آیا انتخاب شهردار تهران هم به رای ممتنع بستگی دارد؟

امید سلیمی بنی: روز سه شنبه، اولین نت سمفونی تغییرات در مدیریت شهری تهران، نواخته شد. احمد مسجدجامعی به عنوان رئیس جدید شورای شهر به ریاست 10 ساله مهدی چمران در پارلمان شهری تهران خاتمه داد و توانست با رای ناپلئونی 16 بر 15، رییس شورای چهارم تهران شود.

دومین و اصلی ترین نقطه اوج این تغییرات در چند روز آینده رقم خواهد خورد؛ در صورتی که شورای چهارم، رای بر ماندن محمدباقر قالیباف دهد، با شروط و تعهدات سنگینی او را بدرقه ساختمان خیابان بهشت خواهد کرد. زیرا رای گیری روز سه شنبه هیات رئیسه نشان داد قالیباف دیگر حامیان یکدست و پرو پاقرص خود را در شورا ندارد، معادلات روز سه شنبه از یک سو نشان داد رای اعتدال طلبان و اعضای مستقل شورا تعیین کننده است و هم از سوی دیگر، تعداد اعضای شورا، 31 نفر شده و طیفهای دیگری نیز در کنار برخی از اعضای سابق، به شورای شهر راه یافته اند.

در این میان، از برخی از اعضای شورای شهر شنیده می شود رای آنها برای تعیین شهردار، ممتنع است و به هیچ کدام از گزینه های مطرح (محسن هاشمی و محمدباقر قالیباف) رای نخواهند داد. آنها انگار سعی دارند نام خود را نوازندگان سمفونی تغییرات در مدیریت شهری پاک کنند.

رای ممتنع چه ساز و کاری دارد؟ داستان رای ممتنع در معادلات سیاسی و اجتماعی ایران، قصه تازه ای نیست، ولی آرای ممتنعی که باعث شد محمدعلی نجفی، گزینه پیشنهادی رئیس جمهور، نتوانست به وزارت آموزش و پرورش راه پیدا کند؛ درواقع نداشتن یک رای، مانع از ادامه حضورش در این وزارتخانه فرهنگی شد و همین بحث و جدلهای زیادی را برانگیخت.

عملا در مقاطعی مانند رای اعتماد به وزرای کابینه، رای ممتنع، کارکردی مشابه رای مخالف دارد، زیرا ملاک در تصمیماتی از این دست، موافقت اکثریت مطلق آرا (یعنی نیمی از آرای اخذ شده به اضافه یک) است. به بیان دیگر، رای اخذ شده، چه باطل باشد، چه صحیح، چه مخالف باشد و چه ممتنع، در تعداد آرا ماخوذه به حساب می آید و رای باطله و رای ممتنع و رای مخالف، هر سه باعث کم شدن وزن آرای موافق می شود.

در این حالت است که رای ممتنع در زمان رای گیری برای حضور کسی در یک پست و مسئولیت، باعث قرار گرفتن او در مسیر عدم اعتماد می شود. در تعیین و انتخاب شهردار نیز چنین است. آیین نامه نحوه تشکیل و اداره جلسات شورا، بیان می دارد انتخاب شهردار با رای موافق اکثریت مطلق اعضای شورای شهر امکان دارد. یعنی در جلسه رای گیری برای شهردار، اگر 31 عضو شورای شهر تهران حاضر باشند، شهردار کسی می شود که بتواند حداقل 16 رای موافق اعضا را به دست بیاورد. در این صورت، مطابق آیین نامه انتخابات تا زمانی که اکثریت مطلق اعضای شورا به نامزدی رای دهند، ممکن است به دفعات ادامه پیدا کند.

آیین نامه داخلی شورای شهر تهران، در فصل هشتم به بیان اقسام رای گیری پرداخته است. در ماده 62 این آیین نامه آمده: "اخذ رأی در شورا به سه طریق انجام می‌گیرد:
1) با بالابردن دست (تعداد آرای موافقین و مخالفین مهم است و امتناع نداریم).
2) رأی‌گیری علنی با ورقه (افرادی که رأی مخالف و موافق و ممتنع داده‌اند مهم است) و
3) رأی‌گیری مخفی با ورقه ( شخصیت رأی دهندگان نباید آشکار شود)"

همچنین در ماده 65 این آیین نامه، تعیین شهردار با رای مخفی و کتبی انجام می شود: "در مواردی که انتخاب اشخاص برای پذیرش مسئولیت و سمتی مطرح باشد و یا رأی اعتماد به شهرداری و یا هنگامی که 5 نفر از اعضای حاضر در جلسه اخذ رأی مخفی با ورقه را کتباً تقاضا نمایند، رأی‌گیری مخفی با ورقه به عمل خواهد آمد."

آیا ممکن است عضوی از شورای شهر، برگه رای گیری را دریافت کند، ولی نامی روی آن ننویسد و یا بنویسد "ممتنع؟" آیین نامه شورای شهر در این باره ساکت است و نمی توان گفت در رای گیری مخفی، رای ممتنع را به رسمیت شناخته، ولی قرینه ای قوی در آیین نامه شورای شهر موجود است که می توان به آن استناد کرد و گفت: "رای ممتنع در شورای شهر، رسمیت دارد."

بد نیست به ماده 64 این آیین نامه نیز نگاهی بیندازیم. در این ماده، رای ممتنع، به رسمیت کامل شناخته شده است. ماده 64 این آیین نامه می گوید: "در مواردی که اخذ رأی علنی با ورقه الزامی است ترتیب اخذ رأی به گونه‌ای است که هر عضو دارای سه‌نوع کارت سفید و کبود و زرد است که اسم عضو روی آن چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول و کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. عدم شرکت در رأی‌گیری نیز به حساب می‌آید."

همچنین در تبصره ذیل این ماده آمده: "تبصره: اسامی موافقین و مخالفین و ممتنعین بدون اینکه در جلسه علنی قرائت شود در مشروح مذاکرات شورا ثبت می‌شود."

با نگاه مجددی به مفهوم دو ماده فوق الذکر می توان دریافت در جلسه رای گیری برای اعتماد به شهردار، رای ممتنعی که در آیین نامه به رسمت شناخته شده در انتخابات شهردار، همان رای مخالف است و جالب اینجاست که آیین نامه داخلی شورای شهر تهران، حتی در رای گیری علنی با ورقه نیز عدم شرکت در رای گیری را نیز به عنوان "رای ماخوذه" به حساب آورده و با قید اینکه "عدم شرکت در رای گیری نیز به حساب می آید" کار را برای کسانی که معتقدند رای ممتنع نباید در تصمیم گیریهای مهم، داخل شود؛ سختتر و سخت تر کرده است. زیرا اگر به فرض، عضوی از شورای شهر، در جلسه رای گیری حضور داشته باشد ولی حاضر نشود هیچ یک از کارتهای سفید، کبود و زرد را در گلدان بیندازد، باز هم حضور او، به منزله رای ممتنع قلمداد می شود. البته این تفسیر، نیاز به تصویب در صحن علنی شورا دارد. موضوعی که تاکنون نیازی به آن نبوده است.

حضور یا عدم حضور؟
با وجودی که رای ممتنع بر سر راه کسب اکثریت مطلق آرای شورا برای تصدی شهرداری مطرح می شود، یک حقوقدان عضو شورای شهر تهران، نظر جالبی در این باره دارد. علی صابری، عضو علی البدل شورای شهر که اکنون به عنوان اولین عضو در انتظار، پشت در شورا برای ورود حاضر شده، درباره تاثیر رای ممتنع در عدم اعتماد به شهردار آینده در گفتگو با خبرآنلاین تاکید کرد: به نظر می رسد بهترین راهکار برای پایان دادن به تاثیر رای ممتنع در رای نیاوردن گزینه های احتمالی شهرداری این است که عضوی که قصد انداختن رای ممتنع را دارد، در جلسه رای گیری برای شهردار حاضر شود."

صابری در توضیح این روش گفت: "در حال حاضر، رای ممتنع عملا تاثیر رای منفی را برای سرنوشت شهردار آینده دارد. زیرا با به حد نصاب اکثریت مطلق نرسیدن آرای موافق، عملا رای ممتنع، اثری مشابه رای منفی دارد، به همین دلیل بهترین کار این است که اکثریت اعضای حاضر در جلسه رای گیری، رای منفی یا مثبت به نفع گزینه های مد نظر خود منظور کنند. در غیر این صورت، زمانی که عضوی از شورا، گزینه ای را مد نظر ندارد (رای مثبت به کسی نمیدهد) و قصد هم ندارد رای منفی بدهد و رای او، ممتنع است، در صورتی که در جلسه رای گیری حاضر نشود و رای او در شماره آرای ماخوذه نیاید، می تواند عملا امتناع خود را از رای دادن، بیان کرده باشد."

به گفته وی، در صورتی که طبق آیین نامه شورای تهران، شورای شهر با حضور اعضای مورد نیاز به رسمیت برسد و کسی که رای ممتنع دارد، در شورا حاضر نباشد، رای ممتنع او، عملا تاثیری در روند گزینش شهردار نخواهد داشت، ولی اگر کسی در جلسه رای گیری شورا حاضر شود و رای ممتنع دهد، در حقیقت، رای منفی داده است."

صابری البته تاکید کرد میزان عدم حضور اعضای شورا به شرطی است که شورا از رسمیت خارج نشود. در این صورت، رای گیری برای تعیین شهردار آینده، اعتبار قانونی ندارد و نشست شورا، از رسمیت قانونی خارج می شود.

۴۷۴۷