داغی خزنده و خاموش/ رشد بیماری ایدز در ایران

نامش هولناک بود؛ به هولناکی مرگ. اما اکنون، آنها که روز و شب شان به مطالعه پیرامون درمان ایدز می گذرد،، می گویند دیگر نگران نباشید، نه تنها ایدز به این سادگی و از ارتباط های معمول منتقل نمی شود، بلکه اگر بیماران به موقع شناسایی شوند و تحت مراقبت و درمان قرار بگیرند می توانند عمری طبیعی داشته باشند. اکنون، امید به یافتن راهی برای درمان عفونت اچ آی وی/ ایدز به اندازه ای افزایش یافته که سازمان های جهانی از به صفر رساندن موارد جدید ابتلا سخن می گویند؛ و از به صفر رساندن مرگ و میر ناشی از ایدز هم.
و در ایران هم تمامی سازمان ها و دستگاه های مرتبط در تلاش هستند تا به اهداف تعیین شده تا سال 2030 میلادی که همان کنترل همه گیری اچ آی وی است، دست یابند. هرچند رسیدن به این هدف ها کمی دور می نماید. چه اینکه نزدیک به دو سوم از کسانی که به عفونت اچ آی وی مبتلا شده اند از بیماری خود بی خبر هستند. ضمن اینکه امروز دیگر ایدز نه بیماری معتادان تزریقی بلکه بیماری یی است که همه شهروندان را تهدید می کند. چه اینکه در سال های اخیر درصد افرادی که به خاطر روابط جنسی محافظت نشده به این عفونت مبتلا شده اند از شمار کسانی که به خاطر سرنگ تزریقی مشترک بیمار شده اند بیشتر شده است. و این در شرایطی است که اگر قبلا تنها معتادان تزریقی در خطر این بیماری بودند، اکنون که موج سوم (انتقال جنسی) به راه افتاده است، افراد هرچه بیشتری ممکن است آسیب ببینند.
به مناسبت فرارسیدن هفته جهانی مبارزه با ایدز، سرویس گزارش «خبرجنوب» میزگردی با حضور استادان پرپیشینه حوزه بیماری ایدز و مطالعات خانواده سالن كنفرانس ساختمان روزنامه «خبرجنوب» برگزار کرد؛ مهمانان این میزگرد، به ترتیب الفبا عبارتند از، دکتر پروین افسر کازرونی، متخصص پزشکی اجتماعی و رئیس اداره ایدز و بيماري های آميزشي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر شهره بهشتی، متخصص بیماری های عفونی و پزشک پرپیشینه در زمینه درمان و پیشگیری از بیماری ایدز، عبداللطیف باقری، کارشناس کاهش آسیب و مدیر باشگاه مثبت شیراز و دکتر نادره سهرابی، روان شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت. آنچه در ادامه می آید، مشروح این میزگرد است.

گفته می شود 3 برابر کسانی که شناسایی نشده اند، افرادی هستند که حامل ویروس اچ آی وی هستند اما از آن خبر ندارند. همچنین از قرار معلوم شماری هم که شناسایی شده اند، برای دریافت خدمات مراقبت و درمان به هیچ مرکزی مراجعه نمی کنند.
هم اکنون تعداد افراد شناسایی شده در کشور و فارس چه میزان است؛ همچنین گفته می شد موج سوم ابتلا به بیماری ایدز از راه رسیده است؛ آیا از پارسال تا امسال شاهد تفاوتی در ابتلا به این بیماری از طریق جنسی هستیم؟
دکتر کازرونی: تا خردادماه امسال، 32 هزار و 670 مورد مبتلا به عفونت اچ آی وی در کشور شناسایی شده اند که از این تعداد تقریبا 8 هزار و 300 نفر فوت شده و حدود 21 هزار نفر در مراکز مشاوره رفتاری کشور پرونده پزشکی دارند.
در عین حال برآورد می شود که در کشور ما چیزی در حدود 90 هزار نفر به بیماری مبتلا باشند و با توجه به تعداد کسانی که از بیماری خود خبر دارند، 65 درصد افراد حامل ویروس اچ آی وی / ایدز از بیماری خود خبر ندارند.
در این میان، 84 درصد مجموع مبتلایان، مرد و 16 درصد زن هستند؛ همچنین بیش از نیمی از مبتلایان بین 21 تا 35 سال سن دارند و یکی از مشکلات اساسی این است که اغلب تشخیص در زمانی اتفاق می افتد که مدتی از ورود ویروس به بدن گذشته و همین موضوع، درمان را سخت تر می کند.
بگذارید به این نکته هم اشاره کنم که 3 درصد بیماران زیر 20 سال سن دارند و 11 درصد آنان 21 تا 25 ساله اند. درباره آمار مبتلایان در داخل فارس که پرسیدید، واقعیت این است که در استان ها برآورد درستی وجود ندارد و اگر بر مبنای متوسط کشوری بخواهیم شمار مبتلایان را در فارس برآورد کنیم، تعداد افراد مبتلا باید کمی بیشتر از حد شناسایی باشد.
در عین حال در مطالعه ای که مرکز تحقیقات ایدز در سال 91 انجام داد و یک سری از بیمارستان ها و زندان ها را به عنوان مدل استفاده کرد، احتمالا بین 12 تا 16 هزار نفر فرد مبتلا به اچ آی وی و ایدز در فارس زندگی می کنند که از این شمار، 5 هزار و 583 نفر شناسایی شده اند.
آیا می توان برآوردی از جایگاه فارس از نظر ابتلا به ایدز در کشور به دست داد؟
دکتر کازرونی: وقتی 65 درصد از بیماران هنوز ناشناخته مانده اند نمی توانیم برآورد دقیقی به دست دهیم. در واقع امروز وضع به گونه ای است که در برخی استان ها شناسایی بیماران بیشتر است ولی این به این معنا نیست که لزوما تعداد بیماران در آن استان باید بیشتر باشد. ضمن اینکه هم اکنون در کل موارد در کشور 2/68 درصد به خاطر اعتیاد تزریقی ویروس را گرفته اند و5/18 درصد انتقال ویروس به خاطر روابط محافظت نشده جنسی اتفاق افتاده است. البته اکنون که می توانیم موارد بیشتری را شناسایی کنیم به این نتیجه رسیده ایم که معضل را همه استان های کشور دارند و این طور نیست که در یک استان شرایط لزوما بدتر باشد.
دکتر بهشتی : البته یک مساله وجود دارد و آن اینکه فارس یکی از استان هایی به شمار می رود که در مسیر عبور مواد مخدر قرار دارد.
استان هایی که شاهراه ترانزیت مواد مخدر به شمار می روند آسیب پذیر تر هستند. البته جالب است بدانید که یزد کم خطرترین استان کشور از نظر بزهکاری به شمار می رود و این، به این خاطر که در این استان اقدامات هدفمندی اجرا شده است.
نکته دیگری که باید در نظر داشت این است که در فارس مهاجر زیاد است؛ به ویژه به خاطر آب و هوای مساعد فارس، ورود و خروج مهاجر و مسافر از استان زیاد است و این موضوع استان ما را مستعد آسیب های بیشتری می کند ولی برای نمونه شهر اراک به خاطر صنعتی بودن؛ بیشتر مهاجر پذیر است تا مهاجرت فرست. وقتی شرایط شبیه استان ما باشد، احتمال رفتارهای پرخطر بالاتر می رود وکار آموزش و اطلاع رسانی دشوارتر می شود.
باقری : در مطالعه ای که در شیراز در زمینه راه های انتقال ویروس اچ آی وی و ایدز از طریق رفتارهای پرخطر جنسی داشتیم متوجه شدیم که با پدیده غریبی روبرو هستیم؛ برخی زنان در معرض بیشترین آسیب از نقاط دیگر به شیراز می آیند و عصر به محل زندگی خود بر می گردند.
دکتر بهشتی : علت این وضع می تواند این باشد که اگر زنان در معرض بیشترین آسیب بخواهند در شهرهای خود فعالیت کنند، به سرعت شناسایی
می شوند و به همین خاطر به شهرهای دیگر می روند تا شناخته نشوند. حتی برخی از مشتریان آنها هم از شهر خود برای دریافت خدماتی که می خواهند، به شیراز می آیند.
دکتر کازرونی : البته واقعیت این است که همه جا این گروه زنان آسیب پذیر بومی خاص خود را هم دارند.
گفته می شود که موج سوم انتقال ایدز یعنی انتقال از راه روابط نامتعارف و محافظت نشده جنسی از راه رسیده است؛ در دولت گذشته، دکتر مرضیه وحید دستجردی، وزیر وقت بهداشت هم به این نکته اشاره کرد و هشدار داد که «آتشفشان ایدز در راه است»؛ آقای باقری، شما که در باشگاه مثبت با بیماران سر و کار دارید، چقدر شاهد تغییر الگوی انتقال بوده اید؟
باقری: وقتی آمار سال 94 و 3 ماهه اول سال 95 را با آمارهای پیشین مقایسه می کنیم، تغییر بسیار فاحشی را می بینیم. از یک سو، شاهد افزایش شمار زنان مبتلا هستیم؛ پیش از این توزیع جنسیتی بیماران 84 درصد مردان در برابر 16 درصد زنان بود ولی در سال 94 و به ویژه سال 95 شمار زنان تازه مبتلا شده به بیش از 30 درصد رسیده است؛ این همان چیزی است که شما در قالب تغییر الگوی انتقال به آن اشاره کردید. پیش از این، 2/68 درصد انتقال از اعتیاد تزریقی، 5/18 درصد انتقال جنسی، 5/1درصد انتقال از مادر به کودک بوده و 11 درصد هم ناشناخته بود که تا حدودی می توان این یازده درصد را هم ناشی از انتقال جنسی دانست. البته9/ درصد هم مربوط به انتقال خون و فرآورده های خونی بوده که این میزان مربوط به پیش از اجرای طرح پالایش خون است و پس از آن چنین وضعی نداشته ایم. اما در 3 ماه اول امسال ناگهان با تغییر الگوی ناگهانی روبرو شده ایم. در این مدت، موارد جدید انتقال از طریق اعتیاد تزریقی به 34 درصد و انتقال جنسی به 42 درصد رسیده است.
دکتر کازرونی: از مجموعه موارد شناسایی شده در سال 94 چیزی در حدود 41 درصد انتقال تزریقی و 39 درصد جنسی بود که این یعنی روند انتقال از روابط محافظت نشده جنسی رو به افزایش است؛ البته به یاد داشته باشیم که وقتی می گوییم تعداد انتقال جنسی در حال افزایش است، یک نکته مهم وجود دارد و آن اینکه درصد عمده ای از انتقال، ناشی از انتقال به همسر فرد مبتلاست که اکنون در حال شناسایی است که البته اکنون هم بسیار دیر است. می خواهم بگویم افزایش انتقال جنسی تنها از زنان در معرض بیشترین آسیب نیست. مطالعه جدید بر روی زنان در معرض بیشترین آسیب وجود ویروس را در 5/2 درصد این زنان نشان می دهد ولی در مطالعه مرکز تحقیقات زنان که زنان هدف را مورد مطالعه قرار داده این رقم 2/5 درصد بوده است.
دکتر بهشتی : نکته دیگر در افزایش انتقال از موارد محافظت نشده جنسی این است که انتقال ویروس از راه اعتیاد کاهش یافته است؛ این یعنی فعالیت هایی که برای کاهش انتقال ویروس از طریق تزریق در کشور انجام شده مفید بوده و نتیجه داده است. در زندان عادل آباد، پیش از اینکه برنامه درمان متادون نگهدارنده اجرا شود، روزانه یک آبسه باز می شد که نتیجه تزریق های آلوده بود ولی امروز در طول سال به یک مورد هم بر نمی خوریم. در واقع، در زندان های استان دیگر یک تزریق هم صورت
نمی گیرد ولی در گذشته ماهانه دو کارتن سرنگ از بند بیرون می آمد. برای این موفقیت هم باید از کسانی که فعالیت کاهش آسیب را انجام دادند تشکر کنیم و هم با جدیت برای پیشگیری از انتقال جنسی تلاش کنیم.
دکتر سهرابی : شاید بهتر باشد که هر دو جنس را در انتقال جنسی دخیل بدانیم و به نظر می رسد که مردان هم در این زمینه آسیب پذیر هستند.
دکتر کازرونی : به همین خاطر است که امروز به جای عبارت زنان آسیب پذیر عبارت تجارت به کار می رود.
دکتر بهشتی : من در میان مراجعه کنندگانم به مردان جوانی بر می خورم که با زنان ارتباط برقرار می کنند و در برابر آن پول دریافت می کنند ولی واقعیت این است که بیشتر مردان ما مشتری هستند.
ضمن اینکه در این رفتارها، چون شریکان متعددی حضور دارند، آن رفتار پرخطرتر می شود.
باقری : من همه این سخنان خود را در رادیو بیان کردم به همین خاطر این موارد اصلا موضوعی نیست که نخواهیم درباره آنها گفت و گو نکنیم.
دکتر بهشتی : فرهنگ مردم فارس به قدری بالاست که درباره موضوعات این چنیني صحبت کنند و البته مردم حق دارند که اطلاعات را دریافت کنند چون بیماری اچ آی وی/ ایدز مانند همه بیماری ها به خاطر آگاهی نداشتن ما منتقل می شود.
گمان نکنم هیچ فردی باشد که شریکان متعدد نداشته باشد یا تزریق نکند و مبتلا شود؛ این ناآگاهی است که باعث بیماری می شود و ما وظیفه داریم که مردم را آگاه کنیم.
گفته شد که بخش بزرگی از کسانی که از طریق انتقال از روابط محافظت نشده جنسی به این بیماری دچار شده اند نه کسانی که لزوما شریکان متعددی دارند، بلکه همسران افراد مبتلا هستند. حتی در گزارشی که چند سال پیش به مجلس ارایه شد، گفته شد که بیشتر مشتریان زنان آسیب پذیر، نه جوانان مجرد بلکه مردان متاهل هستند. خانم دکتر سهرابی، شما قبلا گفته اید که شمار افرادی که به خاطر خیانت به روان شناسان مراجعه می کنند به شدت رو به افزایش است. با این شرایط چه خطراتی کیان خانواده را تهدید می کند؟
دکتر سهرابی : واقعیت این است که خیانت در خانواده ها رو به افزایش است.
به یاد دارم که در سال های 79 و 80 ما سالانه حتی به یک مورد خیانت بر نمی خوردیم تا جایی که اگر کسی به خاطر خیانت برای مشاوره به ما مراجعه می کرد، بسیار متعجب می شدیم ولی اخیرا اگر یک روان شناس روزانه 9 مراجعه کننده داشته باشد، 5 مورد آن مربوط به خیانت است و البته زن و مرد هم ندارد. در پروژه های دانشگاهی که دانشجویان من درباره شبکه های ماهواره ای انجام دادند مشخص شد که همزمان با شروع پخش برنامه های شبکه فارسی وان خیانت هم بیشتر شده و شمار
پرونده های موجود در دادگاه ها در این زمینه بسیار افزایش یافته است. البته شروع خیانت، اغلب از سوی آقایان صورت می گرفت ولی اکنون توزیع آن میان زنان و مردان برابر شده است. این موارد به ویژه در میان آقایانی بیشتر اتفاق می افتد که به خاطر شغلشان یا هر مساله دیگری، بیشتر در ارتباط با بانوان هستند. البته یکی از مشکلات هم این است که بانوان چنین مسائلی را با یکدیگر در میان گذاشته و همدیگر را به کاری که می خواهند، تشویق می کنند. همچنین در تحقیقات دانشگاهی متوجه شدیم که زنان خانه دار بیشتر از دیگر زنان احتمال دارد که خیانت کنند؛ یکی به این خاطر که بیکار هستند. اگر به دادگاه مراجعه کنید و به این خانم ها بر بخورید می بینید که اغلب از قشرهای پایین فرهنگی هستند اما همگی گوشی های گران قیمتی دارند. جالب است بدانید آنها شبکه های اجتماعی را دنبال می کنند که شاید شما هرگز نامش را هم
نشنیده اید. این بانوان از نظر مالی، فرهنگی و تحصیلی عموما از قشر پایین هستند. اما زنان شاغل عموما از طبقه متوسط رو به بالا به همسرشان خیانت می کنند. از این رو کاملا مشخص است که در چنین شرایطی احتمال انتقال بیماری بالا می رود.
من مراجعه کنندگانی داشتم که به خاطر خیانت همسرشان -لزوما نه ایدز- به بیماری هایی دچار شده بودند که تازه پس از مراجعه به پزشک متوجه
می شدند همسر آنان در حال خیانت است. البته من با بیماران مبتلا به ایدز مستقیما ارتباط نداشته ام ولی کارهای پژوهشی که روی بیماران مبتلا به
اچ آی وی/ایدز انجام دادیم نشان داد که آنان به لحاظ روانی بعد از ابتلا به بیماری دچار یک سری مشکلات روانی می شوند؛ برای نمونه عزت نفس آنان کاهش می یابد، کفایت شخصی خود را از دست می دهند و با از دست دادن امید به زندگی، دچار افسردگی و اضطراب می شوند. در این میان مهمترین مشکل روانی که آنان بدان بر می خورند این است که احساس خشم شدید می کنند و این خشم آنان را وادار انتقام گیری می کند؛ این انتقام، انتقام به همه جامعه است.
دکتر بهشتی : من چنین اعتقادی ندارم.
دکتر کازرونی : من هم چند ایراد به این سخن وارد می دانم که در ادامه خواهم گفت.
دکتر سهرابی : البته من ارتباط زیادی با این بیماران نداشته ام و تنها به مواردی برخوردیم که نشان می داد آنان خشم عمیقی نسبت به ابتلا به این بیماری احساس می کنند و این خشم می توانست گاهی منجر به این شود که آنان ابایی از انتقال بیماری نداشته باشند و حتی نسبت به این کار مایل باشند. ما در خیانت هم همین بحث را داریم. افرادی که مورد خیانت قرار می گیرند یکی از واکنش های رایجشان این است که متقابلا خیانت می کنند چون می خواهند از همسر خود انتقام بگیرند. این خشم و حس انتقام گیری را بسیار زیاد می بینم.
یعنی ممکن است فرد نداند ایدز دارد ولی صرفا برای انتقام از همسر خیانتکارش بخواهد خیانت کند و بیماری منتقل شود. درست است؟
دکتر سهرابی : نه؛ بحثمان کسانی است که از بیماری خود آگاه هستند؛ البته نه لزوما ایدز. من مواردی داشتم که به خاطر خیانت همسر به بیماری آمیزشی خاصی مبتلا شده بودند و آنها می خواستند متقابلا خیانت کنند تا از همسرشان انتقام بگیرند. نگرانی دیگر در میان نوجوانان است؛ نوجوانانی که در معرض چنین پدیده ای قرار می گیرند ولی لزوما آگاهی کافی ندارند. من با موردی مواجه شدم که 18 دختر نوجوان مشغول تحصیل در کلاس هشتم با یک نفر ارتباط برقرار کرده بودند. وقتی من با خانواده یکی از آنان صحبت کردم دیدم که خانواده به شدت نگران از ایدز بود؛ به قدری که خانواده از ترس ایدز حاضر به انجام آزمایش نمی شد و این وضع حتی خانواده را در آستانه فروپاشی قرار داد.
دکتر کازرونی : من دو سوال دارم؛ این برداشت شما از بیماران خودتان و موارد طلاق در دادگاه است؟
دکتر سهرابی : بله.
دکتر کازرونی : مواردی که مطرح می کنید مانند تماشای سریال ها، خیانت همسران و... مواردی بوده که به دنبال پخش برنامه هاي شبكه هاي ماهواره اي شاهد آن بوده ايم. اما آیا در مواردی که اشاره کردید بحث تامین مالی پررنگ تر بود یا افسردگی، جبران خیانت همسر و تاثیر یک سریال؟
آخرين بررسی های ما نشان داده که بیش از 90 درصد زنان آسیب پذیر به خاطر مشکلات اقتصادی تن به چنین کاری می دهند.
دکتر سهرابی : ما کمتر با چنین مواردی روبرو می شویم چون این دسته از زنان اصلا به مشاوره احساس نیاز نمی کنند. ما بیشتر به مواردی بر می خوریم که فرد وارد یک رابطه می شود و این رابطه عموما به خاطر پول نیست. اما بسیاری از آنان به ویژه در میان زنان، کسانی هستند که از لحاظ عاطفی احساس کمبود می کنند و فضای روابط زناشویی آنان پرتعارض است. البته در مردان نیاز عاطفی نقش کمتری دارد.
دکتر بهشتی : ما به روشنی باید بگوییم که روابط خارج از چارچوب خانواده در میان شهروندان ما بیشتر شده و واقعیت این است که زنان ما توانمندتر شده اند ولی به خاطر این توانمندی در برخورد با خیانت همسر، خیانت می کنند.
دکتر کازرونی : این یک نوع جسارت است و نه توانمندی.
دکتر بهشتی : حتی اگر نام این رفتار را خیانت هم نگذاریم، واقعیت این است که در برخی خانوادهها روابط زناشویی دچار خلل است و این وضع باعث
می شود فرد به مسیری متفاوت برود؛ این موضوع البته با آسیب پذیری از نظر تجاری متفاوت است.
دکتر کازرونی : البته این موضوعی اجتماعی است که می طلبد پیرامون آن بیشتر بحث شود.
دکتر بهشتی : بله. ترجیح این است که خویشتنداری و وفاداری در جامعه افزایش یابد ولی اگر کسی خویشتندار نباشد باید آگاهی کافی داشته باشد تا به اچ آی وی و دیگر بیماری های مقاربتی مبتلا نشود. خانم دکتر سهرابی، کلاسی که شما با آن برخورد داشته اید دقیقا یک جهت پیدا می کند که افراد تحصیل بالای ما هم درگیر این پدیده شده اند. ضمن اینکه برخی به این نتیجه رسیده اند که نیازهای خود را خارج از منزل برآورده کنند.
دکتر کازرونی : اینکه گفته شد خانم ها توانمند شده اند ممکن است باعث نگرش منفي به كار كردن بانوان در اجتماع منجر شود. ...
دکتر بهشتی : موضوع این است که وقتی زنی استقلال مالی داشته باشد اما فرهنگ آن را نه، ممکن است مشکلاتی پدید بیاید.
این وضع به این نکته بر می گردد که ما از نظر آموزش فرهنگی هم دچار کاستی شده ایم.
خانم دکتر بهشتی، شما به این نکته اشاره کردید که به خاطر فعالیت های انجام شده، انتقال از راه تزریق کاهش یافته است؛ اما چه مشکلی وجود دارد که نمی توانیم موج سوم را مهار کنیم و هر سال شمار مبتلایان بیشتر می شود؟
دکتر بهشتی : مسوولان باید این نکته را بپذیرند که ما باید آزادانه تر و گسترده تر به شهروندان آموزش دهیم. این نگرانی در میان برخی مسئولان وجود دارد که آموزش پیشگیری به معنای تحریک برای اقدام است. اما مشکل این است که امروز اقدام انجام می شود ولی نه به لحاظ بهداشتی. من درباره کشور زیمباوه مطالعه ای کردم. این کشور از نظر فرهنگی بسیار ضعیف تر از ما است اما از سال های 1997 تا 2009 با آموزش توانستند میزان شیوع را از 26 درصد به 14 درصد کاهش دهند؛ چرا؟ چون به مردان آموزش دادند و میزان تماس های نامتعارف خارج از خانواده را پایین آوردند.
آنان به مردان آموزش دادند که داشتن شرکای متعدد برایشان خطر دارد در نتیجه مردان نه تنها شمار شریکان خود را کاهش دادند بلکه ابتلا به میزان قابل توجهی کاهش یافت. ما هم اگر چنین کنیم، می توانیم بیماری را مهار کنیم. چه اینکه مردم ما نسبت به زیمباوه آموزش پذیرتر هستند.
کافی است بتوانیم آموزش دهیم. البته یک سری تمهیدات هم لازم است. برای نمونه باید دسترسی آسان به موارد بهداشتی وجود داشته باشد. ضمن اینکه افراد مبتلا هم اگر آگاهی پیدا کنند سریع تر به پزشک مراجعه می کنند و این، میزان انتقال را کاهش می دهد.
دکتر کازرونی : ما باید ارتباط با همسر و ارتباط سالم زناشویی را آموزش دهیم.
دکتر بهشتی : متاسفانه جوانان ما برخی اطلاعات نادرست دریافت کرده اند که باید آن را اصلاح کرد و باید این افراد را راهنمایی کنیم تا به مسیر بهتری هدایت شوند.
دکتر کازرونی : موضوعی که در ارتباط با مسئولان مطرح شد و اینکه آنان تصور می کنند آموزش منجر به افزایش رفتار پرخطر می شود، موضوع مهمی است که از آموزش ممانعت می کند. مطالعات مختلف در جوامع مختلف نشان داده که هر جا آموزش درست بهداشت جنسی و باروری از کودکی تا جوانی ارایه شده، نه تنها رفتار پرخطر کاهش یافته بلکه میزان انتقال ویروس هم کم می شود.
باقری : به این سوال از منظر دیگری هم می توان نگاه کرد و آن اینکه در کشور 200 هزار معتاد تزریقی داریم. در بدبینانه ترین حالت ممکن 500 هزار معتاد در کشور داریم که از میان آنان، 68 درصد مبتلایان ما از این گروه بیرون آمده اند.
اکنون می گوییم انتقال از تزریق به انتقال محافظت نشده جنسی تغییر شکل داده است اما در این روش جدید، دیگر نه با 200 هزار نفر فرد تزریقی معتاد بلکه با 70 میلیون نفر سر و کار داریم. اکنون ببینید با 200 هزار نفر جمعیت چه بلایی به سر ما آمده و با موج سوم چه اتفاقی خواهد افتاد؛ اگر عجله نکنیم، طی 20 سال آینده کشوری شبیه بوتسوانا خواهیم شد.
دکتر بهشتی : بگذارید تا از بحث دور نشده ایم من به دکتر سهرابی ایرادی بگیرم. من 35 سال با بیماران اچ آی وی مثبت زندگی کرده ام. این بیماران در روزی که از بیماری خود خبر می شوند، به جای خشم، افسرده می شوند. موردی داشتم که مردی روبروی من نشست و گفت اگر مثبت شده ام، به من بگو که بیمارم، من طاقت شنیدنش را دارم. زمانی که به او گفتم بیمار است شروع به گریه کرد. ما این گروه را از اول تنها نگذاشته ایم. در نتیجه فردی که مبتلا می شود تنها به او خبر نمی دهند و به حال خود رهایش کنند. من هرگز نشنیدم که آنان بخواهند کسی دیگر را مبتلا کنند.
دکتر سهرابی : این خشم درونی است که ممکن است در قالب یک اختلال بروز کند؛ خشمی نیست که لزوما فرد بخواهد کاری کند بلکه خشمی است سرکوب شده.
دکتر بهشتی : این خشم به عمل نمی رسد که او بخواهد کسی دیگر را مبتلا کند. این از نظر علمی هم ثابت شده است از این رو علت اینکه گفته می شود موارد جدید را شناسایی کنیم این است که 30 درصد مبتلایان جدید از افراد مثبت قدیم می گیرند و 70 درصد از کسانی که از بیماری ناآگاه هستند. برای همین است که یکی از راه های پیشگیری شناسایی موارد جدید و کنترل آن است.
دکتر کازرونی : ما به این پیشگیری مثبت می گوییم.
دکتر بهشتی : من خواهش می کنم این تفکر را خط بزنید. چون این تفکر باعث انگ و تبعیض علیه بیماران می شود و طرد آنان را در پی دارد که البته این طرد هیچ برآیند خوبی نخواهد داشت چون این بیماران به هیچ روی نمی خواهند بیماری را به کسی منتقل کنند.
دکتر سهرابی : منظور من این نبود؛ این واکنش طبیعی است که ممکن است پدید بیاید. من به صورت عمومی این بحث را مطرح کردم که در برخورد با چنین شرایطی، ممکن است فرد چنین واکنشی انجام دهد. ضمن اینکه این خدماتی که شما ارایه می دهید باعث می شود چنین واکنش هایی در بیماران رخ ندهد.
دکتر بهشتی: اگر این طور باشد پس کسانی که بیماری دیگری دارند هم بقیه را با خودرو زیر بگیرند تا دیگران هم ناتوان شوند.
باقری : بگذارید به این موضوع از دیدگاه علم روان شناسی نگاه کنیم. هر کسی که نخستین بار آزمایش می دهد و نتیجه آن مثبت می شود، واکنش سوگواری نشان می دهد. در واکنش سوگواری، فرد نخست انکار می کند، بعد وارد مرحله خشم می شود، سپس به افسردگی می رسد و سرانجام آن را می پذیرد. من شاهد بودم که دکتر بهشتی به بیمار خود می گفت که مثبت شده و او تا یک ساعت می پرسید: «چه گفتید؟». ببینید، فرد چیز کم ارزشی را از دست نداده است؛ سلامت خود را از داده است.
دکتر بهشتی : آن هم در شرایطی که فرد تابوهای بسیاری را درباره ایدز شنیده است.
به نقش رسانه ها اشاره شد. اما اینکه در سریال ها گاهی فرد مبتلا به ایدز را فردی مطرود نشان می دهند که اغلب اعتیاد دارد آیا باعث نمی شود افرادی که رفتار پرخطر داشته اند به خود بگویند، خب من که معتاد تزریقی و کارتن خواب و خلافکار نیستم پس این بیماری را ندارم؟ آن وقت آیا بیماری به صورت زیرپوستی گسترش پیدا
نمی کند؟
دکتر کازرونی : از آنجا که این بیماری با معتادان تزریقی شناخته شد و به گونه ای مخوف جلوه میکرد که نه درمان دارد و نه واکسن، باعث شد انگ و ترس زیادی نسبت به آن پدید بیاید؛ اما اکنون روشن شده که این بیماری تنها یک بیماری عفونی مزمن است که چنانچه فرد در آغاز ابتلا از آن با خبر شود
می تواند طول عمر معمول داشته باشد. همچنین با مصرف دارو، حجم ویروس در بدن کم می شود؛ برای همین امروز دیگر می توانیم ایدز را یک بیماری عفونی
ساده بدانیم.
ضمن اینکه همه آزمایش ها و مشاوره ها در نهایت رازداری و محرمانگی انجام خواهد شد و هیچ پیگردی تحت هیچ شرایطی متوجه بیمار نمی شود.
دکتر بهشتی : ما خودمان به این موضوع علم نداشتیم؛ من همان زمان مقاله ای نوشتم و نام ایدز را گذاشتم طاعون قرن. اکنون که 35 سال از آن زمان گذشته برای این بیماری داروهای زیادی داریم.
دکتر سهرابی : بگذارید به این نکته اشاره کنم که در مراجعه کنندگانی که از خیانت رنج می بردند وقتی وارد درمان های مذهبی شدم متوجه شدم این نوع درمان بسیار اثرگذار است؛ این افراد می توانستند از بخشش استفاده کنند، به همین خاطر می توانیم برای کاهش رفتارهای پرخطر، اعتقادات مذهبی افراد را تقویت کنیم.
دکتر بهشتی : برای پیشگیری باید به صورت چند بُعدی وارد شویم. جامعه ما باید ارزش بنیاد خانواده را برای جوانان نهادینه کند و آموزش کافی به شهروندان داده شود. یکی از مشکلات این است که خانواده ها، به ویژه مادران مهارت های کافی فرزندپروری ندارند.
دکتر سهرابی: لازمه آموزش مهارت های زندگی مشاوره های پیش از ازدواج و پیش از بارداری است.
دکتر بهشتی: در واقع برای پیشگیری از بیماری باید کل جامعه مسئول و درگیر شود. همه باید به این فکر کنیم که می خواهیم بیماری ایدز را مهار کنیم.
دکتر کازرونی: واقعیت این است که پیشگیری رابطه تنگاتنگی با آسیب های اجتماعی دارد.
باقری: در پیشگیری از اچ ای وی از راه جنسی سه واژه داریم؛ یکی خویشتنداری - به ویژه در افراد مجرد- دوم، وفاداری و سرانجام کاربرد وسایل بهداشتی.
گفته می شود یکی از راه های اثرگذار در پیشگیری، تابوزدایی از بیماران و شناسایی هرچه بیشتر افراد مبتلاست. این طور که به نظر می رسد یک فرد مبتلا که از بیماری خود خبر دارد خیلی کمتر از کسی که بیمار است و نمی داند، ویروس را به دیگران منتقل می کند؛ آقای باقری، شما که مدیر باشگاه مثبت هستید و با بیماران مستقیما ارتباط دارید، چقدر آنان احساس می کنند جامعه پذیرای حضورشان است؟
باقری: اینکه در یک جمع چند هزار نفری، یک خانم حاضر می شود اعلام کند که به عفونت اچ آی وی مبتلاست نشان دهنده بهبود وضع است.
دکتر کازرونی: در این میان نکته دارای اهمیت، این است که روی نوجوانان کار شود؛ به آنان به ویژه باید مهارت نه گفتن را آموخت تا بتوانند در شرایطی که تحت فشار دوستان قرار می گیرند مهارت نه گفتن و کنترل اضطراب را داشته باشند.
در این راستا وزارت بهداشت با همکاری یونیسف -صندوق کودکان سازمان ملل متحد- اقدام به راهاندازی باشگاه های مشاوره نوجوانان و جوانان کرده است و در شیراز هم این باشگاه در اردیبهشت ماه راه اندازی شد. در همین مدت کوتاه، به این نتیجه رسیدیم که نوجوانان اگر مشکلی داشتند می توانند به این باشگاه مراجعه کنند. خوشبختانه در این بخش، مسئولان هم به خوبی استقبال کرده اند و خیران هم تشویق می شوند که در چنین اقداماتی مشارکت کنند.
واقعیت این است که امروزه برخی سالن های ورزشی و باشگاه های بدنسازی به گلوگاه آسیب های اجتماعی تبدیل شده اند و وجود چنین مراکزی می تواند اطلاعات لازم را در اختیار یک نوجوان قرار دهد تا از آسیب ها کاسته شود؛ از این رو می طلبد که خیران به این بحث وارد شوند.
دکتر سهرابی : آنچه در نوجوانان ما اهمیت بسیاری زیادی دارد، افزایش عزت نفس آنان است. گاهی به این خاطر که نوجوان - به ویژه نوجوانان دختر- توان نه گفتن را ندارند خواسته های طرف مقابل را می پذیرند. اگر بتوانیم عزت نفس نوجوانان را افزایش دهیم از بسیاری آسیب ها کاسته خواهد شد؛ البته خاستگاه عزت نفس، خانواده است. خانواده ها باید با سبک های فرزند پروری آشنا باشند و بدانند بیش از اینکه نوجوانان به کلاس های لوکس، موبایل و رایانه نیاز داشته باشد، باید با مهارت های زندگی آشنا شوند. در صدر مهارت های زندگی هم عزت نفس قرار دارد.
دکتر کازرونی : مهارت فرزند پروری، ارتباطات زناشویی و ارتباطات عاطفی دارای اهمیت بسیاری است و باید از کودکی به افراد آموزش داده شود؛ اگر مرکزهای سالمی برای ارایه این آموزش ها در اختیار داشته باشیم می توانیم در کنار برنامه هایی چون کارهای ورزشی این مهارت ها را هم آموزش دهیم.
دکتر بهشتی : این موضوع از این جهت دارای اهمیت است که ما در دوره گذار فرهنگی به سر می بریم. دوره ای که نه معیارها و پیوست های گذشته را در اختیار داریم و نه معیارهای جدید را. همچنین باید حمایت از افراد آسیب دیده را افزایش داد. من برای زنان آسیب پذیر احساس نگرانی می کنم.
دکتر سهرابی : یک زن آسیب پذیر، یک قربانی است...
دکتر بهشتی : این افراد تمایل دارند زندگی سالمی داشته باشند ولی دیگر حمایتی دریافت نمی کنند که به شرایطی بهنجار برگردند.
باقری : گاهی ما در مطالعات خود در شیراز با کسانی برخورد کرده ایم که به راستی به خاطر گرسنگی در معرض آسیب قرار می گرفتند ولی بیشتر آنان کسانی بودند که برای پر کردن شکاف طبقاتی دست به رفتار پرخطر می زدند. برای نمونه، فردی پول خرید مانتو در سه راه احمدی را داشت اما می خواست آن را در فروشگاه بزرگی در بالاشهر تهیه کند و دقیقا به این خاطر این کار را می کرد.
در میان مردم نگرانی هایی وجود دارد مبنی بر اینکه دندانپزشکی ها باعث انتقال بیماری مي شوند؛ به راستی چقدر به جز انتقال جنسی، استفاده از سرنگ مشترک و انتقال از مادر به کودک، راه های دیگری وجود دارد که می تواند باعث انتقال بیماری شود؟
دکتر بهشتی : به هر روی بیشترین احتمال انتقال بیماری از خون و فرآورده های خونی است ولی با سیاست پالایش خون، احتمال انتقال از اهداکنندگان خون بسیار پایین آمده است.
بعد از آن شاهد استفاده از سرنگ بودیم؛ حتی در مواردی از قطره چکان وسیله تزریق درست می کردند که بسیار خطرناک بود. و سرانجام می رسیم به انتقال جنسی. جز این، انتقال از راه های تیز و برنده نادر است.
در موردی در یکی از کشورها، شاهد انتقال ویروس به 5 نفر از راه دندانپزشکی بودیم ولی بعد مشخص شد که آن فرد از عمد این کار را می کرده و برای همین پرونده او در دادگاه جنایی بررسی شد. اما به هر حال، همه وسایل مورد استفاده باید استریل باشد؛ البته اینکه بخواهیم موارد انتقال جنسی را رها کنیم و به انتقال از این موارد بپردازیم به این می ماند که به فیل پشت کرده و دنبال مورچه بگردیم.
در مواردی که شما اشاره کردید، بیشتر احتمال انتقال ویروس های هپاتیت نوع بی و سی وجود دارد؛ البته آرایشگاه ها و خالکوبی ها را باید استثنا کرد چون از تیغ استفاده می کنند و حتی شانه، قیچی و ناخن گیر هم می توانند باعث انتقال ویروس شوند.
باقری : ویروس «اچ آی وی» در خارج از بدن عمر بسیار کوتاهی در حدود دو ساعت دارد و پس از آن میمیرد؛ در عین حال باید نگران انتقال بیماری در
آرایشگاه ها باشیم. هر چقدر بگوییم آرایشگاه ها می توانند هپاتیت را منتقل کنند، کم گفته ایم. جالب است بدانید که احتمال انتقال ویروس ایدز در آرایشگاه ها 3 در هزار، هپاتیت سی، 3 درصد و هپاتیت بی، 30 درصد است.
در پایان اگر نکته ای ناگفته مانده، بفرمایید.
دکتر کازرونی : شعار امسال روز جهانی ایدز، «مهار همه گیری اچ ای وی/ایدز، با اطلاع رسانی، پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان و حمایت از مبتلایان» است. همچنین شهروندان برای مشاوره می توانند به سایت www.hiv-sti.ir مراجعه کنند.
دکتر بهشتی: با برنامه هایی که در دنیا انجام شده 50 درصد شیوع بیماری در بچه های زیر 5 سال کاهش یافته و ما هم برنامه حمایت از مادران باردار را اجرا می کنیم و آزمایش هم رایگان انجام می شود.
اکنون احتمال انتقال مادر به کودک بدون هیچ تمهیداتی 30 تا 50 درصد است و با دارودرمانی به کمتر از 3 درصد می رسد و این کمک بسیار خوبی برای داشتن نسلی سالم در آینده است.
باقری : سراسر استان فارس زیر پوشش آزمایش رایگان اچ آی وی قرار دارد.
البته بگذارید اکنون که این همه درباره راه های انتقال ایدز گفت و گو کردیم، درباره راه هایی که بیماری منتقل نمی شود هم کمی صحبت کنیم. مردم باید بدانند که نیازی نیست از بیماران بترسند و باید آنان را به آغوش خود برگردانند. اچ آی وی هرگز با نیش حشرات، استخر شنا، بوسیدن، ظرف غذای مشترک و ... منتقل نمی شود.

46