها گاهی عقاید خود را مطرح می کنند، من نظر خود را در باره برخی مطالب منتشره در روزنامه ها اعلام کرده و گفتم که آنها با درج نقشه مزبور و با قراردادن پرچم دولت مستقل آذربایجان روی شهر تبریز مرتکب اشتباه شده اند . این امر ناشی از کم عقلی است. ایران دولتی یکپارچه است. آذربایجان نیز به عنوان یک اصل عمده ، از تمامیت ارضی هر دولت حمایت می کند."
نگارنده اعتقاد دارد که یکی از اهداف اصلی آمریکا در قفقاز،از بدو استقلال جمهوری آذربایجان، تخریب روابط ایران با این کشور بوده و در این رابطه محافل تجزیه طلب و قومگرا در کنار برخی از ضدانقلاب های ایرانی، به عنوان بازوی آمریکا فعالیت می نمایند.این افراد اندک و کم شمار که در جامعه آذربایجان فاقد پایگاه بوده ومورد انتقاد دولت نیز می باشند،معمولا با نقض تمامیت ارضی ایران،خود را مدافع حقوق آذربایجانی های ایران نشان می دهند.این محافل در مقاطع مختلف با مواضع قاطع آقای حیدر علی اف مواجه و در انزوا قرار می گرفتند.مصاحبه ایشان در تاریخ 27 مارس 1997 در پاریس نمونه ای از مخالفت وی با افراد قومگرا می باشد.
"تمامی آن دسته از اهالی ایران که در مجاورت مرزهای ما زندگی می کنند آذربایجانی و بی تردید شهروندان ایران هستند. همانطوری که ما تمامیت ارضی همه کشورها را به رسمیت شناخته ایم، تمامیت ارضی ایران را نیز به رسمیت می شناسیم."
در واقع آقای حیدر علی اف با آگاهی از سیاست تهران مبنی بر تقویت مناسبات دوستانه با باکو و پایبندی به رعایت احترام وعدم مداخله در امور داخلی جمهوری آذربایجان ،تلاش می کرد تا این جمهوری به پایگاهی برای برگزاری نشست های گروهک های تجزیه طلب و ضدایرانی تبدیل نگردد.
" اولا می خواهم بگویم که آذربایجان اصول و موازین بین المللی را دائما رعایت کرده و خواهد کرد یکی از مهمترین این اصول تمامیت ارضی حکومت ها و کشورها و عدم تغییر مرزها و غیر قابل قبول بودن تصاحب اراضی کشوری دیگر به زور می باشد . ما با رعایت این اصول از تمامیت ارضی و عدم تغییر مرزهای تمامی کشورها و از آن جمله جمهوری اسلامی ایران دفاع می کنیم . آذربایجان به اراضی هیچ کشوری چشم ندوخته هیچگاه به راه غاصبانه نخواهد افتاد اشغالگری و عمل غاصبانه را همیشه محکوم کرده و بعد از این نیز محکوم خواهد کرد ."
* مطالب داخل گیومه از کتاب "حیدر علی اف و شرق" ،انتشار در باکو سال 2003 توسط انتشارات چاشی اوغلو ، استخراج شده است.
نظر شما