به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، این کتاب، که نخستین کتاب چاپ اول بعد از درگذشت محمد زهرایی، مدیر نشر کارنامه است، به اتفاقات و ماجراهای مربوطه به کودتای ۲۸ مرداد می‌پردازد.
در ابتدای این نشست مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهرکتاب، گفت که اهمیت دادن به کتاب «خواب آشفته نفت» پرداختن به نفس توسعه بوده چون توسعه به عنوان تنها پدیده انسانی‌ست که حاصل یک فرایند همگانی و تعطیل‌ناپذیر است.
او ادامه داد: «گاهی که به چین و شکن صورت دکتر موحد نگاه می‌کنم مصداق درست توسعه رامی‌بینم چرا که ایشان همواره مشغول یادگیری، تحقیق و تالیف هستند. «خواب آشفته نفت» نیز یکی از منابع جدی مطالعه در چهارچوب تفکر توسعه است. نفت همیشه محل منازعات ایران و دیگر دولت‌ها بوده و بسیاری از تغییرهای سیاست جهانی و منطقه‌ای ریشه در نفت دارد. به همین خاطر معتقدم این کتاب مخاطبی فراتر از ایرانیان دارد و بسیار یاز مردم دنیا پاسخ‌های خود را بعد از خواندن این کتاب می‌گیرند.»
از نظر فیروزان این کتاب حتی به زبان‌شناسی و لغت‌سازی کمک کرده: «طی سال‌های گذشته خیلی زیاد با این جمله مواجه شده‌ایم که ای کاش ایران نفت نداشت و حالا می‌خواهم به تمام کسانی که این آرزو را در سر دارند مژده دهم که «خواب آشفته نفت» یگانه مرجع انحصاری برای پاسخ این پرسش‌شان محسوب می‌شود.»
او همچنین گفت که بعد از خواندن این کتاب به این نتیجه رسیده که تعبیر خواب آشفته تعبیر مناسب و به جایی برای تاثیری است که نفت در زندگی همه ما گذاشته و به همین اندازه هم آشفته و بزرگ بوده است. چه برای دارندگان این انرژی و چه برای مصرف‌کنندگان آن. چه برای کشورهای استعماری و چه برای کشورهای غیراستعماری، همه ما به یک اندازه دچار خواب آشفته شدیم.»
او یکی دیگر از ارزش‌های ناگفته این کتاب را چاپ آن توسط مرحوم زهرایی دانست: «همه ما ایشان و خانواده‌شان را می‌شناسیم. فرزندان ایشان در حوزه‌های مختلفی همچون هنر، کتابت و مدیریت فرهنگی مشغول به کارند اما آنچه این کتاب را ارزشمندتر کرده آن است که‌آقای زرهایی دقیقا صبح روزی فوت کردندک ه روی «خواب آشفته نفت» کار می‌کردند.
علی میرزایی مدیرمسئول نشریه «نگاه نو» هم که سخنران بعدی بود دکتر موجد را پژوهشگری استثنایی دانست که تاریخ ایران را به چشم دیده است: او حرف اول و آخر را در حوزه تاریخ و تحولات صنعت نفت می‌زنند، چهره‌ای استثنایی در ایران که به ترجمه، حفظ حقوق ایران، مولاناشناسی و دیگر آثار عرفانی تسلط دارد و در تمام این موارد در اوج است.»
او ضمن یادی از محمد زهرایی گفت: «امیدوارم فرزندان زهرایی چراغی را که پدرشان روشن کرد همواره روشن نگه داردند وحالا که اولین کتاب پس از مرگ ایشان روانه بازار می‌شود خوشحالم که امیدوار‌ی‌ام به سرانجام رسیده و محقق شده چرا که تا پیش از این کتاب‌هایی که منتشر می‌شدند تجدید چاپ بودند و حالا با انتشار آخرین جلد از مجموعه «خواب آشفته نفت» دوره دوم فعالیت نشر کارنامه آغاز شده است.»
میرزایی با بیان اینکه دکتر موحد در آخرین کتابش، شمه جدیدی از مهارت و استادی خود را به مخاطبانش نشان داده است، گفت: دکتر موحد در این کتاب، زبان تاریخ‌نگاری صنعت نفت و علم حقوق را به زبان مردم نزدیک کرده است. شخصاً معتقدم یکی از دلایل عدم تمایل مردم به کتاب خواندن، نثر بد و بدون ویرایش کتاب‌هاست اما زبان ایشان در «خواب آشفته نفت» مرا شگفت‌زده کرد چراکه تمام جمله‌ها خبری و کوتاه است و خواننده را سردرگم نمی‌کند.
او در ادامه تعدادی از جملات کتاب را خواند و درباره زبان کتاب اظهار کرد: «حیران و سرگردان مانده‌ام که چه کار کنم»، «به رغم نگرانی شیخ خزعل، آب از آب تکان نخورد»، «رضاخان بی‌گدار به آب نمی‌زند»، «رضاخان همه را چهار شاخ نگاه داشت تا تکلیف مشخص شود»، «سردار سپه خود را به آن راه می‌زند» اینها تعدادی از جملات کتاب است که به شکل ساده، خبری و کوتاه نوشته شده و خواندن مهم‌ترین تحولات کشور را برای هر ایرانی در هر کجای ایران ممکن کرده است.
این پژوهشگر افزود: البته این‌طور نوشتن، کار ساده‌ای نیست و هر کسی نمی‌تواند از فردا با این شیوه نثری، بنویسد چراکه این کار، نیازمند تسلط بر ادبیات، حشر و نشر با مردم و مطالعه زیاد است. به همین دلیل هم هست که با گفته هایزنبرگ موافقم که گفته است «دانشمندی که نتواند کشف علمی‌اش را برای آبدارچی خود توضیح دهد، دانشمند نیست.»
دکتر محمدعلی موحد، نویسنده کتاب «خواب آشفته نفت» آخرین میهمانی بود که در این نشست سخن گفت. وی با بیان اینکه دوست داشتم این نشست به پس از ایام عید نوروز موکول شود، اظهار کرد: درباره بسیاری از مطالبی که در این نشست شنیدم، با سخنرانان هم‌عقیده و همراه هستم. به خصوص مطالبی که درباره دقت و زحمات مرحوم زهرایی عنوان شد. به جرات می‌گویم آن‌قدر که جای مرحوم زهرایی برای من خالی است برای همسر و خانواده‌اش نیست. دلبستگی من در این سن و سال و در این سال‌ها به قلم و کاغذ ختم می‌شود و ایشان، از جمله افرادی بود که هر روز با هم گفت‌وگو می‌کردیم و هر سه روز یک‌بار هم همدیگر را می‌دیدیم.
این پژوهشگر و تاریخ‌دان همچنین گفت: می‌دانید که زبان مادری من فارسی نبوده و بعداً آن را آموخته‌ام و شاید یکی از دلایلی که به نوشتن درست وسواس دارم همین موضوع باشد چون وقتی کسی، صاحب زبان است، در زبان مادری‌اش دخل و تصرف می‌کند و آن را مال خود می‌داند اما کسی که زبان را می‌آموزد، خود را متعهد به رعایت قواعد و قوانین آن می‌داند. به اضافه اینکه من تعلق خاطر شدیدی به مولانا دارم و همواره از او یاد گرفته‌ام.
او با بیان اینکه مهندس فیروزان غافلگیرش کرده، گفت: هفته گذشته در چنین روزی در شهر کتاب بهشتی شاهد اهدای جایزه توسعه بودیم. وقتی این جایزه اهدا شد، در دلم افسوس خوردم و گفتم کتابی که نوشته‌ام دقیقاً درباره این موضوع است و همان شب تصمیم گرفتم از یکی از جوانانی که می‌شناسم بخواهم مقاله‌ای با توجه به این موضوع درباره «خواب آشفته نفت» بنویسد اما در رفت و برگشتم به تبریز دچار کسالت شدم و این کار هم انجام نشد و وقتی امروز دیدم که مهندس فیروزان کتاب را از این منظر بررسی و نقد کرد و کتاب، از این نظر برای ایشان جالب بوده، بسیار غافلگیر و البته خوشحال شدم.
دکتر موحد ادامه داد: موضوع توسعه از جنبه‌های تئوری همچون «سرمایه»، «ارزش افزوده»، «زیربنا»، «نقش دولت»، «قانون» و... همواره مورد توجه متخصصان بوده و به آن پرداخته شده است اما ما با موضوع دیگری هم روبه‌رو هستیم با عنوان «Case Study» که باید درباره توسعه ایران در این برهه از زمان بحث شود و عوامل مختلف و موثر در آن مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد لذا با این نگاه بوده که «خواب آشفته نفت» به موضوع توسعه در ایران پرداخته است. به این صورت که در طول کتاب، به جلب سرمایه خارجی پرداخته‌ام چون توسعه به پول نیاز دارد و کسانی که در آن زمان، قراردادهای نفتی را امضا می‌کردند، بر این تصور بودند که با این قراردادها باب امتیازاتی زیادی به ایران باز می‌شود و خیلی چیزها تغییر می‌کند.
**اگر قرارداد 1919 بسته می‌شد، کودتا رخ نمی‌داد
او با اشاره به موضوع کلی کتاب گفت: تز اصلی کتاب این است که از تاریخی که قراردادهای نفتی بسته می‌شود تا زمانی که برای نفت، (با همان قیمت، سهولت، وفور و...) جایگزین پیدا می‌شود، جهان صنعتی امنیت خود را وابسته به این انرژی می‌داند هرچند که در ابتدا و در زمان امضای قرارداد، هیچ کس نه ما که قرارداد را امضا می‌کردیم و نه آنها که بابت نفت پول می‌دادند، نمی‌دانستیم که نفت چنین قدرتی دارد. در ابتدا همه، به ارزش‌های مادی و پولی که از نفت به دست می‌آمد، فکر می‌کردند اما بعدها نفت، موجودیت پیدا کرد و حتی نفس کشیدن آدم‌ها هم به این انرژی وابسته شد.
دکتر موحد با بیان اینکه کتاب «خواب آشفته نفت» داستان توسعه ایران است، اظهار کرد: این داستان از روزی آغاز می‌شود که دولت برای پرداخت حقوق کارمندانش پول نداشت، در همین گیر و دار، انقلاب اکتبر به وقوع پیوست و پرداخت پول قزاق‌ها را انگلیس‌ها برعهده گرفتند و بعد هم کودتا شد در حالی که اگر قرارداد 1919 امضا می‌شد، کودتا رخ نمی‌داد و شاه هم بر سر کار نمی‌آمد. اساسا کودتا شد برای اینکه این قرارداد بسته شود و سعی کرد‌ه‌ام تمام مسائل پشت پرده این موضوع را در جلد سوم شرح دهم.
این تاریخ‌دان در بخش دیگری از سخنانش گفت: اگرچه وابستگی ما به نفت هر روز باید کمتر از دیروز شود اما در «خواب آشفته نفت» توضیح داده‌ام که اقتصاد بدون نفت برای ما غیرممکن است، حتی در دوره مصدق هم غیرممکن بود و هیچ‌کس این موضوع را جدی نگرفت، حتی خود دکتر مصدق و تا آخرین لحظه تلاش کرد تا قرارداد سر نگیرد و این موضوعی است که ایرانیان به خصوص طبقه دانشجو باید آن را درک کنند.
او همچنین اظهار کرد: اخیراً کتاب‌های زیادی درباره تکنوکراسی نوشته شده اما کمتر اتفاق افتاده که صاحب‌نظران به موتور محرکه تکنوکراسی توجه کنند و «خواب آشفته نفت»، اولاً به توسعه می‌پردازد و ثانیاً به آسیب‌شناسی توسعه در ایران. من در این کتاب ریشه تمام شعارها، هیجان‌ها، بلندپروازی‌ها و تظاهرها را توضیح داده‌ام.
۵۷۲۴۴
نظر شما