با قدرت گرفتن حکومت‌های چپ در آمریکای لاتین به‌خصوص پس از روی کار آمدن «لولا» در برزیل روابط آمریکا با این کشورهای چپ‌گرا به سردی گروید تا جایی که دولت بوش مهمترین طرح اقتصادی خود در این منطقه یعنی ایجاد منطقه آزاد اقتصادی را به‌باد فراموشی سپرد.
در میان این حکومت‌های چپ، همواره کوبا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. از چندین دهه گذشته تا امروز، نقش کاریزماتیک فیدل کاسترو موجب الهام‌پذیری جنبش‌های انقلابی و مردمی آمریکای لاتین از این رهبر چپ‌گرا شده است به گونه‌ای که علاوه بر دولت‌ها، ملت‌های آمریکای لاتین نیز احترام خاصی برای فیدل و کوبا قائل بودند.
الگوی مقاومت در برابر آمریکایی‌ها پس از 40 سال اکنون برای هرگونه همکاری با رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا اعلام آمادگی کرده است. این سخنان پس از دیدار جمعی از نمایندگان سیاهپوست کنگره آمریکا با فیدل و رائول کاسترو منتشر شد و بلافاصله در سراسر جهان بازتاب وسیعی پیدا کرد.
در طول 40 سال گذشته دولت‌های کوبا و آمریکا بارها ملاقات‌هایی از این دست داشته‌اند و تماس‌های دیپلماتیک این دو کشور هیچگاه به‌طور کامل قطع نشده است با این حال آنچه این دیدار را با تماس‌های دیپلماتیک مشابه متمایز می‌کند، شرایط دو دولت و مناسبات ویژه بین‌المللی است. تغییر حکومت در آمریکا و تمایل اوباما برای برقراری ارتباط با کوبا و انتقال قدرت از فیدل به رائول در کوبا شرایط را نسبت به گذشته متفاوت کرده است. اگر شرایط تغییری نداشت شاید تماسی در این حد حتی در رسانه‌ها انعکاس نمی‌یافت ولی انعکاس وسیع این ملاقات‌ها در رسانه‌های غربی نشان از اراده کاخ سفید برای تغییر در مناسبات خود با هاواناست. اصولاً دموکرات‌ها نسبت به جمهوریخواه‌ها دیدگاه قابل قبول و تا اندازه‌ای مثبت به کوبا داشته و دارند. از سوی دیگر طی 15 سال گذشته هرگاه در اسپانیا دولتی سوسیالیست روی کار آمده اتحادیه اروپا مواضع ملایم‌تری نسبت به کوبا داشته است. هم‌اکنون نیز در اسپانیا دولتی سوسیالیست حاکم است. در کنار همه این‌ها بحران جهانی اقتصاد عامل مهمی است که لزوم برقراری روابط دیپلماتیک این دو کشور را تسهیل بخشیده است. آمریکا در شرایط حاضر به شدت به‌دنبال بازار‌های بین‌المللی برای تولیدات خود است لذا در کنار منافع منطقه‌ای و فرا‌منطقه‌ای چندان بی‌میل نیست حتی با کشورهایی همچون کوبا، ایران و کره شمالی که در فهرست تحریم هستند نیز روابط داشته باشد، از سوی دیگر برای کوبا نیز برقراری مناسبات دیپلماتیک با آمریکا می‌تواند به لحاظ اقتصادی مفید باشد.
صرف نظر از نیاز اقتصادی و فشارهای بین‌المللی و داخلی، بین فیدل و رائول تفاوت‌هایی نیز وجود دارد، ولی در حدی نیست که بتوان گفت قدرت گرفتن رائول زمینه‌ساز برقراری تماس‌های دیپلماتیک آمریکا_ کوبا بوده است. اگر در زمان حکومت فیدل کاسترو نیز گامی مثبت از سوی آمریکایی‌ها برداشته می‌شد، وی بی‌تمایل به از سرگیری روابط با آمریکا نبود با این حال فیدل با نوعی صبوری و خردورزی روابط هاوانا _ واشنگتن را مدیریت کرد و از بروز بحران‌های احتمالی جلوگیری به‌عمل آورد. شرایط حاضر بیش از آنکه ناشی از تغییر نگرش رائول باشد، ناشی از سیگنال‌هایی است که از سوی اوباما به کوبا ارسال شد. بوش در آمریکای لاتین با کشورهای محدودی مانند کلمبیا، پرو و شیلی ارتباط داشت، به‌طوری که با روی کا آمدن دولت‌های چپ‌گرا در دیگر کشورهای آمریکای لاتین، بلوکی جدی از مخالفان آمریکا در این منطقه شکل گرفت.
از این‌رو اوباما بازسازی روابط واشنگتن با این کشورها را در برنامه‌های سیاست خارجی خود قرار داد. روی کار آمدن اوباما و شعارهای متفاوت وی نشانه‌ای مثبت برای کشورهای چپ‌گرای آمریکای لاتین به‌شمار می‌رود ، اما تجدیدنظر در روابط با آمریکا نیاز به اهرم‌های جدی‌تری دارد نیاز‌های اقتصادی چون سرمایه و فناوری عامل مهمی است. در حال حاضر بزرگترین خریدار نفت ونزوئلا، آمریکاست، این در حالی است که این کشور در عرصه سیاسی با آمریکا تنش دارد. یا اکوادور و برزیل نیز همین‌طور به برقراری مناسبات اقتصادی نیاز دارند. در شرایطی که کشورهای چپ‌گرای آمریکای لاتین و دولت اوباما به برقراری روابط اقتصادی با یکدیگر نیاز دارند، اهرمی مانند کوباست که می‌تواند روابط سیاسی و دیپلماتیک این کشورها با آمریکا را عادی کند، چرا که همان‌طور که پیش از این گفته شد رفتار کوبا تأثیر بسیار زیادی بر دیگر کشورهای چپ‌گرای آمریکای لاتین دارد. لذا بیراه نیست اگر گفته شود؛ از نظر آمریکایی‌ها کوبا کلید نفوذ واشنگتن در آمریکای لاتین است.
استاد دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران و کارشناس‌مسائل آمریکای لاتین
نظر شما